میزان افزایش قیمت‌ها خارج از انتظار مردم

مریم محمدی

افزایش قیمت حامل‏های انرژی، یکی از بحث‏برانگیزترین و شاید نگران‏کننده‏ترین بخش‏های طرح تحول اقتصادی، سرانجام رسمیت یافت و اجرایی شد.بنزین، نفت گاز، نفت کوره، گاز مایع، گاز خودرو، نفت سفید، گاز طبیعی و برق از حامل‏هایی هستند که افزایش قیمت قابل توجهی یافته‏اند و واکنش‏های گوناگونی را در میان جامعه و در میان کارشناسان اقتصادی برانگیخته‏اند.

رؤیا کریمی، مدرس دانشگاه‏های تهران در این زمینه می‌گوید: «من شوکه‏ام. فکر می‏کنم باید این اتفاق می‏افتاد، ولی تأثیرش روی قیمت‏های دیگر، روی مخارج زندگی، روی همه چیز، خیلی هراسناک است.»

اگر فکر می‏کنید باید این اتفاق می‏افتاد، چرا غافلگیر شدید؟

این میزان افزایش را انتظار نداشتم. یعنی این‏که یک‏باره، این‏قدر افزایش قیمت داشته باشد. در واقع در ایران، قیمت بنزین خیلی پایین بود. به همین دلیل هم بود که ترافیک این وضعیت را داشت. گازوییل از لیتری ۱۶ تومان شده است لیتری ۱۵۰ تومان. این یعنی ۱۰ برابر گران‏تر شدن. خب تمام کامیون‏ها برای ترددشان از گازوییل استفاده می‏کنند و به‏نظر من، تأثیر آن روی قیمت‏های دیگر و اصلاً روی تمام مخارج زندگی هراسناک است.

شما برای رفت‏وآمد روزانه به محل کار، از ماشین شخصی استفاده می‏کنید؟

من الان مدت‏هاست که بیشتر از وسیله‏ی نقلیه‏ی عمومی استفاده می‏کنم تا از وسیله‏ی نقلیه‏ی شخصی‏ام. برای این‏که ترافیک آن‏قدر بد و رانندگی به حدی سخت است که آدم فکر می‏کند بیشتر وقت می‏گذارم، هزینه‏ی کمتری می‏پردازم و با تاکسی، اتوبوس و مترو تردد می‏کنم. به این ترتیب من من که همیشه با ماشین شخصی این‏ور و آن‏ور می‏رفتم بیشتر کلاس‏ها را با تاکسی و اتوبوس می‏روم.

آیا پس از این افزایش قیمت، برنامه‏ای دیگری برای صرفه‏جویی دارید؟

من همین روش خودم را ادامه می‏دهم. چون واقعاً وسع‏ام نمی‏رسد که لیتری ۴۰۰تومان بنزین توی ماشین بریزم. قیمت آزاد آن ۷۰۰ تومان است که اصلاً برایم امکان ندارد.

فکر می‏کنید به‏طور کلی، جامعه‏ی مصرف‏کننده، چه برخوردی با این برنامه خواهد داشت؟

ما همیشه عادت کرده‏ایم خودمان را با مسائل و سختی خود تطبیق بدهیم. فکر می‏کنم همین من که الان این‏قدر از این قیمت‏ها و از سه و چهار برابر شدن قیمت‏ بنزین شوکه شده‏ام، بعد به‏مرور خودم را با آنها تطبیق می‏دهم. من نگران آنهایی هستم که این افزایش قیمت، تأثیر خیلی زیادی روی زندگی‏شان می‏گذارد.
من همه‏اش فکر می‏کنم که مردم چطوری می‏خواهند زندگی کنند. برای این‏که الان به‏اندازه‏ی کافی، مخارج بالا هست و تأمین زندگی خیلی متوسط، به‏شدت سخت است. حال اگر بخواهد این قیمت‏ها افزایش پیدا کند، مردم چطوری می‏توانند زندگی کنند؟

از آقای قربانی، صاحب یک فروشگاه در تهران می‏پرسم که آیا میزان افزایش قیمت‏ها، مطابق انتظار او بوده است؟

نه اصلاً تا این میزان انتظار آن نمی‏رفت. بنزین از ۴۰۰ تومان شده ۷۰۰ تومان. این افزایش خیلی زیاد است و مردم تقریباً همه شوکه شده‏اند. امروز شنیدم که کرایه‌ی تاکسی‏ها حتی در مسیرهای خیلی کوتاه که ۲۰۰ تومان می‏گرفتند، شده است ۳۰۰ تومان. ۵۰درصد روی کرایه‏های‏شان گذاشته‌اند.

ولی تاکسی‏ها که سهمیه‏ی خودشان را دارند.

خیلی از مردم هستند که با وسیله‏ی شخصی‏شان مسافرکشی می‏کنند و خیلی از آژانس‏ها هستند که سهمیه‏ی بنزین‏شان کفاف نمی‏دهد. حتی تاکسی‏ها هم گله‏مندند که سهمیه‏‏ای که به آنها می‏دهند، کفاف فعالیت‌شان را نمی‏دهد. به همین جهت، با قیمت جدید محاسبه می‏کنند. چون آنها معتقدند که بعد مکانیک‏ها، لوازم یدکی‌فروش‌ها و ... هم قیمت‏های‏شان افزایش پیدا می‏کنند، بنابراین پیش‏دستی می‏کنند و قیمت‏های‏شان را افزایش می‏دهند.

انتظار چه پیامدهای دیگری را در پی این افزایش قیمت دارید؟

مسلماً تورم ایجاد می‏شود. من هم روی نرخ کالایم می‏کشم. تولیدکننده‏ها هم همین‏طور. خدمات گران‏تر می‏شود و بالاخره بهانه‏ای برای ایجاد تورم است. البته دیشب رییس‌جمهور در صحبت‏های خود می‏گفتند که هیچ تأثیری ندارد و هیچ تغییری ایجاد نمی‏شود، ولی این به‏نظر من درست نیست. تا همین امروز ظهر می‏توانیم تأثیر آن را در بازار ببینیم.

در مجموع فکر نمی‏کنید که مجبور به استفاده‏ی کمتر از ماشین‏های شخصی بشوید؟

مسلماً برای کارهای غیر ضروری ماشین کمتر استفاده می‏کنیم، ولی با توجه به این‏که حمل و نقل عمومی در ایران، هنوز وسعت نگرفته و نمی‏تواند تمام مسیرها را پوشش بدهد، به‏هرجهت اجبار است. در بعضی از مسیرها و در بعضی از کارها، اجبار هست که از ماشین شخصی استفاده کنیم.

یعنی این برنامه، منجر به یک صرفه‏جویی عمومی در جامعه نخواهد شد؟

نه؛ من می‏بینم که هیچکس فعلاً تصمیم ندارد با صرفه‏جویی جبران کند. اغلب کسبه و افرادی را که من می‏بینم، با افزایش قیمت‏شان…

ولی همه‏ی مردم تولیدکننده یا فروشنده نیستند.

بله؛ متأسفانه این فشاری است که به قشر کارمند و کارگر می‏آید که امیدوارم تدبیری هم برای آنها بیاندیشند.

بخشی از حمل و نقل عمومی در تهران را تاکسی‏ها، تاکسی‏های تلفنی و یا آن‏طور که می‏گویند، آژانس‏ها انجام می‏دهند. با یکی از این آژانس‏ها در مرکز تهران تماس می‏گیرم. فردی که گوشی را برمی‌دارد اینگونه توضیح می‌دهد:

من به عنوان کسی که در این کار هستم، نظرم این است که خیلی برنامه‏ی مفتضحی است. کما این‏که امروز ما همه راکد ماندیم. مسافرها می‏ترسند زنگ بزنند، می‏گویند: نکند گران شده باشد. ما هم مانده‏ایم بلاتکلیف که با این ۲۰۰ لیتر بنزینی که به‏ ما می‏دهند، بعد باید لیتری ۴۰۰ تومان بزنیم، تکلیف‏مان چیست. مسئله‌ی بنزین تنها هم نیست. همین لاستیک از دیروز تا امروز، ۲۰هزار تومان گران‏تر شده است.

در ارتباط با افزایش قیمت سوخت؟

بله؛ قطعات هم به مرور همین‏طور. این آقایان که می‏نشینند و می‏گویند بنزین ربطی به کار آژانس و تاکسی ندارد، خیلی هم ربط دارد. ربطش هم این است که مثلاً من بنزین را لیتری ۱۰۰ تومان می‏زنم و می‏خواهم ۲۰ لیتر مصرف کنم. به این ترتیب می‏شود دوهزار تومان. الان باید هفت لیترش را ۱۰۰ تومانی بزنم، ۱۲، ۱۳ یا ۱۵ لیتر هم ۴۰۰ تومانی بزنم.

شاید به نظر این آقایان، این رقم، رقم زیاد بالایی نباشد. بله؛ ولی در کل مجموعه خود را نشان می‌دهد. مثلاً من دیشب روغن ماشین‏ام را عوض کردم. همیشه ۱۷ تا ۱۸هزار تومان می‏دادم. خدا شاهد است که ۲۰هزار تومان از من گرفت. پرسیدم: چه خبر شده؟ چیزی شده؟ گفت: این سری که روغن آورده‏ایم، افزایش قیمت داشته است. هنوز اعلام نکرده بودند، اما روغن‏هایی که به تعویض روغنی‏ها داده بودند، افزایش قیمت پیدا کرده بود.
شما حساب کنید که روی قطعات خودرو، از یک پیچ کوچک گرفته تا تعمیر موتور و گیربکس و دفرنسیال تا لاستیک، لوازم برقی و… تأثیر گذاشته است. از چهار، پنج روز جلوتر شروع شده و تا آخر ماه هم ادامه دارد.

شما به جز بنزین از گاز هم استفاده می‌کنید؟

بله ما دوگانه‏سوز هستیم. مثلاً ۲۰۰ لیتر به ما می‏دهند، امروز ساعت پنج صبح به جایگاه گاز رفته‏ایم. چون باید آن موقع برویم، توی صف بایستیم که تا هفت صبح نوبت‏مان بشود و بیاییم به یک لقمه نان درآوردن هم برسیم.
رفتیم در صف گاز سی‏ان‏جی ایستادیم. اگر قبلاً مترمکعبی گاز را به ما ۴۰ تومان می‏دادند، الان شده ۳۰۰ تومان. یعنی من ۱۲ کیلو گاز می‏زدم که می‏شد ۴۸۰ تومان و ۵۰۰ تومان می‏دادم و از جایگاه بیرون می‏آمدم. امروز صبح، برای همان مقدار گاز، من ۳۶۰۰ تومان پول دادم. گاز هم از همین امروز صبح گران شد. یعنی برابر شد با قیمت بنزین.

مصرف شما در ماه، به‏طور کلی، چقدر است؟

اگر بخواهم جوابگوی مسافر باشم، مصرف من ۶۰۰ لیتر است. تازه مصرف پراید ۱۰۰ به هفت است. ما روزی ۲۴۰ تا ۲۵۰ کیلومتر راه می‌رویم. چون مردم برای راه نزدیک که آژانس نمی‏گیرند. اگر اینطوری باشد، می‏آیند توی خیابان و با تاکسی یا اتوبوس می‏روند. راه‏های ما همه کلنگی، یعنی راه‏های دور است. مصرف پژو، پیکان و ... روزی ۳۰ لیتر، ماهی ۹۰۰ لیتر است. آن بدبخت‏ها زمانی که ۳۰۰ لیتر سهمیه‏شان بود، خود را تا پانزدهم ماه می‏رساندند و از پانزدهم بنزین آزاد، لیتری ۴۰۰ تومان می‏زدند.

شما در پیوند با اتحادیه‏ای نیستید که یک برنامه‏ی عمومی برای مواجهه با این مشکلاتی که پیش رو دارید، به شما بدهد؟

در اتحادیه‏، یک مشت از آژانس‌های گردن‏ کلفت‏ جمع شده‏اند. آنها از خدای‏شان است که بنزین این‏جور بشود و کرایه‏ها بالا برود. چرا که درصد کمیسیون‏های خودشان بالا می‏رود.

یعنی اگر من الان مثلاً ۴۰ یا ۵۰ هزار تومان کار می‏کنم و روزی ۱۰هزار تومان (۲۰درصد) کمیسیون می‏دهم، اگر مثلاً هزار تومان در هر مسیری اضافه کنم، روزی ۱۲ تومان می‏شود، دو تومان به نفع این آقا می‏شود. او چه‏کاری می‏خواهد برای من انجام بدهد؟!

مشکلات جدی در آینده

بسیاری از کارشناسان، به‏ویژه فعالان اقتصادی تراز اول کشور، به‏طور کلی با آزادسازی قیمت‏ها موافقت و در نهایت، انتقاداتی بر جزییات یا نحوه‏ی اجرای آن داشتند.
با دکتر پدرام سلطانی، عضو هیئت‏های نمایندگی اتاق‏های بازرگانی صنایع و معادن تهران و ایران در این زمینه گفت‏وگو کرده‌ام.

دکتر پدرام سلطانی: البته گمانه‏زنی‏ها حاکی از این بود که قیمت بنزین به این سطوح خواهد رسید. حتی بالاتر از این هم گمانه‏زنی می‏شد. لذا از دیدگاه من این قیمت خیلی دور از انتظار نیست. بخصوص اگر بخواهید قیمت متوازن بنزین را در نظر بگیرید، با توجه به این‏که آن را سه نرخی کرده‏اند، حال با در نظر گرفتن میزانی که در کارت‏های شهروندان موجود است و سهمیه‏ای که داده شده، باز کم‏وبیش با رقمی که سابق بر این بوده، تفاوت شاید کمتر از نرخ ۷۰۰ تومان باشد که حالا به‏چشم می‏خورد.

چون تا پیش از این، تقریباً حدود ۲۰درصد و این اواخر شاید قریب به ۳۰درصد مصرف بنزین، به جهت عدم کفایت آن میزان سهمیه‏ی ۱۰۰ تومانی، از لیتری ۴۰۰ تومانی بود. بنابراین با در نظر گرفتن ۳۰درصد ۴۰۰ تومان و ۷۰درصد ۱۰۰ تومان، قیمت بنزین حدود ۲۰۰ تومان نرخ متوازن‏ آن بوده است. الان با توجه به سهمیه‏هایی که در نظر گرفته‏اند، این نرخ متوازن به حدود عدد ۴۰۰ تا ۴۵۰ تومان افزایش پیدا می‏کند. یعنی حدود ۱۰۰درصد افزایش دارد.

گذشته از مسئله‏ی بنزین، برای گاز و گازوییل و موارد دیگر چه اتفاقی افتاده است؟ برخی از خودروها هم به‏قول خودشان دوگانه‏سوز هستند و تا آن‏جایی که ما مطلع شدیم، از این موارد هم شکایت دارند. ولی در اصل، این موارد بیشتر به صنعت مربوط می‏شوند. در مورد قیمت اینها، چه نظری دارید؟

تعبیر من این است که افزایش قیمت در زمینه‏ی بنزین، در مقایسه با گاز و گازوییل، افزایش قیمت معتدل‏تری است. البته من از نرخ دیگر حامل‏های انرژی تا این ‏لحظه، هنوز اطلاعی حاصل نکرده‏ام. از صبح جلسه بوده‏ام و شاید بی‏اطلاع هستم. آنها را هم اگر بخواهیم در نظر بگیریم و مقایسه کنیم، جمع‏بندی من این است که نسبت افزایش در بنزین، شاید متعادل‏تر و معتدل‏تر از بقیه‏ی حامل‏های انرژی باشد.

یعنی این، عکس انتظاری بود که فعالان بخش خصوصی و تعداد زیادی از کارشناسان اقتصادی از دولت داشتند. یعنی انتظار می‏رفت که حامل‏های انرژی مورد مصرف در حوزه‏ی تولید و صنعت، افزایش کمتری داشته باشند تا در حوزه‏ی مصرف عمومی مانند بنزین.

لذا پیش‏بینی من این است که در چندماه آینده، صنعت با افزایش قیمت شدیدی مواجه خواهد شد. چون هنوز سازوکارهای جبرانی صنعت اجرایی نشده که بشود نمود آن را در مقیاس کمی و عدد و رقم ارزیابی کرد. اگر به‏صورت جدی این اثرات جبران نشود، امکان دارد واقعاً مشکلات جدی‏ای را متوجه صنعت و تولید کشور بکند.

از نظر شما راه‏هایی برای جبران وجود دارد برای این‏که این تأثیرات را تعدیل کند؟

مکانیسم اجرایی راه‏هایی که از پیش به ظاهر برای توزیع درآمدهای حاصل از افزایش قیمت‏ها در حوزه‏ی شهروندی، صنعت و دولت تدارک دیده بودند و نحوه‏ی تخصیص آن‏ها به صنایع مختلف، مهم است.
اگر این کار هوشمندانه، درست و به‏دور از تبعیض، تبعیضی که منشاء اقتصادی ندارد، عملی شود، شاید تاحدی این مشکلات را جبران کند. گرچه جبران کامل، به نوعی که مشکل و آسیبی را متوجه صنعت نکند، نخواهد بود و قطعاً فشارهایی وجود خواهد داشت، اما می‏شود با یک مکانیسم صحیح، این فشارها را کمتر کرد.