چرا بودجه‌ی نظامی ایران پایین است؟

مریم محمدی

روز یکشنبه‏، هفتم آذرماه، در جریان بررسی لایحه‏ی برنامه‏ی پنجم توسعه، «کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی» مجلس، پیشنهاد کرده بود که بودجه‏ی نیروهای مسلح به چهارونیم درصد تولید ناخالص ملی کشور افزایش یابد.

علی آلفونه که به تحقیق و بررسی‏ دائم در مورد مؤسسات نظامی در ایران مشغول است ابتدا به دخالت آیت‏الله علی خامنه‏ای در بودجه‏ی نظامی کشور، اشاره می‌کند.

علی آلفونه

دخالت آیت‏الله خامنه‏ای در مسائل استراتژیک جمهوری اسلامی، خصوصاً بودجه‏ی نظامی و روابط استراتژیک ایران، از جمله روابط ایران و امریکا و ایران و اسراییل، اتفاقاً هیچ تعجب‏آور نیست.

همان‏طور که پیش از انقلاب هم دفتر ویژه‏ی شاه، مسائل استراتژیک و بودجه‏ی دفاعی ایران را تعیین می‏کرد، بعد از انقلاب هم نه مجلس شورای اسلامی، بلکه در عمل رهبر جمهوری اسلامی، شورای عالی دفاع و امروزه، جدا از بیت رهبری، شورای عالی امنیت ملی، تصمیم‏گیران اصلی مسائل نظامی و بودجه‏ی دفاعی جمهوری اسلامی هستند.

در تعیین میزان بودجه‏ی نظامی ایران و تنظیم تقسیم‌های آن، به چه مسائلی توجه می‏شود؟ کدام اولویت‏ها را معمولاً در نظر دارند؟

در طول دو سال گذشته، ما دیدیم در یک روند بودجه‏ی دفاعی سپاه بیشتر شده و بودجه‏ی دفاعی ارتش، کمتر؛ و با وظایف جدیدی که رئیس و فرماندهان سپاه پاسداران امروز از آن صحبت می‏کنند، این هم تعجبی ندارد که بخش بیشتری از بودجه به سپاه و بسیج داده می‏شود.

آمار و ارقامی هم که جمهوری اسلامی منتشر می‏کند، کاهش بودجه‏ی ارتش و افزایش بودجه‏ی سپاه را تأیید می‏کند؟

بله دقیقاً همین‏طور است. بودجه‏ی فعلی سپاه پاسداران تقریباً پنج میلیارد دلار است. در صورتی‏که بودجه‏ی ارتش حتی به چهار میلیارد دلار هم نمی‏رسد. بودجه‏ی بسیج که خود مسئله‏ی جالبی است، تقریباً فقط ۵۰۰میلیون دلار در سال است. اگر این ۵۰۰میلیون دلار را تقسیم بر ۱۱/۲میلیون بسیجی بکنید، متوجه می‏شود که حول و حوش ۴۰ دلار برای هر بسیجی می‏شود که رقم بزرگی نیست.

همان‏طور که می‏دانید، کمیسیون امنیت ملی مجلس تقاضا کرده که بودجه‏ی نظامی کشور تا چهارونیم درصد درآمد ناخالص ملی افزایش پیدا کند. بودجه‏ی فعلی، با توجه به موقعیت کشوری مانند ایران، در چه وضعیتی است؟ آیا واقعاً نیاز به افزایش دارد؟

کل بودجه‏ی دفاعی جمهوری اسلامی در مقایسه با بودجه‏ی نظامی کشورهای هم‏جوار ایران، از جمله کشور‏های حوزه‏ی خلیج فارس، بودجه‏ی به نسبت ناچیزی است. مثلاً آقای اسماعیل کوثری پیشنهاد داده بودند که بودجه‏ی نظامی ایران چهارونیم درصد بشود، در صورتی‏که بودجه‏ی نظامی عربستان سعودی، ۸/۲درصد تولید ناخالص داخلی آنها است. یا اگر رقم دلاری آن را بگوییم، ۳۹/۲میلیارد دلار در سال است. در صورتی که بودجه‏ی نظامی ایران به زحمت به ۱۰میلیارد دلار در سال می‏رسد.

حتی یک رقم از خریدهای عربستان سعودی از امریکا را که نگاه کنید، می‏بینید همین امسال آنها تقریباً ۶۰میلیارد دلار سلاح از امریکا سفارش داده‏اند.

چرا این‏طور است؟ چرا ایران چنین مبلغ پایینی را به بودجه‏ی نظامی خود اختصاص می‏دهد، وقتی که به‏هرحال نگرانی‏های امنیتی و نظامی حتی با همسایگان خود دارد؟

پس از پایان جنگ با عراق، ما شاهد یک سقوط دراماتیک در مخارج و بودجه‏ی نظامی جمهوری اسلامی بودیم. البته واقعاً هم تعجب‏آور نیست. تمامی نابه‌سامانی‏های جامعه باید مجدداً سامان‏دهی بشود و خیلی از مشکلات داخلی جمهوری اسلامی، ممکن است خطراتی به مراتب بزرگ‏تر برای جمهوری اسلامی به‏وجود بیاورند، تا خطر تهدید خارجی. این مسئله‏ی فوق‏العاده مهمی است که باید به آن اشاره کرد و قابل تأمل است.

مسئله‏ی دیگر این است که جمهوری اسلامی با استفاده از دکترین جنگ نامتقارن، سعی بر این دارد که علی‏رغم فرق بودجه‏ی نظامی ایران و مثلاً عربستان سعودی- مهم‏ترین رقیب ما در منطقه- نوعی توازن در قدرت منطقه به‏وجود بیاورد؛ و این با استفاده از نیروی سپاه پاسداران و فعالیت‏های برون‏مرزی این نیرو است. با تکیه به برنامه‏ی موشکی ایران و هم‏چنین نیروی دریایی، زیردریایی‏ها و صدالبته آن بعد نظامی برنامه‏ی اتمی ایران است که می‏تواند یک‏روزه، جمهوری اسلامی را قدرتی چه بسا بزرگ‏تر از عربستان سعودی در منطقه کند، اگرکه در چنین امری، جمهوری اسلامی موفق بشود.

این مسئله‏ در پیش‏بینی‏های جوامع غربی به آینده مربوط می‏شود و تا رسیدن به آن روز، چرا جمهوری اسلامی سعی در تجهیز بیشتر ابزار نظامی خود نمی‏کند؟

جمهوری اسلامی با توجه به نابه‌سامانی اقتصادی‏ای که در ایران می‏بینیم، اصولاً توان رقابت تسلیحاتی را با کشورهای هم‏جوار و خصوصاً کشور رقیب استراتژیک ما در منطقه، یعنی عربستان سعودی ندارد.

پس کاری که کرده‏اند این است که آن بودجه‏ی محدودی را اختصاص بدهند و متمرکز کنند روی جنگ نامتقارن؛ از جمله صنعت موشکی ایران، سپاه پاسداران و عملیات برون‏مرزی سپاه، خصوصاً سپاه قدس و هم‏چنین نیروی دریایی جمهوری اسلامی و استفاده از زیردریایی‏های کوچک ساخت کره‏ی شمالی که حتی در ایران هم بهبود یافته‏اند.

این روند و دکترین جنگ نامتقارن جمهوری اسلامی با کشورهایی است که بودجه‏ی نظامی آنها به مراتب بیشتر از ایران است. به‏هیچ‏وجه جمهوری اسلامی توان رقابت با رقبای استراتژیک خود در منطقه را ندارد.

در نتیجه، شما مخالفتی را که غرب با فعالیت‏های موشکی ایران دارد و تاکیدی را که ایران روی تسلیح موشکی خود دارد، در جهت جبران ضعف تسلیحاتی ایران می‏بینید.

دقیقاً همین‏طور است. در دکترین جنگ نامتقارن جمهوری اسلامی، یکی از ابزارهایی که جمهوری اسلامی از آن استفاده می‏کند، برای این‏که نوعی توازن قدرت در منطقه به‏وجود بیاورد، تمرکز بودجه‏ی دفاعی بر صنعت موشکی ایران است که بتواند در قعر استراتژیک دشمن و یا کشورهای هم‏جوار این خطررا به آنها نشان بدهد و رفتار سیاسی آنها را هم تعدیل کند.

البته این در عمل نتیجه‏ی معکوس دارد و سعودی‏ها و حتی اسراییلی‏ها را به خریدهای بیشتر نظامی برانگیخته و ایران غیر ممکن است که این رقابت تسلیحاتی را ببرد؛ آن‌هم به‏خاطر محدودیت‏های بودجه‏ای که شاهد آن هستیم.

در مورد تولیدات داخلی نظامی ایران چه نظری دارید؟ به‏هرحال بخش مهمی از صنایع ایران در این قسمت سرمایه‏گذاری شده است. آیا ممکن است به‏خاطر تولیدات نظامی داخلی، ایران مقداری از خریدهای خارجی بی‏نیاز شده باشد و این باعث کاهش بودجه‏ی نظامی در ایران بشود؟

جمهوری اسلامی بعد از انقلاب و سیاست‏های بی‏تدبیرانه‏ی خود که ما را به جنگ با همسایگان برانگیخت و همسایگان را به جنگ با ما، سیاستی را در پیش گرفته است که اسم آن را خودکفایی گذاشته‏ است. تاحدی هم می‏توانم بگویم که این سیاست همان‏طور موفق بوده که در آفریقای جنوبی موفق بوده است.

اصولاً کشورهایی که از نظر دیپلماتیک منزوی می‏شوند، مجبور می‏شوند در مسائل نظامی به‏خودکفایی برسند، اما این مشکل اساسی نظامی جمهوری اسلامی را حل نمی‏کند. در هر صورت، بودجه‏ی نظامی جمهوری اسلامی، اگر پیشنهاد آقای اسماعیل کوثری به کرسی بنشیند، چهارونیم درصد از تولید ناخالص داخلی است و در عربستان سعودی، هشت و دودهم درصد و یا ۳۹/۲میلیارد دلار در سال، در مقایسه با زیر ۱۰میلیارد دلار در سال در جمهوری اسلامی است.

پس مسئله‏ی واردات ادوات نظامی یا این‏که خود ما آن را تولید کنیم، مسئله‏ی فرعی است و بودجه‏ای که برای آن گذاشته شده، مهم‏ترین مسئله است. در این مورد، جمهوری اسلامی امکان رقابت با کشورهای هم‏جوار را ندارد.