اوباما و سفر به هند

مریم محمدی

باراک اوباما، رئیس جمهور امریکا، روز جمعه پنجم نوامبر، سفر آسیایی خود را با بازدید از هند آغاز کرد و دیروز نهم نوامبر، هندوستان را به قصد اندونزی ترک کرد.

با توجه به واکنش‏های منفی رسانه‏های دولتی ایران نسبت به سفر آقای اوباما به منطقه، آیا این سفر ارتباطات مستقیم یا غیرمستقیمی با مسائل ایران دارد؟

علی شاکری

در کل مضمون سفر رئیس جمهور امریکا به کشورهای اقیانوسیه و کشورهای آسیای جنوبی، بیشتر مسئله‏ی اقتصادی و در مجموع امنیت آن منطقه است.

حدود بیش از دوهزار نفر در این سفر در چندین هواپیما با آقای اوباما هستند و حدود ۲۰۰نفر از رهبران کمپانی‏های چندملیتی جهان، به‏ویژه امریکایی‏ها و هم‏چنین کارشناسان بزرگ نظامی و امنیتی امریکا وی را همراهی می‏کنند؛ به‏خاطر معادلات کل مسئله‏ی هم هند و هم آسیای جنوبی. این مسئله‏ی اساسی سفر اوباما است و مسئله‏ی ایران یا اشاراتی که در این سفر به ایران می‏کند، تعیین کننده نیستند. آنها حاشیه یا پاورقی هستند.

اینکه آقای اوباما در صحبت آخر خود از حق هند برای داشتن انرژی صلح‏آمیز اتمی صحبت می‏کند و پیشنهاد می‏کند هند وارد شورای امنیت سازمان ملل بشود و یا اینکه می‏گوید ایران نظم نوین جهانی و تنظیم با جهان را قبول ندارد، موضعگیری همیشگی‏اش است.

به‏نظر می‏‏آید باراک اوباما اهمیت ویژه‏ای برای هند، در میان این چهار کشور، قائل است. در مورد دلایل این اهمیت دیدگاه‌های زیادی هست. نظر شما در این زمینه چیست؟

این سفر، سفر تعیین‏‌کننده‏ای است. به‏ویژه اینکه اول هند را انتخاب کرده است. در سه روزی که آقای اوباما در هند بوده، قرار بوده ۲۰ قرارداد اقتصادی بزرگ با هندوستان ببندد.

هندوستان حدود یک و دودهم میلیارد جمعیت دارد. هندوستان یازدهمین کشور اقتصاد جهان است. این کشور تا ده سال دیگر، یکی از پنج کشور بزرگ اقتصادی جهان محسوب می‏شود و دارای بزرگ‏ترین نیروی انسانی برای کار آینده است. قراردادهای بیست‏گانه و مسئله‏ی ادامه‏ی دادن اسلحه به هند و تمدید و تقویت نیروگاه‏های اتمی هند در ادامه‏ی قراردادی که آقای بوش بسته بود، مطرح است.

ولی در پیوند با تأمین برخی تسهیلات اتمی برای هند، انتقادی متوجه باراک اوباما می‏شود. برای اینکه هند بر اساس پیمان ان‏پی‏تی، چون امضا‏کننده‏ی آن نیست، اجازه ندارد از این تسهیلات استفاده کند. هیچ کشوری محق نیست آن را در اختیار هند بگذارد.

در مورد مسئله‏ی هند، باید توجه داشته باشیم اینکه هند در ان‏پی‏تی نیست، ولی در عین حال به او امتیاز داده می‏شود، به این خاطر است ‏که هند در هماهنگی با نظم جهانی، در مرکز آن امریکا، تضادهای بزرگ ندارد.

نکته‏ی دیگری هم که در رابطه با اهمیت هند برای امریکا مطرح است، شاید رابطه‏ی این کشور با چین باشد و از آن طرف، مشکلاتی که امریکا با چین دارد.

چین در سال‏های اخیر، با پایین نگاه داشتن قیمت ارز خود، در صادرات بر امریکا برتری پیدا کرده و این چیزی است که امریکا از آن خوشحال نیست. امریکا از اینکه معاملات گوناگون با چین دارد، ولی صادراتش همواره کمتر از واردات از چین است، خوشحال نیست. از اینکه چین سر مسئله‏ی امنیتی جهانی، همکاری کامل با امریکا ندارد، خوشحال نیست.

هندوستان ۳۲۲۵ کیلومتر با چین مرز دارد و کشوری است که در سال ۱۹۶۲ با چین جنگ داشته و از چین شکست خورده است. الان که امریکا در رابطه با مسئله‏ی اقتصادی با چین دچار مشکل شده، می‏خواهد با نگاه داشتن تعادل در رابطه با هند، با اهرم بالاتری با چین طرف بشود. امریکا می‏خواهد از اختلافاتی که چین و هند، به‏خاطر داشتن ۳۲۲۵ کیلومتر مرز، با همدیگر دارند استفاده کند و بتواند این نیروی کار ارزان را از چین به هند منتقل کند.

امریکا می‏تواند روی این مسئله حساب کند. به‏نظر من، جمعیت هند می‏رود تا در سال ۲۰۳۰ از چین بیشتر و جزو پنج کشور بزرگ اقتصاد جهانی بشود. اینکه این کشور یک دمکراسی بزرگ باشد، برای امریکا مهم است.

در سفر باراک اوباما به اندونزی هم آیا صرفاً مسائل اقتصادی عمل می‏کند؟ یا موقعیت اندونزی به عنوان کشوری که بزرگ‏ترین جمعیت مسلمان را دارد، نظر آقای اوباما را جلب می‏کند؟ رابطه‏ی اندونزی با ایران در این میان چه نقشی دارد؟

در موقعیتی که اسلام و تروریسم تداعی‌گر همدیگر هستند و آقای اوباما همیشه سعی می‏کند توضیح بدهد مسئله‏ی اسلام از مسئله‏ی تروریسم جداست، سفر او به اندونزی که ۲۳۸ میلیون نفر جمعیت دارد و از این میان ۲۰۶ تا ۲۰۷ میلیون نفر مسلمان هستند، به عنوان یک کشور مسلمان معتدل که با نظم کنونی جهان و امریکا هماهنگی دارد، در جهت حفظ رابطه، هم از نظر امنیتی و هم اقتصادی با مسلمانان مهم است.

چون اندونزی نه فقط یک کشور اسلامی است ‏بلکه در منطقه‏ی جنوب آسیاست و با کشورهای دیگر منطقه روابط خوبی دارد. از حیث عاطفی نیز آقای اوباما چند سال در اندونزی درس خوانده است.
در کل فاکتوری که امریکا در همه‏جا نسبت به ایران در نظر می‌گیرد، مسئله‏ی غنی کردن اورانیوم و خطری که می‌تواند هردقیقه‏ای تبدیلش کند به جنگ اتمی، مسئله‏‏ای جدی است، ولی در این سفر تعیین‏کننده نیست.

به طور مشخص باراک اوباما چه اهدافی را در سفر به کره‌ی جنوبی دنبال می‏کند؟

کنفرانس ۲۰ کشور اقتصادی بزرگ جهان در سئول تشکیل می‏شود. چون کره‏ی جنوبی هم از نظر امنیت سیاسی برای‏شان مهم است و هم‏ اینکه کره‏ی جنوبی یار امریکا در افغانستان است و حتی نیرو به آن‏جا فرستاده است. در حالی‏که ژاپن این کار را نکرده است.

دوم اینکه کره و امریکا بر سر روابط اقتصادی، اختلافاتی دارند و در ارتباط با صدور ماشین‏ها از کره به امریکا، همیشه واردات امریکا بیشتر از صادرات است. می‏خواهند تعرفه‏های گمرکی را چنان تنظیم کنند که امریکا هم در این میان بهره‏مند شود.

کشور ژاپن در عین روابط پیچیده‏ی اقتصادی‏ای که با امریکا دارد، مشکلاتی هم الان با روسیه و چین دارد که هرکدام از آنها مسائلی هم با امریکا دارند. سفر باراک اوباما به این کشور، خارج از اهداف اقتصادی، چه مضامینی دارد؟

غیر از رابطه‏ی اقتصادی‏ای که ژاپن با امریکا دارد، اختلافات سیاسی‏ هم در آن‏‏جا به‏وجود آمده است. ژاپن بر سر چند جزیره با روسیه اختلاف دارد. مدودف در این رابطه سفری به ژاپن داشت. در ضمن اختلافاتی هم با چین بر سر جزایر دیگر دارد.

با توجه به اینکه امریکا در ۴۰،۵۰ سال گذشته، بعد از جنگ سرد، رل مهمی در رابطه با خاور دور داشته، این سفر نشان می‏دهد که با توجه به اینکه این کشورها می‏توانند در بازی با چین، چه از نظر اقتصادی چه از نظر امنیتی، یار امریکا باشند، چقدر از اهمیت استراتژیک برخوردار است.

آیا سفر باراک اوباما به هند، در اهدافی که برای آن درنظر گرفته شده بود، موفق بوده است یا خیر؟ یا هنوز مشخص نیست؟

در مورد هند موفق شده است. حدود ۲۰ قرارداد با هند بسته است و با بستن این قراردادها وضعیتی را ایجاد کرده که با توجه به نیروی کار ارزانی که در چین هست، بتواند با هند به عنوان دمکراسی بزرگ جهانی، توازن را در چین نگاه دارد. در این مورد موفق بوده است.

مخصوصاً اینکه می‏خواهد قانع کند و به‏نظرم موفق شده و قانع هم کرده است که مشکل بر سر کشمیر پاکستان و هند را با هند حل کند.

ایرنا، خبرگزاری رسمی جمهوری اسلامی نوشته بود که باراک اوباما در زمینه‌ی اهداف امنیتی، موفق نبوده و هند پیشنهاد میانجی‏گری او را برای مسئله‏ی کشمیر رد کرده است.

به‏نظر من، چنین چیزی نیست. به خاطر اینکه هند و امریکا بر سر مسئله‏ی تروریسم در پاکستان نظر مشترک دارند. پاکستان و هندوستان بر سر خسته شدن از عملیات تروریستی در آن منطقه و ادغامی که طالبان‏ها و القاعده در آن‏جا دارند، بسیار نگرانند و مثلث امنیت سه‏گانه زمینه‏ای را ایجاد کرده که از نظر استراتژیک و کاربردی خیلی مؤثر است. آنها موفق بوده‏اند که این زمینه را ایجاد کنند.