«بحران اقتصادی در ایران یک کلاف سردرگم است»

ایرج ادیب‌زاده

بانک مرکزی ایران از کاهش ۱۰ درصدی تولید نفت و درآمدهای نفتی و هم‌چنین از کاهش واردات به کشور خبر داده است.

این کاهش تولید و درآمدهای نفتی ایران چه تأثیری در وضعیت اقتصادی کنونی جمهوری اسلامی خواهد گذاشت؟ پرسشی است که با دکتر هادی زمانی، کارشناس اقتصاد در لندن درمیان گذاشته‌ام.

هادی زمانی

اقتصاد ایران به شدت به درآمد نفت وابسته است و هرگونه کاهش در سطح تولید و درآمد نفت تأثیر غیر مستقیم روی نرخ رشد اقتصادی و وضعیت اقتصادی مردم خواهد داشت. منتهی در برهه‌ی کنونی این تأثیر به مراتب شدیدتر است؛ به دو دلیل: یک اینکه دولت دچار کسری بودجه‌ی بسیار هنگفتی است. تخمین زده می‌شود که دولت در حال حاضر رقمی نزدیک به سی میلیارد دلار کسری بودجه داشته باشد.

دو اینکه اقتصاد ایران در یک مدار رکود قرار گرفته و دچار رکود تورمی است. در چنین شرایطی بدیهی است که یک افت ده درصدی در درآمد نفت، صدمه‌ی بسیار شدیدتری، شدیدتر از گذشته، به اقتصاد خواهد زد و دولت را با مشکلات عدیده‌ی بسیار شدیدتری مواجه خواهد کرد. این مسئله آهنگ رکود اقتصادی کشور را تشدید خواهد کرد و احتمالاً می‌تواند پیامدهای سیاسی هم داشته باشد.

به نظر شما چرا بانک مرکزی در گزارش خود در مورد نرخ رشد تولید ناخالص ملی سکوت کرده است؟

به احتمال قوی دلیلش این است که اقتصاد ایران دچار رکود است. طبق تخمین‌های صندوق بین‌‌المللی پول، همان‌طور که در گزارش آمده است، نرخ رشد اقتصادی ایران در سال کنونی ۱/۵ درصد بوده و در سال آینده از این هم پایین‌تر خواهد بود. اطلاعاتی که اکنون از ایران خارج می‌شود و به دست ما می‌رسد این است که به احتمال قوی نرخ رشد اقتصادی ایران نزدیک به صفر است و دارد وارد یک رکود بسیار عمیق می‌شود. البته در چنین شرایطی این خبر خوبی به لحاظ سیاسی و اقتصادی نیست و با توجه به عملکردهای سیاسی دولت قابل فهم و قابل پیش‌بینی بوده است که بانک مرکزی از انتشار این خبر خودداری کند.

در آستانه‌ی آزادسازی قیمت‌ها در ایران که برخی از کارشناسان آن را زلزله‌ی اقتصادی توصیف کرده‌اند، چون قیمت مواد انرژی‌زا و کالاهای دیگر چندین برابر گران‌تر خواهد شد، این کسری تولید و درآمد نفتی ایران را با توجه به تأثیر تحریم‌ها چطور ارزیابی می‌کنید؟

این امر یک تاثیر دوگانه خواهد داشت. از یک طرف افت بودجه‌ی دولت مسئله‌ی رکود اقتصادی را تشدید خواهد کرد و رکود اقتصادی نیز باعث فشار منفی روی سطح قیمت‌ها خواهد شد. این یک زاویه‌ی برخورد است. از طرف دیگر در شرایط کنونی که دولت کسری بودجه‌ی بسیار زیاد دارد، ناچار است این افت ده درصدی را از محل‌های دیگر تأمین کند. محلی که برایش وجود دارد این است که فشار بیشتری بر مردم بیاورد و قیمت‌های انرژی را در سطح داخل بالا ببرد و یا پول چاپ کند و به استقراض از بانک مرکزی متوسل شود.

هر راهی که برود و هرکدام از این‌ راه‌ها را که انتخاب کند، آهنگ نرخ تورم را بیشتر خواهد کرد. این افزایش تورم آن کاهش اولیه و رکودی را، به احتمال بسیار قوی خنثی خواهد کرد. یعنی افزایش تورمی به مراتب بیشتر از آن چرخه‌ی اول خواهد بود. به احتمال قابل ملاحظه یک رکود تورمی را در ایران تشدید خواهد کرد. هم رکود را تشدید خواهد کرد و هم تورم را.

به نظر شما راه برون‌رفت برای جمهوری اسلامی از این وضعیت با گسترش تحریم‌ها، نارضایتی مردم و کاهش درآمدهای نفتی وجود دارد؟

توجه کنید که در ایران سی‌سال سوء مدیریت اقتصادی و سیاسی باعث شده است مشکلات روی هم انباشته شوند که اکنون تبدیل به یک کلاف سردرگم شده است. در چنین شرایطی احتمال آن بسیار ضعیف است که با تحولات کوچک و با سیاست‌های خرد در این گوشه و آن گوشه بتوان مشکل را حل کرد. به اعتقاد من برون‌رفت از شرایط کنونی مستلزم اصلاحات گسترده‌ی اقتصادی و سیاسی است که جوانب متعددی دارد. در عرصه‌ی خارجی عادی‌سازی روابط کشور و حل مسئله‌ی بحران هسته‌ای با غرب و حل مسئله‌ی تحریم‌ها؛ و در عرصه‌ی داخلی ایجاد شرایطی که کشور بتواند به آرامش سیاسی برسد و بتواند سرمایه‌گذاری‌های داخلی و خارجی و نیروی تحصیلکر‌ده‌ی کشور را که موتور اقتصادی کشور است، جذب خود کند و سر و سامانی براساس ضوابط عقلایی به‌وجود آورد.