حرکت قوه قضائیه در مقابل رئیس‌جمهور پسندیده نبود

مریم محمدی

میزان اختلافاتی که میان محمود احمدی‏نژاد، به عنوان رییس قوه‏ی مجریه‏ی کشور، با دیگر نهادهای قانونی حکومت بروز می‏کند، صرف نظر از اینکه او رییس‏جمهور منتخب اصولگرایان و مقام رهبری است، شاید در تاریخ تشکیل جمهوری اسلامی بی‏نظیر باشد.

ماهیت اصلی این اختلاف نظر هرچه باشد، از لحظه‏ی انعکاس خبر، حامیان و منتقدان دولت احمدی‏نژاد را در دو صف به موضعگیری واداشته است.

از منظر حقوقی اغلب منتقدان، مانند خلیل بهرامیان، حقوقدان در تهران، معتقد بودند که رییس‏جمهور بنا به تصریح قانون، حق دخالت در این مسئله را نداشته است. وی می‌گوید:

ما در قانون اساسی، تفکیک قوا داریم. یعنی قوا، مستقل از هم هستند. امر قضا و قضاوت، مربوط به قوه‏ی قضاییه است. وظیفه‌ی قوه‏ی مجریه که آقای رییس‌جمهور ریاست آن را برعهده دارند، اجرای دستورات قوه‏ی قضاییه، یعنی قاضی در جهت اجرای قانون است؛ نه بیشتر.

منتها ایشان ناظر بر اجرای صحیح قانون اساسی هم هستند و می‏توانند تذکر بدهند، اما این‏که کسی آزاد بشود یا کسی در بند باشد، از حقوق رییس قوه‏ی مجریه نیست. این دقیقاً به قوه‏ی قضاییه مربوط می‏شود. آزادی یا دربند کردن هر شخصی مربوط به قوه‏ی قضاییه است.

خلیل بهرامیان، حقوقدان در تهران

اینکه آقای رییس‌جمهور این مسئله را مطرح کرده‏اند، فکر می‏کنم چون در آستانه‏ی سفر به نیویورک قرار دارند، خواسته‏اند یک مانور دیپلماتیک یا سیاسی بدهند و اینکه مسائلی مدنظر هست، از جمله‏ آزادی یکی از این سه نفر. در نهایت، من این را یک مانور سیاسی می‏دانم و دخالت ایشان در این موضوع را دخالت قوه‏ی مجریه در قوه‏ی قضاییه تلقی می‏کنم. ایشان چنین صلاحیتی نداشته است.

آشفتگی سازمانی

در صف منتقدان سیاسی رییس‌جمهور هم کم‏وبیش همین نظر تاکنون انعکاس داشته است.

محمدصادق جوادی حصار می‌گوید:

اگر در جایی از صحبتم، بحث از حمایت از موضع دولت می‏کنم، به معنای حمایت از آقای احمدی‏نژاد و رفتار دولت احمدی‏نژاد نیست، بلکه از ساختار دولت و نظام حقوقی دولت در یک جامعه صحبت می‏کنم.

‏وی برخلاف بیشتر نظریاتی که در میان منتقدان آقای احمدی‏نژاد منعکس شده، اعتقاد دارد که رفتار قوه‏ی قضاییه و اعلام مخالفت این قوه پسندیده نبوده است. او توضیح می‌دهد:

پسندیده نباید باشد که با وجود وزارت خارجه و دستگاه دیپلماسی یک کشور، قوه‏ی قضاییه در یک امر خطیر بین‏المللی که محل مناقشات سیاسی شده، وارد شود و نظر دولت را نادیده بگیرد. یک روز مثلاً یک متهم سیاسی را نگه دارد و روز بعد بگوید که می‏خواهد او را با وثیقه رها کند و به نقاط مورد توجه دولت، توجه چندانی نشان ندهد. این به‏نظر من، در دستگاه دیپلماسی یک کشور، نشان از آشفتگی سازمانی دارد.

این روزنامه‌نگار در مقابل انتقاداتی که رفتار دولت را منطبق بر اصل استقلال سه قوه نمی‏دانند، می‏گوید:

استقلال سه قوا به این معنا نیست که هر قوه راه خود را برود و ساز خود را بزند؛ به‏ویژه وقتی رنگ جهانی پیدا می‏کند و به نمایندگی از یک کشور و یک ملت، می‏خواهد اتفاقی بیافتد. در مواجهات بین‏المللی، معمولاً دولت، به عنوان قوه‏ی مجریه، پیشانی مواجهات جهانی و تعاملات بین‏المللی است.

این به معنای نفی تأثیر قوه‏ی قضاییه یا قوه‏ی مقننه نیست، بلکه دولت در این ساحت، همه‏ی اجزای یک نظام سیاسی را نمایندگی می‏کند برای اینکه سامان بهتری پیدا کند و در حقیقت، وزارت امور خارجه در یک کشور، متکفل امر ساماندهی و ابعاد مختلف حقوقی، قضایی و حتی امنیتی، در مواجهات بین‏المللی است.

محمدصادق جوادی‏حصار این نظر را که بروز این اختلاف‏نظرها میان دولت و قوای دیگر بی‏سابقه است، رد می‏کند. وی با استناد به گذشته می‏گوید:

در همه‏ی ادوار تاریخ در ایران، در پیش از انقلاب هم که قوا تقریباً از همدیگر مستقل بودند و همین‏طور بعد از انقلاب و در دولت‏های پیشین، شکل بیرونی‏ قوه‏ی مقننه یا قوه‏ی مجریه و یا قضاییه، در دولت نمود پیدا می‏کرده است. یعنی دولت متکفل ساماندهی امور کلی کشور بوده است.

قوه‏ی قضاییه و قوه‏ی مقننه، هرکدام برای خود تعریف دارند، اما متأسفانه یکی از مشکلاتی که ما در جامعه‌ی‏ ایران داریم و خیلی وقت‏ها مزاحم رفتارهای مدنی شده، این است که در هر عرصه‏ای که ناهماهنگی یا عدم تثبیت رأی و نظر به‏وجود می‏آید، اهرم فشار از قوه‏ی دیگر به سراغ این قوه می‏آید و سعی می‏کنند نیرو را در آن‏جا از بین ببرد.
مثلاً در دوره‏ی آقای خاتمی، وقتی مجلس و قوه‏ی اجرایی هماهنگ شدند، کانون تمرکز نیروهای مخالف دولت، قوه‏ی قضاییه شد و سنگ‏اندازی‏ها و مانع‏تراشی‏ها بر سر راه دولت، از قوه‏ی قضاییه شروع شد. این کار در هر دولتی اتفاق بیافتد، پسندیده نیست.

مطمح نظر من بیشتر این است که هر عضو از اعضای چندگانه‏ی نظام سیاسی باید کارکرد خود را داشته باشند، اما رییس دولت از یک جهت، به معنای شخص دوم کشور و از جهت دیگر به عنوان سامان‏دهنده‏ی امور کلی اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی کشور که رأی مستقیم از ملت می‏گیرد، از این جایگاه باید برخوردار باشد.

من به فرد کار ندارم که آقای احمدی‏نژادی است که من منتقد او هستم یا آقای خاتمی‏ای باشد که من موافق او هستم. جایگاه ریاست جمهوری و جایگاه دولت و قوه‏ی مجریه، در نظام سیاسی در ایران، در ادوار مختلف این‏گونه بوده است و به‏طور طبیعی، رییس‌جمهور باید نماینده‌ی کشور در مواجهات جهانی و بین‏المللی و سخنگوی مطالبات ملت یا پاسخ‏گوی مطالبات جهانی آن باشد.

محمود احمدی‏نژاد به تازگی با اعضای دولت خود، ظاهراً با وزیر خارجه نیز اختلاف پیدا کرده‏اند. جوادی حصار در این مورد می‏گوید:

من خصلتی در آقای احمدی‏نژاد دیده‏ام که علی‏رغم همه‏ی اشکالاتی که به ایشان وارد است، در باب مدیریت، خصلت خوبی است. آقای احمدی‏نژاد معتقد به دولت مقتدر است و معتقد است دولت باید از همه‏ی امکاناتی که می‌تواند در راه تحقق آرمان‏های خود به صورت قانونی استفاده کند. البته من به اینکه ایشان رفتار غیر قانونی داشته است یا خواهد داشت، کاری ندارم.

شاید خود آقای احمدی‏نژاد هم به این آشفتگی دامن زدند. آن‌هم وقتی که در کنار وزارت امور خارجه و نمایندگی‏های سیاسی کشور در خارج از ایران، نمایندگان خاصی را تعیین کردند که با مخالفت دستگاه رهبری و بقیه‏ی اعضای حکومت مواجه شد.

یک دولت، وقتی زمام امور کشور را در دست می‏گیرد، باید از همه‏ی امکانات و خصوصاً چهره‏های ملی برای تحقق و پیشرفت مطالبات و برنامه‏های خود استفاده کند. من در دولت‏های قبل هم روی این مسئله انگشت تاکید می‏گذاشتم و معتقد بودم اگر آقای خاتمی رییس‌جمهوری است که ۲۲ یا ۲۴ میلیون رأی داشته، باید نیروهای هماهنگ و معتقد به برنامه‏های او در دولتش حضور داشته باشند و اگر کسی در دولت آقای خاتمی حضور داشته باشد که با برنامه‏های او زاویه دارد، بهترین راهش آن است که از دولت بیرون بیاید و به عنوان یک منتقد و از بیرون، دولت را نقد کند.

به‏نظر من، آقای احمدی‏نژاد دقیقاً به این تئوری عمل می‏کند و معتقد است کسی باید در دولت کار کند که با او هماهنگ باشد، به برنامه‏هایش اعتقاد داشته باشد و آن برنامه را با جان و دل عملیاتی کند. هرجایی هم که کسی با او زاویه گرفته، محترمانه یا مقداری غیر محترمانه‏ او را از دولت کنار گذاشته و جایگزینی برایش تعیین کرده است.

در وضعیت جدید، آقای احمدی‏نژاد و وزیر امور خارجه‏شان، اگرچه در گذشته هم احتمالاً اختلافاتی داشته‏اند، ولی شاید زاویه‏ای که در مقطع فعلی بین دولت و دیگر قوای موجود ایجاد شده و تمایلی که وزارت امور خارجه به ارکان دیگر قدرت، در کنار آقای احمدی‏نژاد، از خود نشان داده، عاملی شده که آقای احمدی‏نژاد گارد جدی‏تری با وزارت امور خارجه داشته باشد. حتی بعید نیست در آینده‏ی نزدیک یا وزارت خارجه را تحت فشار شدید‏تری بگذارد یا آقای منوچهر متکی را عوض کند.

این احتمالات وجود دارد؛ به‏خاطر این‏که می‌خواهد کاملاً اقتدارگرا و متمرکز عمل کند. برای این رفتار اگرچه معایبی متصور هست، اما می‏تواند در حوزه‏ی قدرت سیاسی، محاسنی هم داشته باشد.