برای احمدی‌نژاد تعهد مهم است، نه تخصص!

مریم محمدی

یکی از مشخص‏ترین ویژگی‌های محمود احمدی‏نژاد، رییس‌جمهور جنجالی ایران، بی‏اعتمادی به دیگران و لجاجت بر سر برگزیدن معتمدان خود در مناصب مختلف، حتی در تقابل با اصول‏گرایان است؛ اسفندیار رحیم‏مشایی شاید یکی از آنها باشد.

حمید بقایی در ترکیه، در سخنانی، به صراحت از قتل‏عام ارامنه توسط دولت عثمانی سخن گفته بود.

محمدعلی حیدری، کنسول سابق ایران در نروژ که در اعتراض به حوادث پس از انتخابات در ایران از سمت خود استعفا داد در این زمینه می‏گوید:

آقای احمدی‏نژاد به این نتیجه رسیده که کسی که مسئول سیاست خارجی ایران است، یعنی آقای متکی، در اموراتی که ایشان در نظر دارد، اخبار را به ایشان نمی‏رساند و می‏خواهد به صورت مستقیم در امور سیاست خارجی ایران دخالت کند. به خاطر همین، طبق اصل ۱۲۷ قانون اساسی، افرادی را به عنوان نماینده‏ی ویژه‏ی خود تعیین کرده است.

محمدعلی حیدری، کنسول سابق ایران در نروژ

علت عدم اعتمادی که محمود احمدی‏نژاد به منوچهر متکی دارد چیست و چرا در این صورت، در دولت دوم احمدی‏نژاد هم به عنوان وزیر امور خارجه‌ی ایران منصوب شده است؟

چند تن از وزرا در ایران با نظر مستقیم بیت رهبری انتخاب می‏شوند. مثلاً برای انتخاب وزیر اطلاعات، وزیر کشور و وزیر امور خارجه، نظر بیت رهبری اصل است، نه نظر رییس جمهور. نظر آقای خامنه‏ای و طیفی که در آنجا بودند، بر این بود که آقای متکی باشد، چون آدم مطیعی است و گوش به‏فرمان آنان است.

به این ترتیب، حضور این نمایندگان ویژه، نه برای حل مشکلات خاص در مسائل سیاسی، بلکه به‏خاطر عدم اطمینان رییس‌جمهور به وزیر خارجه و سازمان او است.

تقریباً همین‏ است. آقای احمدی‏نژاد به نوعی به این نتیجه رسیده که به‌طور مستقیم در سیاست خارجی دخالت کند و به استناد اصل ۱۲۷، افرادی را که به آنها اعتماد دارد، تعیین کند تا به‌طور مستقیم اخبار را به خودش برسانند.

با توجه به این‏که محمود احمدی‏نژاد هم خود را مطیع رهبری اعلام می‏کند، چه اختلاف ویژه‏ای با منوچهر متکی دارد؟

آقای احمدی‏نژاد حس می‏کند که آقای متکی ارتباطاتی با آقای لاریجانی دارد و نزدیک به طیف آنها است. از طرفی هم چون خود آقای متکی در دوره‏ی اول انتخابات هم تا آن‏جایی ‏که ما اطلاع داریم، در ستاد انتخاباتی آقای لاریجانی فعال بود، آقای احمدی‏نژاد در دوره‏ی اول حتی چندبار تا آستانه‏ی تعویض آقای متکی رفت.

حتی پیرامون قضایای انتخاب سفرا و حتی قضیه‏ی آقای زهره‏وند، با آقای متکی درگیر شد و کار به‏جایی کشید که آقای متکی استعفای خود را نوشت، اما در نهایت میانجی‏گری برخی افراد، منجر به این شد که با برگرداندن آقای زهره‏وند موافقت شود و ایشان به کار خود ادامه بدهد و یک مقدار تنش‏ها کم شود.

یعنی در واقع، آقای متکی برای انتخاب سفرا با ریاست جمهوری همیشه مشکل داشته است. آقای هاشمی ثمره که پیش از این مدیرکل بازرسی وزارت خارجه بود و الان مشاور عالی آقای احمدی‏نژاد است، همواره با این موضوع با آقای متکی مشکل داشتند. در انتخاب سفرا، سرکنسول‏ها همیشه درگیری بوده و هنوز هم هست.

ولی گویا مسئله‏ی انتخاب نماینده‏ی ویژه توسط رییس جمهور، امر بی‏سابقه‏ای در دولت‏های بعد از انقلاب نیست.

بله؛ مثلاً آقای خاتمی هم برای منطقه‏ی خزر نماینده‏ی ویژه انتخاب کرده بود. زمانی هم که آقای رفسنجانی رییس‌جمهور ایران بودند، آقای ولایتی گاه برای انتخاب سفرا مشکل داشتند. مثلاً همین آقای موسویان که امروز در امریکا به‏سر می‏برد، آن زمان سفیر تام‏الاختیار ایران در آلمان بود و به‌طور مستقیم با آقای رفسنجانی کار می‏کرد. حتی بعضی گزارش‌ها را به آقای ولایتی نمی‏داد. آقای ولایتی سر این قضایا چندبار با بیت رهبری تماس گرفته بود و از آقای خامنه‏ای خواسته بود این مسئله را گوشزد کند.

این موضوع در وزارت خارجه، به‏طور مستمر در همه‏ی دوره‏ها بوده است، اما الان که آقای احمدی‏نژاد برای چند منطقه دارد این‏کار را انجام می‏دهد، در عمل به‏خاطر آن است که نسبت به عملکرد آقای متکی و با طیفی که آقای متکی در وزارت خارجه سر کار گذاشته است، مشکل دارد.

این موضوع در داخل ایران و حتی در مجلس هم مطرح شده است. آقای نادران نیز به صراحت آن را بیان می‏کند و می‏گوید- نقل به مضمون- که یک وزارت خارجه‏ی غیر انتفاعی در داخل ریاست جمهوری ایجاد شده و ما نمی‏دانیم آقای مشایی و طیفی که دارند آن‏جا کار می‏کنند را به عنوان وزیر خارجه محسوب کنیم یا آقای متکی را.

در ادامه‏ی ایراداتی که در داخل مطرح شده، گفته می‏شود چهار نماینده‏ای که انتخاب شده‏اند، در اموری که به آن مأمور شده‏اند، تخصص ندارند. شما هم همین‏طور فکر می‏کنید؟

بله افرادی که انتخاب شده‏اند، تخصص این کار را ندارند. مثلاً آقای بقایی یا آقای مشایی پیش از این اصلاً در حوزه‌ی وزارت خارجه و سیاست خارجی ایران کاری نکرد‌ه‌اند. اینجا همان صحبت اولیه‏ی رییس‌جمهور اسلامی مطرح است؛ یعنی بحث تعهد مهم است و نه تخصص. آقای احمدی‏نژاد به تعهد آنها و التزامی که به او دارند، اعتقاد دارد و به همین دلیل آنها را در آن‏جا گذاشته است.

تعهد و التزام به شخص محمود احمدی‏نژاد؟

بله همین‏طور است.

عقب‌نشینی

منوچهر متکی دیروز در تهران، به‌طور علنی به برخی نمایندگان ویژه‏ی رییس‌جمهور اشاره کرده و نارضایتی خود را از آنها اعلام کرده است. این حرکت به لحاظ سیاسی چه مفهومی دارد؟ آیا اختلاف محمود احمدی‏نژاد با وزیر کابینه‏ی خود، به جایی رسیده است که مسئله‏ی برکناری یا استعفای منوچهر متکی جدی شده است؟

علیرضا رجایی، استاد علوم سیاسی و عضو شورای فعالان ملی‏- مذهبی در تهران می‌گوید:


لزوماً هیچ‏کدام از این دو نتیجه را نمی‏شود گرفت. اعلام صریح آقای متکی اشاره دارد به موضع صریحی که رهبری در ملاقات هفته‏ی گذشته در قبال این قضیه اتخاذ کرده و از رویه‏ی آقای احمدی‏نژاد در این زمینه انتفاد کرده است. به‏هرحال ایشان می‏تواند موضع خود را مستند به موضع رهبری کند.

علیرضا رجایی، عضو شورای فعالان ملی‏- مذهبی

این است که نمی‏شود از این موضع آقای متکی با این سرعت نتیجه گرفت که قرار است به هر دلیلی ایشان حذف شود و یا خودش کنار برود.

یعنی منوجهر متکی به اعتبار انتقاد رهبری، امکان پیدا کرده است که چنین مخالفت آشکاری با آقای احمدی‏نژاد بکند؟

حتماً همین‏طور است.

ولی یک پرسش کلی وجود دارد: بروز این تعارض‏ها میان عملکرد محمود احمدی‏نژاد و توصیه‏های مستقیم رهبری، چگونه امکان‏پذیر است؟ یا در ساختار جمهوری اسلامی چگونه باید معنی بشود؟

اصولاً نمی‏تواند معنی بشود. چنین تعارض‏هایی با توجه به این‏که طراح سیاست‏های کلان نظام، از جمله در حوزه‏ی سیاست خارجی، طبق قانون اساسی با رهبری است، از موضع ساختار سیاسی جمهوری اسلامی و قانون اساسی قابل توجیه نیست.

شکل اجرایی ماجرا ولی قاعدتاً این است که آقای احمدی‏نژاد در بین مجموعه‏ای که افراد مورد اعتماد او هستند، تصمیم‏هایی اتخاذ می‏کند و این تصمیم‏ها را بدون هماهنگی، به مرحله‏ی اجرا درمی‏آورد و بعد با مشکلاتی مواجه می‏شود و تلاش می‏کند ضمن این‏که استقلال نسبی خود را به عنوان یک فرد مسئول در قوه‏ی مجریه حفظ کند، به شکل ظریفی تعارض‏های خود را هم بپوشاند.

به‏هرحال برای او هم برای این‏که شأن اجرایی خود را حفظ کند و در عین حال نشان بدهد تعارضی با سیاست‏های کلان نظام ندارد، مطلوب است که تغییر موضع یا تغییر رفتار سیاسی خود را به‏گونه‏ای انجام بدهد که در بین افکار عمومی یا رسانه‏ها، تصور به عقب‏نشینی نشود.

آن‏طور که یکی از معاونین رییس جمهوراعلام کرده‏ است، او به‏زودی دو نماینده هم برای آفریقا و امریکای جنوبی تعیین می‏کند، ولی شما گویا انتظار دارید که از این سیاست تعیین نماینده‏ها یا به عبارتی، دخالت ویژه عقب‏نشینی کند. اگر این اتفاق نیفتد، احتمال چه وضعیتی وجود دارد؟

همان‏طور که گفتم، در حالت عادی و در چهارچوب ساختار فعلی، قاعدتاً باید عقب‏نشینی کند. اما اگر پافشاری کند، یعنی نه تنها عقب‏نشینی نکند، بلکه همان سیاست گذشته‏ی خود را بسط بدهد، حاکی از آن است که دارد وارد تعارض‏های معناداری با طراحی‏های کلان جمهوری اسلامی می‏شود.

در آن صورت، باید برای موقعیت آقای احمدی‏نژاد تحلیل‏های جدیدی داشت. آیا اصولاًّ می‏تواند؟ اگر واقعاً بنای این را داشته باشد که بخواهد با سیاست‏های کلان، به‏طور علنی در تعارض قرار بگیرد، فکر می‏کنم موقعیت ایشان، مقداری موقعیت متزلزل خواهد شد. بازهم می‏گویم، فکر می‏کنم هنوز زود باشد که چنین نظری را با قاطعیت بدهیم.

به نظر شما در عمل و به لحاظ اجرایی، وقتی این نفرات تعیین شدند، چگونه عقب‏نشینی تاکتیکی یا سیاسی ممکن است؟

من فرض را بر این می‏گیرم که ایشان به شکل آرامی از مواضع خود عقب‏نشینی می‌کنند یا اوضاع را در حد همین وضع فعلی نگه می‏دارند و تلاش می‏کنند ضمن این‏که مسئولیت‏هایی را که به این سه نفر داده‏اند، سلب نکنند، در عمل از حیزانتفاع بیاندازند.

تصور من این است. اگر این تصور غلط دربیاید، در واقع، انتخاب دوم پیش رو قرار می‏گیرد و آن هم موقعیت رویارویی آقای احمدی‏نژاد با سیاست‏های کلان است که من فعلاً این را امر محتملی نمی‏بینم. به‏هرحال بستگی دارد به‏ این‏که خود آقای احمدی‏نژاد چقدر به نحوه‏ی آینده‏ی سیاسی خودش علاقه‏مند باشد.