اهداف کنفرانس کابل تا چه حد عملی است؟

حسین علوی

کنفرانس بین‌المللی یک روزه در افغانستان که وزرای خارجه ۴۰ کشور جهان در آن شرکت دارند، طراحی سپردن مسئولیت امنیت به خود افغان‌ها یا آن‌طور که گفته می‌شود افغانیزه‌کردن امور را بر عهده دارد. امین‌الله حبیبی کارشناس مسائل افغانستان به زمانه می‌گوید که تاکنون هزینه‌کردن ۸۰ درصد از کمک‌ها در اختیار خود افغان‌ها نبوده و برای واگذارکردن مسئولیت به دولت افغانستان، باید این وضع تغییر کند:

این کنفرانس، برخلاف کنفرانس‏های گذشته، در مورد کمک‏های مالی جهان به افغانستان نیست. بلکه محتوا و هدف اصلی آن، بیش‌تر طرح و بررسی دوران گذار و سپردن مسئولیت‏ها به دولت افغانستان است.

آن‏چنان که آقای اشرف غنی‌احمدزای، مدیر برگزارکننده‏ی این کنفرانس گفتند: یک هدف مهم، برنامه‏ریزی برای خرج و مصرف کمک‏های جامعه‏ی جهانی، یعنی در حدود پنجاه ‏درصد این کمک‏ها از طریق دولت افغانستان در دو سال آینده است. یعنی کمک‏های جامعه‏ی بین‏المللی به افغانستان، از طریق دولت افغانستان به مصرف برسد. از این طریق هم به دولت افغانستان کمک می‌شود که بتواند به برنامه‏هایی که دارد جامه‏ی عمل بپوشاند و هم این‏که در عمل، نوعی مشروعیت و توانایی به دولت افغانستان برمی‌گردد.

این کنفرانس ابعاد مختلفی دارد، ولی مسئله‏ی اساسی، بررسی دوران گذار و مسئولیت‏پذیری یا مسئولیت داشتن دولت افغانستان است.

یعنی پیش از این، تمام کمک‏ها و بودجه‏ای که ائتلاف بین‏المللی و کشورهای یاری‌رسان برای افغانستان اختصاص داده بودند، توسط خود آن کشورها به مصرف می‏رسید و دولت افغانستان هیچ نظارتی بر این امور نداشت؟

سازماندهی مصرف حدود هشتاد درصد کمک‏های صورت گرفته به افغانستان، از طریق دولت افغانستان نبوده است. بلکه از طریق کمپانی‏ها و شرکت‏هایی هزینه شده که این دولت‏ها با آنها قرارداد می‏بستند. دولت‏های کمک‏کننده، قراردادهایی با این شرکت‏ها می‏بستند، این شرکت‏ها نیز قراردادهای دومی با شرکت‏های دیگر منعقد می‏کردند و بنابراین تا رسیدن کمک‏ها به افغانستان، بخشی اعظمی از این پول‏ها از افغانستان خارج شده بودند.

تاکنون روی فسادی که در پیوند با این کمک‏ها از سوی جامعه‏ی بین‏المللی وجود داشته تاکید زیادی نشده است. بیش‌تر تاکید روی فسادی است که در افغانستان وجود دارد. در حالی‏که تنها در حدود بیست‏درصد این کمک‏ها از طریق دولت افغانستان به‏مصرف رسیده است.

بدون شک، فساد در سیستم دولتی افغانستان بیداد می‏کند. واقعیت اما این است که تمام این کمک‏ها از طریق دولت افغانستان به‏مصرف نرسیده است که آن را متهم به حیف و میل شدن تمام کمک‏های جامعه‏ی بین‏المللی کنیم.

انتقادی که همواره نسبت به کنفرانس‏های برگزارشده درباره‌‌ی کشور افغانستان مطرح می‌شود، این است که در این کنفرانس‌ها، موضوعات بطور خیلی کلی مورد بحث قرار می‏گیرند و دستورالعمل‏های مشخصی که در عمل به نتیجه برسد، تدوین و درنظر گرفته نمی‏شود. آیا در این زمینه، تفاوتی بین این کنفرانس با کنفرانس‏های قبلی خواهد بود؟

این کنفرانس یک‌روزه است و در این فرصت کوتاه نمی‏توان در مورد جزییات برنامه‏های مختلف صحبت کرد. منتها این‏بار بیش‌تر وزارت‏خانه‏های افغانستان با طرح و برنامه‏ی مشخصی به کنفرانس می‏آیند و طرح‏های خود را ارائه می‏کنند. مثلاً وزارت کشاورزی افغانستان با طرح بسیار دقیقی می‏آید تا از جامعه‏ی جهانی بخواهد که در سه یا چندسال آینده، حدود سه‏میلیارد دلار به وزارت کشاورزی افغانستان کمک کنند. این وزارت‏خانه می‌خواهد از طریق ایجاد راه‏ها در روستا‏ها و زمینه‏هایی از این قبیل، به برنامه‏های کشاورزی و توسعه‏ی کشاورزی در افغانستان بپردازد.

بعضی از نهادها با طرح و برنامه‏ی مشخصی پیش می‏آیند. مسئله‏ی اساسی این است که در این کنفرانس توافق شود که بخش اعظمی از کمک‏های جامعه‏ی بین‏المللی از طریق دولت افغانستان به مصرف برسد.

هم‏چنین گفته می‏شود که برخی از کشورها نظیر ایالات متحده‏ی امریکا و بریتانیا، ممکن است در این کنفرانس تعهدات بیش‌تری را در مورد کمک‏های مالی به افغانستان برعهده بگیرند.

تمام اینها زمینه‏هایی را فراهم می‏کنند تا دولت افغانستان کم‌کم از توانایی پذیرش مسئولیت‏ها در چند سال آینده برخوردار شود.

به احتمال زیاد، آقای کرزای نیز در این کنفرانس اعلام خواهد کرد که برنامه‏ی دولت افغانستان این است که نیروهای امنیتی افغانستان از جمله پلیس و ارتش افغانستان، تا پایان سال ۲۰۱۴، کنترل و مسئولیت امنیت در افغانستان را برعهده بگیرند و نیروهای خارجی از افغانستان کم‏کم خارج ‏شوند. در این مسیر، دولت افغانستان نیاز دارد در داخل سیستم دولتی خود، در جهت مصرف کمک‏های بین‌المللی نهادسازی کند و با دولت‏داری بهتر، ایجاد ظرفیت کند.

مسئله نهادسازی در کنفرانس‏های قبلی نیز مطرح بوده و همواره تاکید شده که واگذاری کنترل امنیت در افغانستان، رابطه‏ی مستقیمی با آمادگی ارتش و پلیس در این کشور خواهد داشت. آیا در کنفرانس امروز، راهکارهای مشخصی در این زمینه مطرح خواهند شد؟ هم‏چنین در ارتباط با نهادسازی برای آن‏چه توسعه‏ی زیرساخت‏های اقتصادی و نوسازی اجتماعی و فرهنگی افغانستان نامیده می‏شود‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏، تصمیمی گرفته خواهد شد؟

به احتمال خیلی زیاد روی این مسائل بحث خواهد شد. چنان‏که گفتم، وزارت‏خانه‏های مختلف و دولت افغانستان، با طرح و برنامه‏های خاصی به این کنفرانس خواهند آمد و طرح‏های خود را ارائه خواهند کرد.

آن‏چه مهم است، مسئله‏ی آموزش نیروهای افغان و فراهم کردن وسایل لازم برای آنها در زمینه‏ی امنیت است و این‏که این نیروها بتوانند در چندسال آینده، از این ظرفیت برخوردار شوند تا کم‏کم خودشان امنیت را بر عهده بگیرند و نیازی به نیروهای جامعه‏ی بین‏المللی در افغانستان نباشد.

مسئله‏ی اساسی در ۹ سال گذشته این بوده است که جامعه‏ی بین‏المللی، متأسفانه کمک‏های لازم و توجه لازم را به نهادسازی در افغانستان و به‏خصوص در سرمایه‏گذاری روی بخش‏های امنیتی و ارتش افغانستان نداشته‏اند. تمام تلاش‏ها در زمینه‏های نظامی از سال‏های ۲۰۰۷ به بعد شروع شده است.

امروز به دلیل روبه‌رو شدن با چالش‏هایی مانند به سر رسیدن صبر و حوصله‏ی مردم کشورهای غربی و همین‏طور تحت فشار قرارگرفتن دولت‏های این کشورها و از سوی دیگر واقعیت‏هایی که در افغانستان وجود دارد، جامعه‌ی بین‌الملل وادار شده است که دیگر مانند گذشته با قضیه‏ی ساخت ارتش در افغانستان، برخورد بی‌تفاوت نداشته باشد. به همین دلیل، احتمالاً در این کنفرانس هم تاکید خواهد شد که وسایل و آموزش لازم برای نیروهای امنیتی افغانستان را هرچه بیش‌تر فراهم کنند تا آنها بتوانند خود از امنیت افغانستان دفاع کنند.

واقعیت هم این است که در افغانستان شما نمی‏توانید جنگ را با نیروهای خارجی پیش ببرید. جامعه‏ی بین‏المللی در گذشته باید به این مسئله بیش‌تر توجه می‏کرد. چالش‏های جدید باعث شده‏اند که در این مقطع زمانی خاص، آنها از یک‌سو به نیروهای افغان کمک کنند و از سوی دیگر زمینه‏ی خروج از افغانستان را نیز برای خود فراهم کنند.

آقای جو بایدن، معاون رییس جمهور امریکا، در تازه‏ترین اظهارنظر خود گفته است که در جولای سال آینده‏ی میلادی (۲۰۱۱)، نیروهای امریکایی به‏‏هرحال شروع به خروج از افغانستان خواهند کرد؛ ولو این‏که در مرحله‏ی اول فقط چندهزار نفر خارج شوند. با توجه به این‏که همزمان تاکید می‌شود که سیاست خروج نیروها از افغانستان باید متناسب با پیشرفت وضع امنیت در این کشور باشد، فکر می‏کنید زمان بندی خروج، واقعا عملی است یا بیش‌تر جنبه‏ی سمبلیک خواهد داشت؟

به‏هرحال طرح آقای اوباما مبنی بر آغاز خروج نیروهای امریکایی از افغانستان در جولای ۲۰۱۱ بوده و این طرح بر همین مبنا شروع خواهد شد. کسانی مانند خود آقای بایدن اصرار داشتند که یک مقطع زمانی برای خروج این نیروها از افغانستان مشخص شود و این نیز شروع کار خواهد بود.

در تمام صحبت‏ها همیشه تاکید می‏شود که این شروع مبتنی بر شرایط است، یعنی وقتی شرایط لازم فراهم باشد. یعنی در صورتی که وضعیت امنیتی در افغانستان بهبود قابل ملاحظه‏ای پیدا نکند، آنها افغانستان را در حالت ناامنی رها نخواهند کرد.

البته آقای بایدن و افرادی مانند ایشان در ایالات متحده‏ی امریکا، علاوه بر این که بر خروج نیروهای امریکا از افغانستان تاکید کرده‌اند، این را هم گفته‌اند که این خروج، به‏هرحال از ماه جولای ۲۰۱۱ شروع خواهد شد.