«کنفرانس واشینگتن، موفقیت‌آمیز بوده است»

ایرج ادیب‌زاده

رهبران ۴۷ کشور جهان در کنفرانس امنیت هسته‏ای در واشنگتن، از درخواست پرزیدنت بارک اوباما، رییس جمهوری امریکا برای حفاظت از تمامی مواد هسته‏ای خطرناک ظرف چهار سال آینده، در جهت مبارزه با احتمال تروریسم اتمی، حمایت کردند. این مهم‏ترین دست‏‌آورد کنفرانس دو روزه‏ی امنیت هسته‏ای در واشنگتن بود.

آقای رضا تقی‏‌زاده، استاد دانشگاه گلاسکو و کارشناس سیاسی، عقیده دارند که نتایج کنفرانس واشنگتن موفق بوده است:

کنفرانس واشنگتن هم از نظر گرد آوردن بیش از ۴۷ رهبر کشورهای دنیا و هم از لحاظ نتایجی که به آن دست پیدا کرد، کنفرانس موفقی بود. از لحاظ تعداد شرکت کننده، شاید در طول ۶۰ سال گذشته، یعنی از سال ۱۹۴۵ به بعد که کنفرانس بزرگی در سانفرانسیسکو تشکیل شد و پایه‏گذار تشکیل سازمان ملل بود، واشنگتن چنین اجتماعی از سران کشورها را شاهد نبوده است.

رضا تقی‌زاده، استاد دانشگاه گلاسکو

به هرحال امریکا از این فرصت برای تایید نقش رهبری خود و ایفای مسئولیت‏هایی که مردم سراسر دنیا به عنوان بزرگ‏ترین قدرت جهان از او انتظار دارند، استفاده کرد.

از نتایج کنفرانس، همان‏‌طور که شما نیز اشاره کردید، این بود که کشورهای شرکت کننده برای زیر کنترل درآوردن مواد اتمی خطرناک توافق کنند.

در گذشته کشورهایی مانند اوکراین یا قزاقستان در این مورد همکاری‏هایی با امریکا داشتند. ولی هنوز این نگرانی وجود دارد که مواد خطرناک اتمی و همین‏طور ابزارهای لازم جهت سوءاستفاده از این مواد، مورد علاقه‏ی تروریست‏‌ها است و اگر آن‏ها به این ابزار و مواد خام خطرناک دست پیدا کنند، ممکن است خطرهای جدی‏ای برای امنیت دنیا ایجاد کنند.

آقای تقی‏‌زاده، آیا در حال حاضر خطر دست‏یابی تروریست‏ها به بمب اتمی و یا مواد هسته‏ای، یک خطر واقعا جدی است؟

در حال حاضر حدود دو میلیون کیلوگرم اورانیوم غنی‏شده در اختیار روسیه، امریکا و بقیه‏ی کشورهای دارای تکنولوژی اتمی قرار دارد که آن را یا به صورت بمب و یا به عنوان ذخایر استراتژیکی خود برای تبدیل به سلاح‏های اتمی نگاه‏داری می‏کنند.

حدود چهارهزار کیلوگرم اورانیوم غنی شده و چند صد کیلوگرم پلوتونیوم نیز در اختیار کشورهایی است که آن را خارج از مسائل نظامی و به عنوان پس‏مانده‏‌ی سوختی و یا مواد سوختی، مورد استفاده قرار می‏دهند، ولی نسبت به کنترل این مواد اطمینان خاطر چندانی در دنیا وجود ندارد.

امریکا در گذشته طی عملیات‏‌های متعددی، از جمله عملیاتی تحت عنوان «زمرد» در سال ۱۹۹۵ در قزاقستان و بعد عملیات دیگری در اوکراین و هم‏چنین در شیلی، موفق شد حدود ۶۰۰ کیلوگرم از این اورانیوم‏ها را جمع‏آوری کند.

حدود ۸ الی ۱۰ کیلوگرم از این اورانیوم و استفاده از تکنولوژی بسیار ساده‏ای که واکنش زنجیره‏ای را در مجموعه‏‌ی ۱۰ کیلویی اورانیوم غنی‏شده ایجاد می‏کند، انفجاری را شکل خواهد داد و آلودگی‏هایی ایجاد خواهد کرد که ممکن است به قیمت از بین رفتن حیات مردم در یک شهر بزرگ بیانجامد. بعضی از ناظران امریکایی، امکان استفاده از این بمب را تا سال ۲۰۱۴ حتی در داخل امریکا، قابل پیش‏بینی تلقی کرده‏اند.

این خطر، یک خطر جدی است و در گذشته هم عملیاتی صورت گرفته که طی آن، گروه‏های تروریستی قصد دست‏یابی به این مواد را داشته و اقداماتی هم صورت داده‏اند، اگرچه این اقدامات موفق نبوده است.

به عقیده رضا تقی‌زاده، کنفرانس واشنگتن هم از نظر گرد آوردن بیش از ۴۷ رهبر کشورهای دنیا و هم از لحاظ نتایجی که به آن دست پیدا کرد، کنفرانس موفقی بود

با توجه به این که می‏‌دانیم ساختن بمب اتمی کار پیچیده‏ای است و تا به‏حال بیش از ۱۰ کشور نتوانسته‏‌اند بمب اتمی بسازند، چگونه تروریست‌ها می‏توانند به این کار اقدام کنند و از این مساله استفاده کنند؟

یک زیردریایی ممکن است از همه‏‌ی تکنولوژی ناوبری روز دنیا برخوردار باشد و بتواند یک سال زیر آب باقی بماند. یک هواپیمای جت جنگنده از نسل پنجم، ممکن است تمام تکنولوژی روز دنیا را در خود جمع کرده باشد. در عین حال، هم‏زمان ممکن است به یک تانک فلزی بسته شده به یک موتور هم نام زیردریایی داد و آن را زیر آب از یک منطقه‏ به نقطه‏‌ی دیگری منتقل کرد.

در مورد بمب اتمی هم این واقعیت وجود دارد؛ یعنی در حالی که می‏‌توان بمب‏ها و سلاح‏های اتمی بسیار پیشرفته‏‌تر داشت، در عین حال واکنش زنجیره‏ای را می‏توان در یک توده‏ی اورانیوم ۱۰ کیلویی نیز با انفجار یک نوترون در مرکز آن و یا قرار دادن‏اش در شرایط فعالیت زنجیره‏ای، به حرکت واداشت و باعث نشت مواد رادیواکتیو و یا حتی انفجار شد.

بنابراین ساختن بمب کثیف، تکنولوژی خیلی پیشرفته‏ای نیاز ندارد. شاید بشود حتی با دو میلیون دلار هم مواد خام و هم وسیله‏ی انفجار آن را فراهم کرد. به این علت هم ناظران دنیا خیلی مراقب اقدامات یا اندیشه و یا قصد گروه‏های تروریستی برای دست پیدا کردن به بمب اتمی هستند. سابقه‏ی این کار در گذشته هم وجود داشته است.

حال به جز این که دنیا نگران دست پیدا کردن کشورهای تازه به بمب اتمی است، نگران گروه‏های تروریستی برای دست پیدا کردن به این بمب نیز هست. این یک واقعیت است و در صورتی که این امر تحقق پیدا کند، ساختن بمب اتمی، از نظر فنی کار بسیار دشواری نیست.

آقای تقی‏زاده، شما آماری در مورد مواد هسته‏ای در جهان ارائه دادید. چگونه ممکن است از این مواد محافظت کرد و یا آن‏ها را جمع کرد؟

امریکا در طول ۵۰ سال گذشته، تحت عنوان «اتم برای صلح» مقدار زیادی اورانیوم غنی شده به کشورهایی می‏‌داد که از آن‏ها در رآکتورهای آزمایشگاهی و یا تحقیقات‏شان استفاده کنند؛ با این شرط که این کشورها مقررات نظارت سازمان بین‏المللی انرژی اتمی را بپذیرند و به این نیت، قصد داشت از اشاعه‏ی خطر اتمی در دنیا پیش‏گیری کند.

امروز وجود این اورانیوم غنی‏شده برای امریکا که عامل توزیع قسمت اعظم آن‏ها بوده است، تبدیل به یک مشکل شده و به همین دلیل در صدد جمع‏آوری آن‏ها است.

از سوی دیگر، چون امریکا بیشتر از هر کشور دیگری از تکنولوژی لازم برای انبار کردن آن‏ها برخوردار است، به هرحال به عنوان قدرت بزرگ دنیا، می‏خواهد نقش رهبری را در این مورد ایفا کند. اعلام کرده‏اند اورانیوم‏های گردآوری شده برای محافظت، یا به امریکا و یا به روسیه ارسال خواهد شد که آن‏ها هم از تأسیسات و تجهیزات فنی نسبی خوبی در این زمینه برخوردار هستند.

امریکا قصد استفاده از این منابع را ندارد. البته برخی از کشورها مانند کانادا و یا آفریقای جنوبی، اعلام می‏کنند که می‏خواهند از اورانیوم غنی‏شده‏ی خودشان و یا پس‏مانده‏های سوختی، برای تولید ایزوتوپ‏های دارویی استفاده کنند. همان ادعایی که ایران هم در مورد محصولات راکتور اتمی آزمایشگاهی تهران دارد.

ولی امریکا سعی می‏کند آن‏ها را قانع کند و در این جهت هزینه‏ای را هم متحمل می‏شود. مثلا در سال جاری امریکا حدود ۵۶۰ میلیون دلار برای این کار هزینه کرده است.

نیت این است که در طول چهار سال آینده با صرف این هزینه‏‌ها و جلب همکاری کشورهایی که دارای این مواد هستند، به آن‏ها کمک شود که بتوانند این مواد را محفوظ کنند، از خطر دور نگاه‏ دارند و در جای امنی قرار دهند که دسترسی گروه‏های غیرمجاز به این اورانیوم خطرناک کاهش پیدا کند و یا در چهار سال آینده قطع شود.

آیا در کنفرانس دو روزه‏ی واشنگتن، در ارتباط با ایران هم صحبتی شد و یا تصمیمی گرفته شد؟

همان‏‌طور که می‏دانید، موضوع ایران در دستور کار کنفرانس دو روزه‏ی واشنگتن قرار نداشت. ولی مهم‏ترین موضوعی که در بحث‏های دوجانبه‏ی رییس جمهور امریکا با سران شرکت کننده در کنفرانس صورت گرفت و همین‏طور مذاکراتی که در حاشیه‏ی کنفرانس انجام شد، مربوط به ایران بود.

امریکا می‏خواست از فرصت برگزاری این کنفرانس و ملاقات با سران کشورهای بزرگ دنیا برای اعمال فشار بیشتر علیه ایران استفاده کند و در این مورد جلب موافقت نسبی چین، شاید از برجسته‏ترین بخش‏ها و موفقیت این کنفرانس محسوب می‏شود.

از کنفرانس مطبوعاتی‏ای که آقای اوباما پس از پایان اجلاس برگزار کرد، احساس می‏شد که از گفت‏وگوهای دوجانبه‏ای که با چین داشته است، رضایت دارد. با توجه به این که چین در گذشته، نسبت به اعمال تحریم‏های تازه علیه ایران، خیلی روی موافق نشان نمی‏داد.

البته گفت‏وگوی ۱۵ دقیقه‏ای اوباما با ترکیه و رییس جمهور برزیل هم شاید در این مورد مؤثر بوده باشد. چرا که این دو کشور در گذشته، به خاطر منافع اقتصادی و تجاری‏ای که با ایران دارند، اعلام کرده بودند که خیلی موافق اعمال تحریم تازه علیه ایران نیستند.

کشورهای یرزیل و ترکیه هر دو از اعضای شورای امنیت هستند و اوباما می‏خواهد چنان‏چه قطع‏نامه‏ای علیه ایران تصویب می‏شود (که بنا بر پیش‏بینی رییس جمهور فرانسه و صدراعظم آلمان، انتظار می‏رود در ماه آینده صورت بگیرد) از حمایت هرچه بیشتر اعضای شورای امنیت برخوردار باشد. این یعنی تنها موکول به پیشنهاد و تایید اعضای ثابت نباشد و اعضای غیرثابت شورای امنیت هم حداکثر رأی را به آن تخصیص بدهند.

از این لحاظ، جلب موافقت برزیل و ترکیه و قانع کردن آنان برای دست کشیدن از مخالفت‏شان با تحریم، می‏تواند مؤثر باشد و فکر می‏کنم رییس جمهور امریکا تلاش کرده از فرصت کنفرانس دو روزه، به این منظور استفاده به عمل بیاورد.