«خشونت‌ها مردم را مصمم‌تر کرده است»

مریم محمدی

در این مطلب به بررسی فضای سیاسی جاری ایران و مهم‌ترین چشم‌انداز پیش ‌رو یعنی چگونگی برگزاری مراسم ۲۲ بهمن، چگونگی حضور جنبش سبز در آن و نحوه برخورد حکومت با آن می‌پردازیم.

از ایشان می‌پرسم با توجه به تجربه برگزاری چنین روزهایی پس از انتخابات ریاست جمهوری تا کنون، انتظار چگونه رویدادی را در برگزاری مراسم ۲۲ بهمن دارید، البته بیم و امیدها در رابطه میزان خشونتی است که که امکان بروز دارد.

اگر بخواهیم یک ارزیابی کلی از وقایع پس از انتخابات داشته باشیم، همان‌طور که در مصاحبه آقای میر‌حسین موسوی هم بود، جان‌مایه برخورد با اعتراضات مردم، خشونت‌گری بود و تا به آن‌جا رسید که افراد رده بالای حاکمیت هم، درباره برخی از آن رخ‌دادها واژه فاجعه را به کار بردند.

به این ترتیب اعمال خشونت علیه اعتراضات، یک روند رو به تشدید است؟

در این‌که محتوی خشونت‌آمیز بوده و هیچ رنگ و بوی مسالمت‌جویی، تفاهم و گفت‌وگو نداشته نمی‌توانیم تردید کنیم، مگر تلاش‌هایی که به صورت جسته گریخته، افرادی نظیر آقای علی مطهری و برخی دوستان ایشان داشته‌اند و البته این اظهارنظرها تأثیری در روند برخورد با جنبش سبز یا اعتراض‌های مردمی نداشته است.

هشدارهایی به مردم، فعالان و نیروهای جنبش سبز داده می‌شود که در دام خشونت نیافتند یا به خشونت متقابل اقدام نکنند، اصولاً پیدایش خشونت در جنبش سبز چه معنایی دارد؟

اگر در وقایع پس از انتخابات و آن‌چه تبدیل به موج اعتراضی مردم نسبت به انتخابات و وقایع بعد از آن شد، به‌جای تحلیل‌های امنیتی سرکوب‌گرانه، تحلیلی جامعه‌شناسانه می‌داشتیم، می‌دیدیم که ترکیب جمعیتی، طبقاتی شرکت‌کننده در جنبش سبز اصولاً محتوایش نمی‌تواند معطوف به اقدامات یا اهداف خشونت‌آمیز بشود.

این‌که ترکیب طبقاتی جنبش سبز نمی‌تواند خشونت‌آمیز باشد، به چه معنی است؟

گرچه تنوع طبقاتی در طی این چند ماه اخیر بیشتر شده است، اما هسته اصلی آن را طبقات شهری، عمدتاً بزرگ و متوسط تشکیل داده‌اند، که در نتیجه ۳۰ سال بعد از انقلاب هم به جهت تجارب سیاسی، هم به جهت اهداف ایدئولوژیک به گونه‌ای سازمان یافته که به سوی اهداف دموکراسی، آزادی‌های سیاسی، آزادی بیان، حق حاکمیت ملی، نظر دارد.

از طرف دیگر به جهت تجربیات ۳۰ سال اخیر به یک جمع‌بندی رسیده‌اندکه تمامی این اهداف در نتیجه اعتراضات مسالمت‌جویانه قابل دست‌رسی است. به‌ویژه که خود انقلاب اسلامی سال ۵۷ باوجود مشارکت ایدئولوژی‌های رادیکال، به جهت متد و تکنیک اصولاً دارای مشی مسالمت جویانه‌ای بود.

اما از طرف دیگر بدیهی است وقتی شما نسبت به یک جمعیت آرام که مطالبه‌ای دارد، دائماً به جای پاسخ‌گویی یا حتی گفت‌وگو، تحدید و برخورد می‌کنید، طبیعی است در لحظه‌ای واکنش‌های از قبل پیش‌بینی نشده‌ای را هم ببینید.

ولی اصولاً این جنبش سبز از درون نمی‌تواند معطوف به خشونت باشد، نه این‌که بر اساس یک ایدئولوزی ضدخشونت یا خشونت‌ستیز، شکل گرفته باشد، بنابراین سرجمع و معدل این جنبش براساس یک مظلومیت و مقاومت مظلومانه، نه یک نگاه مهاجم و خشونت‌گرا شکل گرفته.

دکتر علی‌رضا رجایی، نویسنده و فعال سیاسی

ادامه مظلومانه مبارزه، اگر طرف مقابل بر خشونت اصرار داشته باشد، آیا می‌تواند منجر به تحقق اهداف جنبش بشود؟

یقیناً خواهد توانست، گستردگی این جنبش، و عمق مطالبات آن، که مطالباتی لوکس یا در جنب زندگی روزمره مردم نیست، بل‌که بخشی از هستی اجتماعی آن‌ها است و اتفاقاً خوب است آقایان توجه داشته باشند در سال‌گرد انقلاب، سرفصل انقلاب، آزادی، استقلال، جمهوری اسلامی بود و دلیل عمده این که انقلاب به پیروزی رسید مطالبات اقتصادی نبوده، بل‌که سیاست مد نظر بوده است، جمهوری، آزادی و البته آزادی که بر اساس حیات مستقل ملی مردم ایران استوار بود.

آقای رجایی، تا ۲۲ بهمن یک هفته مانده است، شایعاتی مبنی بر تماس‌هایی از جانب برخی نیروهایی که هنوز در حاکمیت صاحب نفوذ هستند، برای آن‌که از حاکمیت خواسته شود دست به خشونت نزند شنیده می‌شود، این را چه قدر محتمل می‌دانید و این تعامل در چه بخش از حاکمیت و بین کدام چهره‌های سیاسی است؟

من در جزئیات چنین اطلاعاتی نیستم، بنابراین نمی‌توانم هیچ پیش‌بینی انجام بدهم، تنها امیدوارم با زمینه‌سازی‌هایی که در مطبوعات راست‌گرایانه افراطی می‌بینیم و برخی از چهره‌هایی که به‌گونه‌ای وقایع انقلاب و سال‌های بعد از انقلاب را توضیح می‌دهند، گویی باید انتظار داشت بسیاری از وقایع سال‌های بعد از انقلاب، به همان منوال تکرار شود.

امیدوارم علی‌رغم فضا سازی‌های صورت گرفته به احترام مردم زیادی که می‌خواهند در این روز ملی حضور داشته باشند و روایت خود را از انقلاب بدهند خشونتی را ملاحظه نکنیم، و تنها می‌توانیم از هر گروه و جریان امنیتی که قرار است اوضاع را در ۲۲ بهمن کنترل کند بخواهیم که به آن اعتقادات دینی و مذهبی، که ادعا می‌کنند وفادار بمانند و با مردم بی‌سلاح و مسالمت‌جویی که در آن روز در راهپیمایی شرکت خواهند کرد، برخورد خشونت‌آمیز نداشته باشند.

همان‌طور که اشاره کردید، خیلی‌ها نگران خشونت‌های بیشتری هستند، در صدور احکام دادگاه‌ها یا در نحوه برخورد سرکوب‌گرانه با مردم، شما این زمینه‌ها را چگونه می بینید؟

اگر منظورتان احکام دستگاه قضایی هست این کاملاً محتمل هست، و اظهار نظرهایی که مسئولان این دستگاه ابراز داشته‌اند، هیچ‌کدام ما را امیدوار نمی‌کند که نسبت به متهمان و زندانیان روش آرام‌تری در پیش داشته باشند.

امیدوارم که اگر قرار هست خشونتی صورت بگیرد، این خشونت بیشتر شامل حال چهره‌های سیاسی و کسانی که نظراتی را علنی ابراز می‌کنند بشود، تا شامل حال توده‌های مردم که برخلاف گفته‌های تریبون‌های رسمی در نتیجه تحریک یا تشویق هیچ فرد یا جریانی به خیابان‌ها نیامده‌اند و نخواهند آمد.

این ها نتیجه‌ای است که خود مردم به طور فطری گرفته‌اند و تبدیل به موجی از افکار عمومی رو به گسترش شده است، با همه چرخشی که محاکمات یا احکام سنگین برای نخبگان سیاسی، روشن فکران و روزنامه‌نگاران داده است.

این حکم را دارد وقتی آن ها در بند می‌شوند، دیگر در زندان هستند و این مردم هستند که بدون حضور آن‌ها تصمیم می‌گیرند، چنین احکامی تأثیری در قضاوت‌ها و تصمیم‌های مردم که از پیش گرفته‌اند نخواهد گذاشت.

با توجه به تمام اتفاقات افتاده، تحدیدات، احکام سنگین، و احیاناً نگرانی هایی که هست حضور جنبش سبز در ۲۲ بهمن پر رنگ خواهد بود، یا احتمالاً از این نگرانی‌ها تأثیر خواهد پذیرفت؟

آن‌چه که در مورد آن دقیق می‌توانیم صحبت کنیم، برخوردهای چهره‌به‌چهره و گرایش‌های اجتماعی، طبقاتی متفاوتی است که هر فرد در لیست عادی خودش با آن‌ها مواجه است.

این برخوردها نه تنها مردم را دچار ارعاب و انفعال نکرده، بل‌که آن‌ها را مصمم‌تر کرده است و آن‌ها را به این نتیجه رسانده است که برخوردهای انجام شده با همه تأسف‌باری و غم انگیز بودنشان نشان‌دهنده این است که، آن‌ها مسیر درستی را انتخاب کرده‌اند. من تصورم بر این است که مردم به گستردگی روز قدس شرکت خواهند کرد.