«نباید نگران استفاده از امکانات بین‏المللی‏‏ بود»

نیک‌آهنگ کوثر

در هفته‏های اخیر بحث آزاد کردن اطلاع‏رسانی کشورهایی نظیر ایران و چین، در برخی پارلمان‏های اروپایی و هم‏چنین کنگره‏ی آمریکا شدیدا داغ بوده است.

در همین رابطه، نظر دو نفر از کارشناسان حوزه‏ی اطلاع‏رسانی را جویا شدم. نخست با امید معماریان، روزنامه‏نگار و فعال اینترنتی در کالیفرنیا گفت‏وگو کرده‏ام. سپس به سراغ مهدی یحیی‏نژاد، مدیر سایت بالاترین رفتم. یحیی‏نژاد نیز ساکن کالیفرنیا است.

آقای معماریان، هرگاه یک کشور خارجی بحث از کمک به آزاد‏سازی اطلاع‏رسانی می‏کند، مقام‏های ایرانی و حتی بسیاری از فعالان سعی می‏کنند بر سر راه این مساله مانع ایجاد کنند. به این عنوان که نمی‏خواهند هیچ کشور خارجی‏ای تاثیری بر روند اطلاع‏رسانی و آزادسازی برفرض اینترنت داشته باشد. نظر شما در این‏باره چیست؟

آیا مثلا کاری که الان در کنگره‏ی آمریکا برای آزاد‏سازی اطلاع‏رسانی دارد صورت می‏گیرد و یا فعالیت‏هایی که وزارت خارجه‏ی آمریکا دارد انجام می‏دهد، دخالت در امور ایران است یا نه؟

به نظر من، روی‏کردی که از داخل ایران به خارج از کشور می‏شود با روی‏کرد خارج از کشور به داخل تفاوت عمده‏ای دارد. در داخل کشور تبلیغات رسمی در سال‏های گذشته به نحوی بوده است که هر نوع تقویت وضعیت حقوق بشر، یا تقویت رابطه‏ی میان جامعه‏ی داخل و خارج با بدبینی دنبال می‏شود.

ولی در کشورهای دیگر موضوع دست‏رسی آزاد به اطلاعات یک رقابت است. مثلا در کشورهای اروپایی قانون وضع می‏کنند که سرعت اینترنت نباید از حدی پایین‏تر باشد. چرا که سرعت اینترنت، سرعت زندگی را در این کشورها تعیین می‏کند. در آمریکا هم همین‏طور است.

بنابراین موضوع دست‏رسی به اینترنت پرسرعت و مسائلی از این دست، در این کشورها یک حق است.

یکی از اموری که به خصوص دولت جدید آمریکا به آن اهتمام می‏ورزد، شعارش را می‏دهد و به عنوان یکی از استراتژی‏ترین محورهای سیاست خارجی‏شان مطرح می‏شود، این است که اقتدار اخلاقی‏ آمریکا را که در هشت سال دوران ریاست جمهوری بوش مخدوش شده بود و تا حد زیادی صدمه دیده بود، دوباره بازیابی کنند.

می‏گویند: ما به هرحال یک اقتدار نظامی داریم و قدرت‏مندی داریم، اما اقتدار اخلاقی‏مان به‏هم خورده است و کسی باورمان نمی‏کند.

بنابراین وزارت خارجه‏ی آمریکا امروز به موضوعاتی مانند حقوق بشر، دست‏رسی آزاد به اینترنت برای همه، آزادی بیان و… توجه بیشتری نشان می‏دهد و بیشتر حکم یک موضوع اخلاقی را برایشان دارد تا یک موضوع سیاسی. هرچند به هرحال هرنوع دست‏رسی آزاد به اطلاعات خود می‏تواند تحولات سیاسی را به دنبال بیاورد.

در طول چند ماه گذشته، به خصوص بعد از انتخابات، شناخت جامعه‏ی بین‏المللی از فعالیت‏های اینترنتی شهروند− روزنامه‏نگاران و افرادی که به هر صورت خواسته‏اند از مسیر اینترنت برای اطلاع‏رسانی استفاده کنند، در چه حدی بوده است؟

پس از انتخابات شاهد بودیم که بچه‏ها در ایران ویدئوها و تصاویر خود را روی اینترنت آپلود می‏کنند. به نظر من، آن‏ها با این کارشان می‏خواهند پیامی برسانند و این پیام آن است که ما از منافذی که وجود دارد، از حداقل دست‏رسی‏ای که وجود دارد، استفاده می‏کنیم تا به شما بگوییم اتفاقا این مساله چقدر برای ما مهم است.

این اینترنت بود که به مردم جهان فهماند که مردم ایران دنبال آزادی‏‌های اساسی خود هستند. مردم ایران، مردم متمدنی هستند، سه میلیون نفرشان می‏توانند تظاهرات سکوت برگزار کنند. این اینترنت بود که تصویر مردم ایران (نه حکومتیان) را در نظر جهانیان عوض کرد.

امید معماریان، روزنامه‏‌نگار

بنابراین فکر می‏کنم، جوانان ایران و قشری که به اینترنت دست‏رسی دارند، عملا خود را وابسته و در تماس و اتصال با جامعه‏ی بین‏المللی می‏دانند.

تلاش دولت ایران برای کنترل و ایجاد محدودیت‏های بیشتر در جهت این که بتواند جلوی تلاش‏های جوانان فعال ایرانی را بگیرد، چه بوده است؟

اخیراً شنیده‏ام که دولت ایران با شرکت یاهو به معامله‏ای رسیده که از طریق آن بتواند ای‏میل افراد را کنترل کند. پخش چنین اخباری نشان از آن دارد که نه تنها سانسور ایجاد می‏کنند، نه تنها سایت‏ها را فیلتر می‏کنند، بلکه با ایجاد یک فضای روانی تلاش می‏کنند که کسی حتی در خانه‏ی خود و پشت کامپیوترش امن نباشد.

مجموعه‏ای از سیاست‏ها اعمال می‏شود که دست‏رسی کم‏تر شود و مردم استفاده نکنند. اما من فکر می‏کنم، مردم ایران درک می‏کنند که دوران نگاه بدبینانه به هر اتفاق خوبی که ممکن است در دنیا بیفتد، سپری شده است.

سؤالی که در این میان پیش می‏آید این است که فعالان اینترنتی و روزنامه‏نگاران خارج از کشور که از وضعیت داخل اطلاع نسبتا کافی دارند، چه کمکی می‏توانند به آزاد‏سازی اینترنت در ایران بکنند؟

به نظرم، نقش این دسته از فعالین اساسی است؛ چون صدای این افراد در مجامع مختلف بین‏المللی شنیده می‏شود. در داخل کشور صحبت کردن با رسانه‏های خارجی و یا حتی تماس داشتن با نهادهای بین‏المللی خوش‏نام که نه تنها در ایران که در صدها کشور جهان فعال هستند، جرم محسوب می‏شود.

اما روزنامه‏نگاران و فعالین اینترنتی که در خارج از کشور فعال هستند‏ باید اهتمام کنند، با هم متحد باشند، پیام‏شان را دقیق کنند و با نهادهای بین‏المللی تماس بگیرند.

تنها چیزی هم که می‏خواهند استفاده از امکانات بین‏المللی‏‏ای که برای همه‏ی کشورها وجود دارد، در جهت دست‏رسی بیشتر مردم ایران به اطلاعات است تا از این طریق فضای تعامل ایجاد شود، صداهای بیشتری شنیده شود و در نتیجه فضا برای تغییر و تحول اجتماعی، به هر سمت و سویی که می‏خواهد برود، باز شود.

به این دلیل نقش این افراد مهم است، امروز هیچ‏کدام از این فعالین صرف نظر از موضع‏گیری سیاسی‏شان، خواهان صدمه رسیدن به کشورشان نیستند، خواهان مداخله‏ی نظامی یا اقتصادی کشورهای دیگر نیستند، بلکه خواهان آنند که به طور خیلی ساده مردم ایران به اطلاعات دست‏رسی داشته باشند. خواست‏شان این است که جامعه‏ی ایرانی به اینترنت دست‏رسی داشته باشند.

مساله فقط دست‏رسی به اخبار سیاسی نیست، بلکه انتخاب یک نوع روش زندگی است. اینترنت یک روش زندگی برای مردم ایجاد کرده است و فقط منحصر به اخبار نیست. آن‏چه دولت ایران دارد مردم را از آن محروم می‏کند، عقب نگاه داشتن مردم از نوعی زندگی و طرز تفکر جدید است و این اتفاق بزرگی است که نباید به سادگی از آن گذشت.

مهدی یحیی‏نژاد، مدیر سایت «بالاترین» که یکی از شناخته‏شده‏ترین پایگاه‏های اطلاع‏رسانی نزد ایرانیان است، در باره‏ی کمکی که فعالان ایرانی خارج از کشور می‏توانند در همین زمینه بکنند، چنین می‏گوید:

فعالان ایرانی خارج از ایران، به طور سنتی، به خصوص کسانی که با فضای داخل ایران آشنا هستند و نیازهای داخل ایران را واقعا می‏شناسند، خیلی ابا داشتند از این که نظرات‏شان را به کشورهای خارجی یا مؤسسات بین‏المللی در این رابطه که بودجه‏های بین‏المللی‏ای که به این کار اختصاص دارد چگونه صرف شود، اعلام کنند.

نتیجه این شده که بودجه‏های خیلی زیادی که چه از طریق سازمان‏های بین‏المللی، چه از طریق کشورهای غربی و آمریکا صرف ایران شده است، به نوعی به هدر برود.

مهدی یحیی‏نژاد، مدیر سایت «بالاترین»

این بودجه‏ها یا صرف جاهایی شده که از ایران چیزی نمی‏دانستند و بیشتر هم لطمه زده است. برخی هم صرف پروژ‏ه‏هایی شده که تاثیر آن در ایران خیلی زیاد نبوده است. یا کسی از محصولات این پروژه‏ها استفاده نکرده و یا این که اصلا محصولات به‏درد نخوری بوده‏اند.

فعالان ایرانی خارج از کشور اگر بخواهند واقعا در این مسیر تاثیرگذار باشند و باعث شوند که این بودجه‏ها در جای درستی خرج شود، با توجه به شناختی که از داخل ایران دارند، باید شروع کنند در این مورد بنویسند که چه نیازهایی وجود دارد.

هم‏چنین شروع کنند به این که با مؤسسات بین‏المللی و کشورهای خارجی که می‏خواهند بودجه‏هایی خرج دست‏رسی ایرانی‏ها به اطلاعات آزاد و همین‏طور تسریع پیشرفت ایرانی‏ها به سمت دمکراسی بکنند، حرف بزنند.

یک مشکل این است که نیت کشورهای غربی، نیت ساده‏ای نیست. بالاخره آن‏ها به دنبال منافع استراتژیک خود هستند و همیشه دلشان برای ایرانی‏ها نسوخته است. ولی باز هم مؤسساتی هستند که حداقل افرادی که در آن‏ها کار می‏کنند، خیلی به دنبال آن هستند که باعث شوند دمکراسی در نقاط مختلف جهان معمول شود و مردم بتوانند به آزادی بیان و دمکراسی برسند.

این که این بودجه‏ها را بشود هدایت کرد، بدون فعالیت مستمر فعالان ایرانی خارج از کشور ممکن نخواهد شد. شاید باید به شکلی ابایی که قبلا داشتد، ترسی را که قبلا داشتند، کنار بگذارند و به سراغ این کشورها و مؤسسات بین‏المللی بروند و سعی کنند این بودجه‏ها را هدایت کنند. تا اتفاقی که قبلا افتاده، دوباره نیفتد و این بودجه‏ها هدر نرود.

چون بالاخره این کشورها، این بودجه‏ها را تصویب خواهند کرد و آن‏ها را خرج خواهند کرد. این دیگر بستگی به خود ایرانی‏ها دارد که آیا این بودجه‏ها به جای درست هدایت شود یا این که تلف شود.