دیدار لاریجانی با حسنی مبارک و انتقاد اصول‌گرایان

فرنگیس محبی

سفر علی لاریجانی، رئیس مجلس شورای اسلامی به مصر و دیدار او با حسنی مبارک رئیس جمهور آن کشور، انتقاد محافل اصول‏گرا در تهران را برانگیخت که اورا به سازش‏کاری متهم می‏کنند. روابط ایران ومصر درسال ۱۹۸۰ در پی به رسمیت شناختن اسرائیل از سوی مصرقطع شد. اما در سال‏های اخیر تلاش‏های بی نتیجه‏ای برای بهبود این روابط صورت گرفته است. گفت‏وگویی با مهرداد خوانساری، تحلیل‏گر مرکز مطالعات ایران در لندن، در این باره انجام داده‌ام.

این اولین بار نیست که مقامات جمهوری اسلامی ازجمله خود آقای لاریجانی به مصر سفر می‏کنند چرا این بار اصول‏گرایان این‏گونه واکنش نشان داده‏اند؟

به این لحاظ که تکیه‏ی حرف آقای لاریجانی در سفرهای پیشین خود، روی قدم برداشتن با مقامات مصری به منظور عادی‏سازی روابط میان دو کشور، معادله‏ای بود که می‏توان گفت در جهت تحکیم اوضاع موجود در درون ایران و موقعیت جمهوری اسلامی بود.

اما این‏بار با توجه به ناآرامی‏هایی که در درون ایران وجود دارد و رقابت‏هایی که در میان اصول‏گرایان مشاهده می‏شود، این نگرانی وجود دارد که برخی از گروه‏های رقیب بتوانند از موقعیت موجود به نفع خودشان استفاده کنند.

از آن‏جایی که شک و تردید نسبت به آقای لاریجانی در ارتباط با خواسته‏های نهایی‏اش در مورد مسائل درونی در ایران فوق‏العاده زیاد است، در میان افرادی مانند احمدی‏نژاد و نیروهای هم‏سو با او، این نگرانی وجود دارد که احتمالا آقای لاریجانی بخواهد از میانجی‏گری مصر در جهت ایجاد ارتباطات نزدیک‏تر میان گروه خود و کشورهای غربی و به ویژه امریکا استفاده کند.

واکنش‏هایی را که ما در درون ایران مشاهده کردیم، به عقیده‏ی من، بیشتر حاصل این نوع شک و تردید‏هایی است که نسبت به عمل‏کرد و خواسته‏های نهایی لاریجانی وجود دارد.

پس از سفر آقای لاریجانی به مصر و دیدار او با حسنی مبارک، منوچهر متکی وزیر امور خارجه‏ی ایران اعلام کرد که ایشان حامل هیچ پیامی از سوی رئیس جمهور ایران برای رئیس جمهور مصر نبوده است. در حالی که مطبوعات ایران اهمیت بیشتری برای این سفر قائل شدند. آیا این امکان وجود دارد که آقای لاریجانی از سوی مقاماتی عالی‏تر از دولت، مأمور گفت‏وگو با حسنی مبارک بوده باشد؟

خیر؛ به طور مسلم حرف آقای متکی درست است. چون علت سفر آقای لاریجانی به مصر، به این لحاظ بود که رؤسای مجالس کشورهای اسلامی در قاهره جلسه داشتند.

علت ملاقات‏ آقای لاریجانی هم با حسنی مبارک این بود که ایشان نیز مانند هر رییس مجلس کشور اسلامی دیگری که در مصر حضور داشت، با رئیس جمهور مملکت نیز دیداری می‏کرد. لذا دلیلی نداشت که آقای لاریجانی بخواهد پیامی را از سوی رییس جمهور ایران برای رییس جمهور مصر برده باشد.

مسأله‏ی اساسی و نقطه‏ی نگرانی‏ این است که در شرایط موجود ایران، در شرایطی که اصلاح‏طلبان به طور کلی از عرصه‏ی سیاسی حذف شده‏اند و قدرت فقط و فقط در دست اصول‏گرایان است و در میان اصول‏گرایان نیز تنش‏های بسیار زیادی بین احمدی‏نژاد و خود لاریجانی و شاید برخی دیگر از افرادی که منتسب به دفتر رهبری هستند، مشاهده می‏شود، لاریجانی بخواهد از این شرایط به نفع خود استفاده‏هایی ببرد. نگرانی‏هایی که در ایران مطرح شده، فقط به این اصل برمی‏گردد و هیچ مسأله‏ی دیگری وجود ندارد.

به هر حال در این رابطه گفته شده که شرکت در جلسات و یا کمک‏رسانی به غزه، دلیل ظاهری سفر آقای لاریجانی به مصر بوده و یکی از علل اصلی آن گفت‏وگو در باره‏ی روابط دو کشور بوده است. شما به این مسأله معتقد نیستید؟

زمانی که شما با یک مقام برجسته‏ی خارجی ملاقات می‏کنید، هرچیز دیگری هم که مد نظرتان باشد و بخواهید بیشتر روی آن تکیه بگذارید، به هر حال در انزوا که صحبت نمی‏کنید؛ تمام مسائل موجود و مشکلاتی که برای هر دو کشور وجود دارد، مورد بحث قرار خواهد گرفت.

مسأله‏ی کمک‏رسانی به غزه و یا رفتار دولت مصر در بستن مرز خود با غزه و این نوع مسائل که اثر مستقیمی روی وضعیت حماس در منطقه و به فرم دیگری، روی سیاست‏هایی که ایران در منطقه‏‏ دنبال می‏کند می‏گذارد، بدیهی است که مد نظر باشد مورد بحث قراربگیرند.

اما آن‏چه برای سردمداران جمهوری اسلامی در شرایط فعلی از اولویت ویژه‏ای برخوردار است، وضعیت ناجور داخلی است که به هیچ عنوان علائمی برای پایان آن مشاهده نمی‏شود و از سوی دیگر، رقابت‏هایی است که این‏ها هرکدام با هم برای حفظ و تثبیت مواضع و منافع خود دارند.

انگیزه‏ای که لاریجانی می‏تواند داشته باشد که این را هم به طور قاطعانه نمی‏توان گفت، اما ممکن است داشته باشد، این است که بخواهد از طریق حسنی مبارک پیام‏هایی را که مغایر با حرف‏های احمدی‏نژاد نیست به امریکایی‏ها برساند.

چرا که همه علاقه‏مند هستند، در ارتباط با ایجاد روابط با امریکا و یا وارد مذاکرات جدی شدن با این کشور و پایان دادن به بحران روابط میان ایران و امریکا، از فرصتی که اوباما ایجاد کرده استفاده کنند.

ولی لاریجانی مایل نیست که بهره‏برداری این فرصت را احمدی‏نژاد ببرد. به همین لحاظ هم هست که در هفته‏های گذشته حرف‏ها و حملات شدیدی را در ملاء عام به امریکا کرده است؛ ولی پشت پرده پیغام می‏دهد که مثلاً اگر شما با من و یا جناح من وارد مذاکره شوید، ما چنین و چنان می‏کنیم.

چنین برخوردی رواج دارد و مسأله‏ی غیرقابل تصوری نیست. به همین دلیل هم هست که واکنش‏هایی در درون ایران علیه او مشاهده شده است.

مهرداد خوانساری

با درنظر گرفتن همین صحبت شما و هم‏چنین روابط پرتنش جمهوری اسلامی ایران با کشورهای غربی، این کشور نیاز دارد دوستانی را در منطقه، از جمله مصر، داشته باشد. آیا فکر می‏کنید با روابط نزدیکی که مصر با غرب و همین‏طور همکاری‏هایی که با اسراییل دارد، این دوستی امکان‏پذیر است؟

بستگی دارد به این که مثلاً آقای لاریجانی چه نوع قول و عده‏هایی را به مقامات مصری داده باشد. تردیدی نیست که سیاست‏هایی که توسط ایران دنبال می‏شود با سیاست‏های مصر در منطقه، در تضاد کامل است.

مصر خواستار ایجاد نوعی ثبات و آرامش در منطقه است. اما منافع جمهوری اسلامی در این خلاصه می‏شود که هرج و مرج و ناآرامی هرچه بیشتر باشد. چون استفاده‏ای که جمهوری اسلامی از هرج و مرج می‏برد، آتویی است که از آن در قبال مشکلاتی که در درون ایران دارد، علیه غرب استفاده می‏کند.

ولی مثلا آقای لاریجانی می‏تواند این وعده را بدهد که در صورتی که احمدی‏نژاد کنار گذاشته شود، این زمینه در چهارچوب جمهوری اسلامی وجود دارد که سیاست‏های کلی دولت ایران در ارتباط با دیدگاه‏هایی که به طور سنتی در منطقه داشته، تغییر کند و بیشتر در چهارچوب همان سیاست‏هایی که مصر دنبال می‏کند، قرار بگیرد. این می‏تواند برای مصر و متحدین مصر در منطقه نویدی باشد.

البته همه‏ی این‏ها یک حدس و گمانی بیشتر نیست. چون مصری‏ها نیز بچه نیستند و می‏دانند حرف‏هایی که زده می‏شود یا احیاناً به گوش‏شان می‏رسد، بیشتر به لحاظ شرایط کنونی و وضعیت حاد فعلی است و الزاماً مقامات جمهوری اسلامی، همان‏طور که در سال گذشته به هیچ اصلی پای‏بند نبودند، ممکن است نسبت به این هم پای‏بند نباشند.

ولی فرصتی است برای مصر که بخواهد به نفع خود و در جهت تحکیم مواضع‏اش در منطقه‏، از این نوع تنش‏ها که در درون ایران وجود دارد استفاده کند و سعی کند اگر نمی‏تواند راه ‏حلی با غرب پیدا کند، دست‏کم به این ناآرامی‏ها در درون ایران، به فرم دیگری دامن بزند.