برگ‌های مخفی و بزنگاه مذاکره

مریم محمدی

تقریبا بلافاصله پس از حمله‏‌ی آمریکا به افغانستان در سال ۲۰۰۱ میلادی، هرازگاه شایعاتی مبنی بر حضور وابستگان به طالبان و القاعده و یا حتی فرزندان اُسامه بن‌‏لادن در ایران، در صدر اخبار جنجالی سیاسی جای گرفته است.

آقای حقیقی، ابتدا از علت حضور نیروهای القاعده در ایران می‏گوید:

پس از حمله‏ی امریکا به افغانستان و استراتژی‏ القاعده برای حفظ نیروهای خود و فراری دادن آن‏ها، بخشی از این نیروها به جاهای مختلف پراکنده شدند. بخشی به پاکستان و مرز میان افغانستان و پاکستان رفتند، و بخش دیگری نیز به ایران آمدند.

طبیعی است که هر کسی می‏توانست در میان این افراد باشد. تعدادی از آنان را همان‏ زمان ایران به عربستان، سومالی، سودان و برخی از این کشورها تحویل داد.

همان زمان هم گفته می‏شد که دولت ایران تعدادی از این افراد را نگاه داشته است. اگر این‏گونه باشد، قصد دولت ایران از این عمل چه می‏توانسته باشد؟

در گزارشاتی که بعدا منتشر شد، ظاهرا پس از حمله‏ی امریکا به عراق، قرار بود میان ایران و امریکا یک توافق کلی صورت بگیرد و طبق آن، معاوضه‏ای بین دو کشور در مورد کارت‏هایی که در دست دارند، انجام گیرد.

اما با کارشکنی‏هایی که آقای جان بولتون، معاون وقت وزیر خارجه‏ی امریکا انجام داد، این توافق استراتژیک میان ایران و امریکا صورت نگرفت و مساله‏ی معاوضه به فراموشی سپرده شد.

به این ترتیب، شما بخشی از اخبار و شایعاتی که در این زمینه بود را تأیید می‏کنید.

اگر به این معنا باشد که ایران با القاعده کار می‏کرده، صحیح نیست. اما این که افراد القاعده به ایران فرار کرده باشند و ایران سعی کرده از کارت آنان در رفع مشکلات‏اش استفاده کند، امکان‏پذیر است.

همه‏ی کشورها این کار را می‏کنند. مثلا امریکایی‌ها افراد زیادی را دستگیر و بعد انکار می‏کردند. همه‏ی کشورها در سیاست خارجی خود، کم‏وبیش از این کارها انجام می‏دهند.

اگر افرادی باشند که ایران فکر کند در مشکلاتی که با امریکایی‏ها و با غرب دارد، به‌عنوان یک کارت می‏تواند از آن‏ها استفاده کند، چنین کارهایی خواهد کرد. مثلا فرض کنید بخواهد فردی را با آقای ریگی معاوضه کند.

اما این خبر که فرزندان بن‏لادن این همه سال در تهران بوده باشند، چگونه القاعده یا بن‏لادن را وادار به انجام عملیاتی علیه ایران نکرده است؟

ما جزییات امر را نمی‏دانیم؛ اما به هرحال فراموش نکنید که القاعده کارهایی علیه ایران انجام داده است. زمانی که آقای زرقاوی در منزل خود درعراق کشته شد، اسناد و مدارکی که در این ارتباط به دست آمد، حاکی از آن بود که تئوری بقای القاعده در عراق این بود که ایران و امریکا را وادار به جنگ با هم بکند.

در آن مدارک مطرح شده بود که القاعده باید سربازان امریکایی را بکشد و پای آن کارت‏های ایرانی بگذارد. چون به این ترتیب، امریکایی‏ها با ایران درگیر می‏شدند و در مجموع ایران مجبور بود به القاعده کمک کند.

علاوه بر این، فتوای قتل شیعیان، با این عنوان این که شیعیان کافر هستند صادر شد. به نظر من، ارتباطاتی میان طالبان و آقای ریگی نیز وجود دارد و آن‏ها به ریگی کمک می‏کنند. چون از لحاظ مبانی فکری، کاملا به هم نزدیک هستند.

آقای حقیقی، برخی محافل در ایران، بر این اساس که این اخبار اول در شرق‏الاوسط انتشار پیدا کرد، انتشار آن را متوجه روابط بد میان ایران و عربستان می‏دانند. از سوی دیگر، بن‏لادن و خانواده‏اش نمی‏توانند در عربستان تأمینی داشته باشند. چگونه هست که دختر بن‏لادن به سفارت عربستان در تهران پناهنده شده است؟

احتمالاً دختر بن‏لادن کادر عملیاتی نبوده که عربستان به‌دنبال او باشد. وگرنه اگر احساس می‏کرد در عربستان مجازات سنگین‏تری در انتظارش هست، این کار را نمی‏کرد. چون به هر حال فعالیت‏های القاعده از نظر دولت عربستان، حکم اعدام دارد.

با توجه به این، باز هم دختر بن‏لادن به ‏آن‏جا پناهنده شده است.

احتمالا چون می‏دانسته که در عملیات نقشی نداشته است. چون بعید می‏دانم با توجه به حساسیت‏هایی که در عربستان سعودی وجود دارد، یک خانم را تحویل نیروهای امریکایی بدهند.

اگر پسر بن‏لادن که نقش عملیاتی داشت می‏بود، احتمالا عربستان مجبور می‏شد او را تحویل امریکایی‏ها بدهد. ولی چون ایشان یک زن است، عربستان این کار را نمی‏کند.

دختر بن‏لادن مطمئن است با توجه به نفوذ خانواده‏اش و این‌که نقش عملیاتی نیز نداشته، احتمالا آزاد خواهد شد و می‏تواند مانند دیگر فرزندان بن‏لادن که الان آزاد هستند، زندگی عادی‏اش را ادامه بدهد.

اما این که او چگونه از ایران خارج شود و دولت عربستان چگونه روی این قضیه توافق کند، موضوع دیگری است و مشکلی است که باید میان دو کشور حل شود.

احتمال می‏دهید که ایران هنوز بخواهد، به قول شما با کارت‏های افراد خانواده‏ی بن‏لادن یا القاعده، در سیاست خارجی‏ بازی کند؟

ایران هم مانند قدرت‏های بزرگ در حوزه‏ی سیاست خارجی وقتی صحنه به نفع‏اش نباشد یا حتی جنگ جدی علیه‏اش راه بیاندازند، با همه‏ی جناح‏هایی که می‏توانند در جهت مصالح‏اش حرکت کنند، کار می‏کند. یعنی تئوری دشمن دشمن من، دوست من است را در صحنه‏های سیاسی، در کشورهای خارج از خودش به‏کار می‏گیرد و بر خلاف سیاست داخلی، در سیاست خارجی از همه‏ی کارت‏ها استفاده می‏کند.

طبیعی است که اگر رابطه‏ی ایران و امریکا و غرب به مرحله‏ی خصمانه‏ای برسد که حتی احتمال واکنش نظامی باشد، ایران قطعاّ از کارت‏های خود در عراق و افغانستان برای مقابله با وضعیت پیش‏آمده، استفاده می‏کند.

در آن موقعیت هم نمی‏شود پیش‏بینی کرد که ممکن است ایران چه کارهایی انجام بدهد. چون غربی‏ها هم وقتی در آن وضعیت هستند، با همه‏ی نیروها و همه‏ی کارت‏ها بازی می‏کنند.

مثلا، آمریکایی‏ها برای مقابله با بمب‏گذاری‏های انتحاری، مجبور شدند کسانی را که قبلا نیروهای امریکایی را می‏کشتند، به اسم «شورای بیداری» مسلح کنند.

در حول و حوش رابطه‏ی ایران با عراق و عربستان، در این میانه مساله‏ی اختلاف ایران با عربستان بر سر چاه نفتی منطقه‏ی فکّه، چقدر جدی است؟

تضادهای میان ایران و عراق که از گذشته وجود داشته‏ است، سال‏ها است در حوزه‏هایی هم‏چنان ادامه دارد و حوزه‏های نفتی مشترک و هم‏چنین مسایل مرزی میان دو کشور، از این دست هستند.

ظاهراً ایران و عراق، به‌طور جدی مسایل مرزی‏ زمینی‏شان را با توجه به قضیه‏ی سال ۱۹۷۵ هنوز حل نکرده‏اند. مساله‏ی خسارت‏‏ها از سوی عراق، لاینحل مانده است.

چاه‏های مشترکی که ایران و عراق دارند نیز یکی از مسایلی است که با توجه به حمایت کشورهای غربی از عراق و هجوم شرکت‏های نفتی در عراق، می‏تواند دامن زده شود.

مثلا چاه نفتی آزادگان نیز، به نظر من، یکی از منازعاتی است که در آینده ممکن است صورت بگیرد. چون چاه نفتی‌ای مشترک است. و ایران متاسفانه در هشت سال گذشته، علی‏رغم قراردهایی که بسته است، نتوانسته از این بزرگ‏ترین منبع نفتی دنیا بهره‏برداری کند.

ولی به هرحال این درگیری‏ها میان ایران و عراق ممکن است وجود داشته باشد. طبیعی است که عربستان و دولت‏های سنی عربی که مخالف نفوذ ایران در عراق هستند، دائما از هر کاری استفاده می‏کنند که دامنه‏ی نفوذ ایران در عراق را کم کنند.

در این راه هم پول خرج می‏کنند، هم با سیاست‏مداران عراقی بازی می‏کنند و هم می‏خواهند از پس‏زمینه‏ی ضد ایرانی‏ای که صدام در طول سالیان به ‏وجود آورده بود، استفاده کنند.

اما هنوز هم ایران عراق را متحد استراتژیک خود می‏داند و بیش از هر کشور عربی دیگر، ایران نزدیک‏ترین رابطه را با عراق دارد.