«شانزدهم آذر امسال غیرقابل پیشبینی‌ست»

مریم محمدی

کم‏تر از یک هفته‏ی دیگر به برگزاری مراسم سالیانه‏ی شانزدهم آذر، روز دانشجو، در ایران باقی است. محافل سیاسی، هم از سوی حکومت و هم از سوی منتقدان و دانشجویان، با نگرانی به این تاریخ چشم دوخته‏اند. اما آن‏چه در این میان بی‏وقفه اتفاق می‏افتد، احضار، دستگیری و بازداشت فعالان دانشجویی شناخته شده است؛ کم‏تر کسی شک دارد که این دستگیری‏ها در آستانه‏ی ۱۶ آذر، در ارتباط با نحوه‏ی برگزاری آن صورت می‏گیرد.

در این باره با مهدی عرب‏شاهی، از اعضای شورای مرکزی دفتر تحکیم و یکی از احضار شدگان اخیر گفت‏وگو کرده‏ام. هم‏چنین نظر آقای سعید رضوی فقیه، تحلیل‏گر سیاسی و فعال سابق دانشجویی را جویا شده‏ام.

آقای عرب‏شاهی موضوع احضار شما و دوستانتان به دادسرای انقلاب، چیست؟

من، خانم هدایت و آقای فرید هاشمی، برای چهارشنبه ساعت ۱۰ صبح به دادگاه انقلاب احضار شده‏ایم. سایر دوستانمان نیز شرایط مشابهی دارند. آقای حکیم‏زاده که مدت ۱۲ روز است در بازداشت به‏سر می‏برد. آقای میلاد اسدی نیز دیروز با حضور ماموران در منزل بازداشت شده است.

شما این بازداشت‏ها و احضارها را در ارتباط با نزدیک شدن روز ۱۶ آذر می‏دانید؟

بله، بی‏ربط به این مسأله نیست. قطعاً هرچه به روز دانشجو نزدیک‏تر می‏شویم، با توجه به نگرانی‏هایی که حاکمیت از اعتراضات احتمالی دانشجویان دارد، احتمال برخورد با فعالان دانشجویی نیز افزایش پیدا می‏کند.

پیش از این دانشجویان لیبرال، بخشی از دانشجویان علامه و همین‏طور دانشجویان کرد، در این ماه بازداشت شده بودند وبه نظر می‏رسد که این دستگیری‏های احتمالاً گسترده‏تر هم خواهد شد.

فکر می‏کنید، چه تأثیری بر برگزاری این مراسم داشته باشد؟

طبیعتاً نمی‏توان گفت که بی‏تأثیر است، اما قابل پیش‏‏بینی نیز نیست. از این جهت که فضای فعالیت‏های دانشجویی، امسال در دست چهره‏های ناشناخته و جدید دانشجویی بود.

با توجه به این که فضا عمومی شده است، دیگر مانند سال‏های قبل فعالان شناخته‌ شده چندان تأثیرگذار نبودند. طبعاً این بازداشت‏ها هم نمی‏تواند اعتراضات را متوقف کند. شاید حتی به نوعی بر آتش این اعتراضات دمیده شود.

این بازداشت‏ها تأثیر دیگری نیز می‏تواند بر فضای اعتراضات داشته باشد و آن این است که فضای اعتراضی به سمتی برود که غیرقابل پیش‏بینی باشد. احتمال دارد شعارها رادیکا‏ل‏تر، حرکت‏ها تندتر و غیرقابل‌ کنترل‏تر بشود.

چون تا زمانی که فعالین شناخته شده حضور دارند، معمولاً روی مسالمت‏آمیز بودن و منطقی بودن فعالیت‏هایشان خیلی تأکید دارند. ولی ممکن است در آن شرایط، گروه‏های ناشناخته‏ای هدایت جریانات را در دست بگیرند.

منظورتان از گروه‏های ناشناخته چیست؟ جریانات غیردانشجویی؟ یا این که مثلاً فکری وجود دارد، مبنی بر این که نیروهایی در حاکمیت، علاقه‏مند هستند و استقبال می‏کنند از این که تظاهرات مسالمت‏آمیز به خشونت کشیده شود و ممکن است این خشونت‏ها از جانب عواملی در درون حکومت صورت بگیرد؟

من قطعاً قضیه را همین‏گونه می‏بینم و معتقدم که خود حاکمیت از خشونت‏آمیز شدن حرکت‏ها استقبال می‏کند.

چرا باید چنین باشد؟

چون آن‏ها هم از نظر اخلاقی خود را بابت خشونت‏های گذشته تطهیر کنند و هم مجوزی برای خشونت‏های آینده پیدا می‏کنند.

تصور من این است که در شرایطی که چهره‏های شناخته شده‏ی دانشجویی و سیاسی در اعتراضات حضور نداشته باشند، احتمال این که خود آن افراد نفوذ کنند و با ظاهر رادیکال بخواهند حرکت‏ها را خشونت‏آمیز کنند، وجود دارد.

شما که این را به سود جنبش دانشجویی نمی‏دانید، با شرایطی که هست چه خواهید کرد؟ چگونه می‏توان جلوی چنین خشونت‏هایی را گرفت؟

تأکید من به همه‏ی دانشجویان این است که ضمن حفظ اعتراضات خود و اعتراض به وقایع بی‏سابقه‏ای که در چند ماه گذشته در کشور اتفاق افتاده، حتماً به این موضوع توجه کنند که به هیچ‏وجه از دور مسالمت‏آمیز بودن اعتراضات خارج نشوند و تحت تأثیر تحریک احتمالی نیروهای امنیتی انتظامی قرار نگیرند.

شما و دوستان‏تان روز چهارشنبه،۱۰ صبح که به دادگاه انقلاب مراجعه می‏کنید، منتظر هستید با چه مواجه شوید؟

این دیگر قابل پیش‏بینی نیست. احتمال دارد ما را هم بازداشت کنند و نگاه دارند. احتمال آن هم هست که در نهایت با یک سری توضیحات، ادامه‏ی آن به جلسات بعدی موکول شود.

طرح از مانا نیستانی - کپی‌رایت هادی‌تونز

فضای میان دانشجویان و حکومت‏ها، در ایران همواره فضای پرتنشی بوده است. نه تنها پیش از انقلاب بهمن، بلکه پس از انقلاب نیز همین فضاها موجود بوده است، ولی قطعاً با تفاوت‏های معینی. برای مقایسه‏ای میان فضاهای متفاوت احتمالی که در دانشگاه‏های ایران، پس از انقلاب وجود داشته است، با آقای سعید رضوی فقیه گفت‏وگو می‏کنم.

آقای رضوی فقیه، مسئول شاخه‏ی دانشجویی حزب مشارکت و از فعالان سیاسی‏ای است که هم‏اکنون در حالی که تحصیلات‏‏اش در غرب نیمه‏کاره مانده است، هنوز در ایران در حالت ممنوع‏الخروجی به سر می‏برد.

به عنوان اولین سؤال، از آقای رضوی فقیه می‏پرسم که تحلیل ایشان از این بازداشت‏ها و احضارهای گسترده چیست؟

به گمان من، حکومت قصد دارد با ارعاب و تهدید، جلوی گسترده‏ شدن تجمعات روز ۱۶ آذر را بگیرد و احتمالاً سعی خواهند کرد با صدور مجوز به صورت محدود برای برنامه‏ها و تجمعات داخل دانشگاهی، از تبدیل شدن مراسم ۱۶ آذر به ۱۳ آبان دیگری جلوگیری کنند.

بنابراین از سیاست‏های موازی مختلفی نظیر دستگیری یا احضار برخی از فعالان دانشجویی، ارعاب و تهدید دانشجویان و مردم و ترساندن آنان از عواقب حضور در مراسم ۱۶ آذر و احیاناً صدور مجوز برای برخی مراسم محدود در بعضی دانشگاه‏های کشور استفاده می‏کنند تا این که ابعاد مراسم ۱۶ آذر مانند روز ۱۳ آبان و یا روز قدس گسترده نشود و اقتدار حکومت را دوباره به چالش نکشد.

آقای رضوی فقیه، شما نیز پس از انقلاب در دانشگاه و از فعالان دانشجویی بودید. چه تفاوتی میان این دوران و دورانی که شما تحصیل می‏کردید، می‏بینید؟ و این تفاوت از کجا ناشی می‏شود؟

از جهات مختلفی واقعاً تفاوت هست. روحیات دانشجوها و شرایط اقتدار و مشروعیت حکومت با آن دوران تفاوت دارد. فکر می‏کنم در طول سی سال گذشته هیچ‏وقت جمهوری اسلامی به شکل فعلی دچار بحران مشروعیت نبوده است.

اگر فضای سیاسی ایران را رصد کنیم و ببینیم چه تعدادی از نیروهایی که در پیروزی انقلاب، تأسیس جمهوری اسلامی، تثبیت این جمهوری و از سر گذراندن بحران‏ها نقش داشته‏اند‏‏‏ و امروز یا کاملاً مخالف و معترض هستند و یا نگران و منفعل کنار نشسته‏اند و شاهد حوادث هستند، می‏توانیم بفهیم کسانی که امروز کشور ایران و نظام جمهوری اسلامی ایران را اداره می‏کنند، در بدترین شرایط، طی ۳۰ سال گذشته هستند و مشروعیت و اقتدارشان در پایین‏ترین حد ممکن است.

بنابراین فعالیت‏های دانشجویی بیش از هر زمان دیگری می‏تواند برای آن‏ها خطرساز باشد و نه فقط مشکل و بحران، بلکه می‏تواند اساساً برای‏‏ آن‏ها خطرآفرین باشد.

تأثیر این تفاوت موقعیت را در رفتار و حرکات جنبش دانشجویی چگونه می‏بینید؟ آیا به لحاظ فشارهایی که امروز وجود دارد، این جنبش را بیش از زمان خودتان، متمایل به رادیکالیسم ارزیابی می‏کنید؟ یا به‏عکس؟

من برعکس فکر می‏کنم، وضعیت جریانات دانشجویی امروز به مراتب بهتر از جریانات دانشجویی گذشته است. به خاطر این که در گذشته، یعنی بعد از بازگشایی‏ دانشگاه‏ها در سرآغاز دهه‏ی ۶۰، تنها تشکل‏های مشخصی در دانشگاه‏ها حضور داشتند و این وضعیت حتی بعد از دوره‏ی اصلاحات نیز ادامه داشت.

بنابراین رهبری فعالیت‏های دانشجویی، همیشه از کانال تشکل‏های نزدیک به دولت یا دارای سوابق نزدیکی با دولت عبور می‏کرد.

اما پس از انتخابات اخیر، خوشبختانه شاهد شکل‏گیری جریانات جدید دانشجویی هستیم که به صورت خودجوش، هسته‏هایی در کلاس‏ها، دانشکده‏ها و دانشگاه‏ها شکل گرفته است.

با توجه به استفاده‏ از فن‏آوری‏های ارتباطی جدید، این شبکه‏ها با هم مرتبط شده‏اند و ما با جریان دانشجویی جدیدی، با هویت تازه‏ای و با انرژی و انگیزه‏ی تازه‏ای مواجه هستیم که به جنبش سبز، به عنوان یک جنبش اعتراضی ملی، پیوند خورده و می‏تواند در آینده خیلی تأثیرگذار باشد.