لاریجانی: رهبری گفتند این طرح سریع عملیاتی شود

مریم محمدی

یکشنبه نوزدهم مهرماه، کلیات لایحه‏ی «هدف‏مند کردن یارانه‏ها» در مجلس شورای اسلامی تصویب شد. این طرح مهم‏ترین بخش لایحه‏ی جنجال برانگیز محمود احمدی‏نژاد، به نام «طرح تحول اقتصادی» است. حذف یارانه‏های انرژی و پرداخت نقدی آن به دهک‏های پایین جامعه، محتوی اصلی این طرح است.

برای آگاهی از آن‏چه امروز در مجلس گذشت با خانم سعیده امیری، خبرنگار پارلمانی که در جلسه حضور داشته است وهم‏چنین برای تحلیل و تفسیر بیشتر آن با دکتر پدرام سلطانی، اقتصاددان و عضو هیأت مدیره‏ی «صندوق توسعه‏ی صادرات فراورده‏های نفتی» گفت و گو کرده‏ام.

خانم امیری با توجه به مخالفت‏های زیادی که در مجلس و بیرون از مجلس در ارتباط با این لایحه وجود داشت، ۱۸۸ رأی موافق برای آن سؤال‏ برانگیز نیست؟

صبح یک‌شنبه یک جلسه‏ی غیرعلنی در مجلس برگزار شده بود که در آن آقای لاریجانی، آقای مصباحی مقدم (رییس کمیسیون ویژه‏ی طرح تحول اقتصادی) و آقای توکلی صحبت کردند. آقای لاریجانی در صبحت‏های خود به تاکیدات مقام معظم رهبری اشاره می‏کند و این که ایشان در سخنرانی‏های متعدد تاکید داشته است طرح تحول اقتصادی هرچه زودتر عملیاتی شود.

آقای مصباحی مقدم نیز در صحبت‏های خود گزارشی از روند بررسی این لایحه در کمیسیون می‏دهد.
آقای توکلی هم که خود را از منتقدان این لایحه معرفی می‏کند تاکید می‏کند که هر نوع پیشنها اصلاحی برای جبران ضعف‏های این لایحه در صورتی امکان‏پذیر است که کلیات آن رأی بیاورد.

بنابراین هر سه سخنران این جلسه‏ی غیرعلنی تاکید می‏کنند که دو سوم نماینده‏ها حتما به لایحه‏ی هدف‏مند کردن یارانه‏ها‏ رأی بدهند.

برای این که بحث روی جزییات بتواند در دستور قرار بگیرد؟

بله، برای این که بتوان وارد بحث شد. از میان ۲۴۴ نماینده‏ی حاضر، ۱۸۸ نفر به این لایحه رأی مثبت داده‏اند. بقیه ۵۴ نماینده‏ را باید مخالف لایحه فرض کنیم که یک ششم نمایندگان مجلس را دربر می‏گیرد.

البته ۵۴ نفر شامل مخالف و ممتنع می‏شدند. همین‏طور است؟

از این تعداد ۴۵ نفر رأی مخالف دادند، ۶ نفر رأی‏شان ممتنع بود و ۴ نماینده هم اصلا در رأی‏گیری شرکت نکردند.

ولی در مجموع موافق محسوب نمی‏شدند.

کل ۵۴ نماینده مخالف محسوب می‏شوند.

گویا بررسی جزییات از روز دوشنبه شروع می‏شود.

دوشنبه صبح قرار است مجلس برای بررسی جزییات لایحه جلسه داشته باشد و احتمالا عصر هم جلسه‏ی دومی برگزار خواهد شد. جلسه‏ی صبح دوشنبه با بررسی ماده‏ی اول که مربوط به «اصلاح قیمت‏ حامل‏های انرژی» است شروع می‏شود. ابتدا بررسی قیمت بنزین در دستور است و بعد گاز طبیعی، گازوییل و موادی از این دست را نیز در برمی‏گیرد.

ولی تا به حال در ارتباط با قمیت‏ها توافقی بین دولت و مجلس به شکل عمومی پیدا نشده است.

در تابستان گذشته توافقاتی بین کمیسیون طرح تحول اقتصادی مجلس و دولت در مورد پایه‏ی قیمت‏ها صورت گرفت.

بحث در این حد بوده که قیمت حامل‏های انرژی آزاد می‏شود. الان قیمت بنزین یارانه‏ای در ایران از قرار لیتری ۱۰۰ تومان است. ولی قیمت در کشورهای حاشیه‏ی خلیج فارس، لیتری ۲۸۵ تومان است.
اگر آزادسازی شود و ما از این کشورها واردات داشته باشیم، قیمت بنزین باید به ۲۸۵ تومان افزاش پیدا کند.

ولی در کمیسیون مجلس بر اساس صحبت‏های نماینده‏ها و دولت، قمیت بنزین را لیتری ۴۰۰ تومان، گازوییل را بین ۸۰ تا ۱۰۰ تومان ارزیابی کرده‏اند.

مساله‏ی اصلی این است که از محل حذف این یارانه‏ها، به دهک‏های پایین جامعه کمک‏های نقدی پرداخته شود. بر سر این هم بین دولت و مجلس توافق‏هایی صورت گرفت. این مساله چگونه پیش رفته است؟

بر سر پرداخت این یارانه‏ها به شکل نقدی یا غیرنقدی اختلاف نظری بین دولت و مجلس وجود داشت. دولت معتقد بود که این کمک‏ها باید به هفت دهک پایین داده شود. اما نظر مجلس بر پرداخت به دو دهک پایین بود. اما بالاخره بر سر پنج دهک پایین جامعه توافق کردند.

پیش از این، مجلس به طول مدت اجرای این طرح نیز اعتراضاتی داشت و معتقد بود اجرای این طرح در کوتاه مدت میسر نیست.

اختلاف نظر بر سر زمان اجرای طرح بود که دولت می‏خواست لایحه‏ی هدف‏مند کردن را ظرف سه سال اجرا کند ولی مجلس آن را به پنج سال افزایش داد. لایحه احتمالا در طول برنامه‏ی پنجم توسعه اجرا خواهد شد که شیب آن ملایم‏تر باشد و فشار تورمی‏اش کم‏تر شود.

مهم‏ترین مخالفت با طرح از جانب کدام نماینده و چگونه بود؟

شش نماینده‏ی موافق و شش مخالف صحبت کردند. مهم‏ترین مخالف لایحه، آقای علیرضا محجوب از فراکسیون اقلیت بود.

مهم‏ترین محور مخالفت نماینده‏ه، بحث تورم‏زایی لایحه و فشاری که اجرای آن به قشر فقیر جامعه خواهد آورد، بود. چون علی‏رغم این که یارانه‏ها به شکل نقدی پرداخت می‏شود، ولی همین تزریق نقدینگی به فضای اقتصادی جامعه، باعث افزایش تورم می‏شود که فشار آن بیشتر بر اقشار ضعیف و کم‏درآمد جامعه خواهد بود.

دکتر پدرام سلطانی در مورد تورم‏زا بودن حذف یارانه‏ها می‏گوید:

در این که حذف یارانه‏های انرژی تورم‏زا است شکی نیست. مهم‏ترین عامل و مانعی که تا به امروز باعث شده جلوی واقعی شدن قیمت انرژی و حامل‏های سوختی در کشور گرفته شود، همین بحث تورم‏زا بودن آن است.

به همین جهت، راه‏کارهای مختلفی را ارزیابی می‏کردند که تاثیر و فشار تورمی بر اقشار آسیب‏پذیر را به حداقل ممکن برسانند. هم‏چنین میزان تورم را تا حد ممکن کنترل کنند و یا این که آن را برای قشرهای آسیب‏پذیر و همین‏طور بخش‏های تولید و صنعت کشور که لطمه خواهند دید، قابل تحمل کنند.

آیا طرح یارانه‏های نقدی در این جهت، کمک می‏کند؟

این یکی از راه‏کارها بود؛ من شخصا اعتقادی به پرداخت نقدی یارانه ندارم و فکر می‏کنم پوششی که عملا این میزان پرداخت ناچیز می‏دهد و منجر به افزایش هزینه‏ها برای اقشار کم‏درآمد نیز خواهد شد، اصلا قابل قیاس با مشکلاتی که همراه خواهد داشت، نیست.

از جمله خطاها در خصوص پوشش اقشار آسیب‏پذیر و تعریف این که کدام دهک‏ها می‏توانند این یارانه را بگیرند و کدام نمی‏توانند، است. هم‏چنین تداخلی که این نوع پرداخت می‏تواند با فرهنگ کار و تلاش در کشور به وجود بیاورد و قشر عظیمی را برای مدت طولانی چشم به دست دولت بکند، یکی دیگر از مشکلات آن است.

در چند ماه گذشته نیز شاهد آن بودیم که پرداخت‏هایی که از جانب دولت به اقشار آسیب‏پذیر انجام می‏شد، بیشتر جنبه‏ی سیاسی پیدا کرده بود و از این به بعد هم می‏تواند این‏گونه باشد.

بنابراین صرف نظر از این که این نوع پرداخت تبعات دیگری هم دارد، اما با توجه به این مشکلات، من شخصا جزو مخالفین پرداخت نقدی یارانه به اقشار آسیب‏پذیر هستم و فکر می‏کنم راه‏کارهای جایگزین برای آن باید در نظر گرفته شود.

دکتر پدرام سلطانی، عضو هیات مدیره‏ی اتاق بازرگانی و صنایع و معادن تهران (عکس: وب‌سایت پدرام سلطانی)

آقای سلطانی، شما و بسیاری کارشناسان دیگر اقتصادی معتقد هستید که قیمت انرژی در ایران پایین است و باید به قیمت واقعی خود نزدیک شود. از سویی با طرح حذف یارانه‏های دولت نهم هم مخالفت داشتید. به نظر شما، پس راه‏کار چیست؟

این جمله را اصلاح کنم؛ من با روش دولت در حذف یارانه‏ها و با لایحه‏ای که دولت سال گذشته به مجلس داده بود، مخالف بودم. چون دولت می‏خواهد یک‏باره، تقریبا تمام یارانه‏های تخصیصی به حامل‏های انرژی را حذف کند. من با این روش مخالف بودم. وگرنه من از موافقین حذف یارانه‏های انرژی هستم.

منتهی معتقدم باید این کار با برنامه‏ اجرا شود. برنامه‏ای که عملا عوارض منفی این حذف را به حداقل برساند و پیامدهای مثبتی را که در پی‏ آن هستیم، بتواند به وجود بیاورد و حفظ کند.

بنابراین من مخالف آن هستم که یارانه‏های انرژی به یک باره حذف شود و اصطلاحاً «شوک‏ درمانی» به عمل بیاید. فشار آن قطعا غیرقابل تحمل است؛ هم برای شهروندان و هم برای تولید و صنعت.

پیشنهاد من این است که حذف یارانه‏ها در یک دوره‏ی مشخص و ترجیحا، یک دوره‏ی پنج ساله انجام شود. طوری که سال به سال این افزایش انجام بگیرد و به تولید، صنعت، تولید ناخالص ملی کشور و شهروند، فرصت داده شود که خود را با افزایش قیمت‏ها تطبیق بدهد.

پیشنهاد مجلس نیز همین است و گویا توافقی (هنوز نه قطعی) میان دولت و مجلس انجام گرفته که شیب تند این مساله کاهش پیدا کند و طرح پنج ساله انجام شود.

بله، این تغییری بود که مجلس روی لایحه‏ی دولت به عمل آورد. وگرنه لایحه‏ی دولت می‏خواست از ابتدای سال ۱۳۸۸ تمام یارانه‏ها را حذف کند.

از این بابت خوشحال‏ام که مجلس حداقل این مشکل را احساس کرد و جلوی این‏گونه حذف را گرفت و به نظر می‏آید که یارانه‏ها در طی برنامه‏ی پنجم توسعه‏ی اقتصادی اجتماعی و در طول پنج سال حذف شود
که طبیعتا روش درستی است.

در کنار این، هم‏زمان با حذف یارانه باید سرمایه‏گذاری‏ها و برنامه‏هایی به وجود بیاید که اثرات منفی حذف یارانه را بتواند کنترل کند و به حداقل برساند.

برای نمونه، باید با توسعه‏ی حمل و نقل عمومی، جایگزینی برای حمل و نقل شخصی به‏وجود بیاوریم. به طوری که وقتی مردم احساس کردند، استفاده از بنزین برای خودرو شخصی از نظر اقتصادی مقرون به صرفه نیست، جایگزینی برای آن داشته باشند. اما در حال حاضر جایگزینی وجود ندارد. ظرفیت ناوگان حمل و نقل عمومی ما بسیار پایین است و در شهرهای بزرگی مانند تهران، این امکان وجود ندارد.

یا این که صنایع ما طی این مدت بتوانند تکنولوژ‏ی‏های خود را به روز برسانند و سیستم‏های خود را از تکنولوژی‏های انرژی‏بر به تکنولوژی‏های باصرفه‏ی انرژی تغییر بدهند.

منظورتان از تکنولوژی روز، استفاده از ماشین‏الات و دستگاه‏های کم‏ مصرف انرژی است؟

بله، همین‏طور است. البته این را هم در نظر بگیریم که با توجه به این که فعلا تصمیم گرفته شده قیمت گاز به نسبت بقیه‏ی حامل‏های انرژی، از میزان بیشتری یارانه برخوردار شود، این فرصت برای صنایع یا منازل می‏تواند وجود داشته باشد که مصرف انرژی خود را بیشتر به سمت گاز سوق بدهند.