ایران، یکی از «بهشت‌های پول‌شویی» در جهان

ایرج ادیب‌زاده

وزیر خزانه‌داری آمریکا دوباره به کشورهای جهان برای اقدام بین‌المللی علیه پول‌شویی جمهوری اسلامی و پشتیبانی حکومت تهران از تروریسم هشدار داد. آقای تیموتی گایتنر روز یکشنبه در اجلاس مدیران صندوق بین‌المللی پول در استانبول گفت: «باید تدابیر تلافی‌‌جویانه‌ای در برابر پول‌شویی جمهوری اسلامی و پیامدهای آن که پشتیبانی مالی این حکومت از تروریسم است، در نظر گرفته شود.»

از آقای دکتر فریدون خاوند استاد اقتصاد در دانشگاه «رنه دکارت» پاریس می‌پرسم پول‌شویی در جمهوری اسلامی به چه منابعی مربوط می‌شود و اهمیت ویژه‌ی آن که باعث نگرانی نهادهای اقتصادی جهانی شده‌ است، در چیست؟

در درجه‌ی اول مسأله‌ی پول‌شویی در ایران از مدت‌ها پیش مطرح شده ‌است. چون‌ یکی از به اصطلاح «بهشت‌های پول‌شویی» در جهان، جمهوری اسلامی ایران است.

می‌دانید که پول سیاه یا کثیف که به شبکه‌های پول‌شویی ایران راه پیدا می‌کند، از چند منبع سرچشمه می‌گیرد. یکی خرید و فروش مواد مخدر است. بعد قاچاق کالا به ایران است و منبع سوم درآمدهای ناشی از فساد مسئولان دولتی است؛ از جمله در پیوند با رشوه‌خواری یا دریافت پورسانت در معاملات خارجی.

معمولاً این پول‌های سیاه ناشی از این منابع، با تزریق در خرید مسکن و زمین، چنگ انداختن بر واحدهای اقتصادی یا انتقال به بهشت‌های مالی و غیره تبدیل به دارایی‌هایی با ظاهر قانونی می‌شوند که در ایران و همین طور در بعضی دیگر از کشورهای جهان، این مسأله بسیار رایج است.

منتها آن چیزی که در ایران به پول‌شویی اهمیت ویژه‌ای می‌دهد، مسأله‌ی پشتیبانی‌هایی است که نظام سیاسی ایران از بعضی از جنبش‌هایی که متهم به تروریسم هستند؛ بخصوص منطقه غزه، لبنان و در بعضی دیگر از نقاط جهان. به همین علت به پول‌شویی در ایران اهمیت خاصی می‌دهد.

در بین نهادهای مالی بین‌المللی نهادی به نام «گروه اقدام مالی» هست که این، مهم‌ترین نهاد کارشناسی بین‌المللی در پیگیری پدیده‌ی پول‌شویی است. این صحبتی که روز یکشنبه نماینده‌ی آمریکا در رابطه با ایران کرده است، قبلاً هم در مورد پدیده‌ی پول‌شویی و تأمین نیازهای پولی عملیات تروریستی هشدار داده است و «گروه اقدام مالی» از این‌که جمهوری اسلامی ایران فاقد یک نظام کامل در زمینه مبارزه با این پدیده است، ابراز نگرانی کرده‌ و آن را موجب شکنندگی نظام مالی بین‌المللی و در همان حال تهدیدی علیه امنیت بین‌المللی توصیف کرده‌است.

بنابراین این مسأله‌ای است که پیش از این هم مطرح بوده؛ منتها در شرایط کنونی با توجه به مسائلی که در پیوند با پرونده‌ی هسته‌ای و شدت گرفتن تنش در روابط ایران با جهان غرب مطرح می‌شود، طبعاً این پدیده اهمیت ویژه‌ای پیدا می‌کند.

اهمیت دیگر گفته‌های وزیرخزانه‌داری آمریکا در ترکیه را نمی‌توان به خبر ضبط ۱۸.۵ میلیارد دلار و طلا که از ایران وارد ترکیه شده بود، مربوط دانست؟

من در مورد این مسأله‌ی ۱۸.۵ میلیارد دلاری که به صورت ارز یا طلا از ایران خارج شده است، شخصاً اطلاعاتی ندارم. چون از طریق منابع ایرانی و هم‌چنین منابع ترکیه گزارش‌های ضد و نقیضی دراین زمینه منتشر شد و من شخصاً تردید دارم. شاید هم اشتباه می‌کنم که کسی یا کسانی بخواهند این حجم عظیم سرمایه را از راه به اصطلاح قاچاق وارد ترکیه کنند.

ولی خارج از این مسأله تردیدی نیست که بخش مهمی از پول‌های سیاه یا کثیف در ایران به گونه‌های مختلف راهی کشورهای همسایه از جمله امارات متحده عربی و ترکیه می‌شود و همین طور به طرف بعضی از کشورهای آسیایی از جمله تایلند، مالزی و چین می‌رود. در این زمینه تردیدی نیست.

چون ممکن است که بخشی از این پول از راه‌های بسیار پیچیده به عملیاتی که مورد نظر رهبران سیاسی دستگاه جمهوری اسلامی هست، تزریق شود، طبعاً این مسأله‌ی پول‌شویی و انتقال این پول‌ها به کشورهایی که از آن‌ها اسم بردم و همین طور کشورهای دیگر، اهمیت خاصی پیدا می‌کند.

به نظر شما آیا دولت ترکیه که می‌خواهد به اتحادیه اروپا بپیوندد، حاضر است به خاطر شرکت در معاملات پنهانی روابط در پیش ‌روی جهانی‌اش را به این ترتیب به خطر بیندازد؟

در یک نکته تردید نمی‌توان کرد و آن این‌که وضعیت در ترکیه کاملاً با جمهوری اسلامی فرق می‌کند. چون ترکیه صاحب دولتی است که مورد اعتماد بخش بزرگی از جامعه بین،المللی است. بانک‌های ترکیه به دلیل فعالیت‌های عظیم بازرگانی و خدماتی و مالی این کشور باید مورد اعتماد جامعه مالی بین‌المللی باشند.

من تصور می‌کنم و حتی تا اندازه‌ی زیادی می‌توانم با اطمینان بگویم که دولت ترکیه و منابع مالی ترکیه، بخصوص بانک مرکزی ترکیه، در مورد این مسائل حساس هستند و به هیچ وجه حاضرنیستند که به خاطراین نوع انتقال‌ها بخواهند رابطه‌ی خودشان را با منابع مالی بین‌المللی از بین ببرند. بخصوص از این نظر که ترکیه به صورت خیلی قانونی از منابع عظیم سرمایه‌گذاری برخورداراست.

منتها این مسأله‌ی ۱۸.۵ میلیارد دلار، مسأله‌ی بسیار مرموزی است و حتی گزارش‌هایی در مورد این منتشر شد که چون در اثر بحران جهانی ترکیه نتوانسته آن‌گونه که می‌خواهد از منابع مالی لازم برخوردار بشود، تا اندازه‌ای این منابعی را که از ایران به ترکیه منتقل شده است، به عنوان منابع جانشین تلقی می‌کند.

این پول‌شویی جمهوری اسلامی که از سوی نهادهای اقتصادی جهان عنوان شده ‌است، چه‌قدر می‌تواند تأثیر منفی بر اقتصاد کنونی ایران وارد کند؟

این پول‌شویی ناشی از اقتصادی است که درست عمل نمی‌کند. وجود یک اقتصاد زیرزمینی بسیار گسترده، نبود مکانیزم‌های لازم برای کنترل درآمدها از راه مالیات و استفاده وسیع از پول نقد، شرایط بسیار مساعدی را در کشورهایی مثل جمهوری اسلامی ایران فراهم آورده است.

در ایران لایحه‌ی مبارزه با پول‌شویی، در دوران زمام‌داری محمد خاتمی به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید. ولی هم‌چنان از آن موقع تا حالا در پیچ و خم دستگاه قانون‌گذاری جمهوری اسلامی گرفتار مانده ‌است و گویا بررسی‌هایی در مجمع تشخیص مصحلت انجام گرفته که به جایی نرسیده‌ است.

در واقع کشوری که در آن پول‌شویی باشد، این کشور صاحب نهادهای درست و به‌روز اقتصادی نیست. این وضع هشداری که قبلاً از طرف «گروه اقدام مالی» و روز یکشنبه از طرف نماینده‌ی آمریکا در مورد پول‌شویی صورت گرفت، راه را بدون تردید برای اعمال فشارهای بانکی و پولی و قدرت‌های بزرگ اقتصادی علیه جمهوری اسلامی هموارتر می‌کند. این فشارها بوده، ولی می‌توان انتظار داشت که این فشارها به دلیل چنین هشدارهایی تشدید شود.