«تا این "اگر" باقی‌ست، این روند ناامیدکننده است»

مریم محمدی

تفسیر و تحلیل دهمین انتخابات ریاست جمهوری در ایران، زمینه‏ها، آثار و نتایج فعلی و احتمالاً آتی آن، هنوز مورد بحث و بررسی قرار دارد. این شاید به علت تداوم آثار و رویدادهای ناشی از انتخابات باشد که ادامه‏ی دادگاه‏های دستگیرشدگان حوادث اخیر، شکایات خانواده‏های آنان و ملاقات‏هایی که هر روز به این دلایل صورت می‏گیرد، از این جمله‏اند.

در این رابطه تحلیل و نظریات دکتر علیرضا رجایی، محقق و فعال ملی مذهبی را می‏شنویم:

تحولات پس از بیست و دوم خرداد را می‏توانیم به دو جنبه‏ی کلی تقسیم کنیم؛ یکی ملاحظه‏ی نسبت به سلامت انتخابات، یعنی بحث تقلب یا فراتر از آن، کودتا و دیگر، اتفاقاتی که بعداً در برابر معترضان به این وضعیت رخ داد.

اما صرف نظر از این که انتخابات به چه نحوی برگزار شد؛ نحوه‏ی برخورد با معترضان، ضرب و شتم و هجوم همه‏ جانبه‏ای که نیروهای امنیتی نسبت به مردم شرکت کننده در اعتراضات آرام در خیابان‏ها انجام دادند، دستگیری‏هایی که صورت گرفت، برخوردی که با بازداشت شدگان در کهریزیک و یا سایر بازداشت‏گاه‏ها شد، نحوه‏ی محاکمات سیاسی‏ای که انجام شد؛ که ظاهرا دادگاه علنی است ولی فقط افراد خود آن‏ها شرکت دارند و از این دادگاه‏ها آن چه را که مایل هستند، در تلویزیون پخش می‏کنند؛ حضور در دادگاه با لباس زندان و دم‏پایی که خود یک شکنجه‏ی روانی جدی است، یعنی مجموعه‏ی اقداماتی که نسبت به اعتراض آرام شهروندان تهران صورت گرفت؛ حاکی از این است که کسانی که چه عامل بودند و چه آمر و از این مجموعه‏ی اقدامات حمایت کردند، همه از درجه‏ی مشروعیت ساقط هستند، صرف‏نظر از این که انتخابات به چه نحو انجام شده باشد.

برخی تحلیل‏گران، نظیر آقای صادق زیباکلام، درگفت‏گویی که با ایشان داشتم، معتقد بودند علی‏رغم همه‏ی این مسائل، نشانه‏هایی در جهت گشایش فضا می‏بینند. شما چطور؟

واقعیت این است که خیر، من چنین نشانه‏ای را نمی‏بینم. البته معنایش آن نیست که این اتفاق، لزوماً نخواهد افتاد. ولی در حال حاضر نشانه‏ای از این که ما قانع شویم که مسائل جاری به سمت حل شدن می‏رود؛ دیده نمی‏شود.

چون مهم‏ترین نشانه این است که جلوی این دادگاه‏های غیرحقوقی و غیرقانونی گرفته شود؛ از کسانی که به این نحو به زندان افتاده‏اند، در حبس‏های انفرادی قرار گرفتند و به این شکل به دادگاه کشیده شدند، اعاده‏ی حیثیت شود.

در قبال برخوردی که با چهره‏های سیاسی شد، از افرادی که در بازداشتگاه‏هی مانند کهریزیک در مورد رفتار آنان لفظ جنایت به کار برده می‏شود، هیچ اسمی را عنوان نکرده‏اند. هنوز نشنیده‏ایم که کسی را در این رابطه، به طور رسمی، به دادگاه کشانده باشند.

ولی صحبت آن هست…

صحبت هست، ولی این صحبت فایده‏ای ندارد. بی‏رویه و بدون احضار می‏گویند که فلان کس دستگیر شده است. در حالی که آن فرد متهم است و نه مجرم، به عنوان عوامل اغتشاش‏های اخیر به دادگاه کشیده می‏شود. آبرو، حیثیت، شأن و موقعیت اجتماعی‏اش لحاظ نمی‏شود. در حالی که در مورد افرادی که آن جنایت‏ها را انجام داده‏اند و با آن اتهامات روبرو هستند و باید حداقل نسبت به معرفی آن‏ها راحت‏تر اقدام شود، هنوز اما و اگر مطرح است.

دکتر علیرضا رجایی، محقق و فعال ملی مذهبی

برکناری آقای مرتضوی و تعویض سمت ایشان را، در این جهت نمی‏بینید؟

البته، نفس کنار گذاشته شدن مرتضوی، اقدام مثبتی است. در زمینه‏ی مطبوعات، در زمینه‏ی محاکمات سیاسی، حذف مرتضوی فی‏نفسه، باعث تشفیع خاطر است. در همین حد هم، پدیده‏‏ای است مورد استقبال ما. ولی در پاسخ به سوال شما که بحث کلان‏تری است؛ تا زمانی که این دادگاه‏ها متوقف نشود، من نشانه‏ای از حل شدن مسائل نمی‏بینیم.

مثالی می‏زنم؛ فکر کنید که در قرن هفتم هجری هستید، قوم مغول به شما حمله کرده است، شما در شهر نیشابور هستید، شهر را گرفته‏اند و از دم تیغ گذرانده‏اند؛ گفته می‏شود که فرمانده‏ی منصفی آمده است و قرار است از این به بعد، برخورد مناسب‏تری انجام دهد. شما با تجربه‏ی این همه جنایتی که در پشت سر دارید، باور می‏کنید؟ همه‏ی آن جنایت‏ها را فراموش می‏کنید؟ این است که هیچ عقل سلیمی و هیچ عاطفه‏ی جریحه‏دار شده‏ای، این را نخواهد پذیرفت.

با توجه به ارزیابی شما از شرایط موجود، دو سمت این بحران، یعنی مردمی که مطالباتی دارند و حکومت فعلی با مشخصاتی که شما برمی‏شمارید، برای حل بحران چه باید بکنند؟

روشن است که توصیه‏ی امثال من، هیچ دردی را دوا نخواهد کرد. اما اگر در همین حد باشد که بخواهم برای ثبت در تاریخ گفته باشم، عبارت از این است که حکومت یک بار دیگر آن چه را که به وقوع پیوسته، مرور کند و تعریف درستی از وقایع دو ماهه‏ی اخیر داشته باشد، نه تعریف تحریف شده از آن را.

تأکید می‏کنم که وقایع بعد از انتخابات مد نظر من است. این که انتخابات تقلب بوده است یا نه،که به اعتقاد من بوده است، را کنار می‏گذاریم. عده‏ای در اعتراض به نتیجه‏ی انتخابات، به طور مسالمت‏آمیز، وارد خیابان‏ها شدند و آن‌چه که تحت عنوان اغتشاش اسم می‏برند، چیزی نبوده، به جز حمله‏ی نیروهای امنیتی به مردمی که با آرامی، نوعی «مطالبه»را مطرح می‏کردند.

در نتیجه‏ی این هجوم، جنایت‏هایی اتفاق افتاده که از رهبری جمهوری اسلامی تا به پایین، همه قبول دارند و لفظ جنایت را در مورد آن به‏کار می‏برند. جنایت درست در همین نقطه اتفاق افتاده، نه در نقطه‏ای که اکنون سعید حجاریان، محسن میردامادی، محمد قوچانی، احمد زید‏آبادی و دیگران ایستاده‏اند.

توصیه‏ی من به حکومت این است که نقطه‏ی ثقل را عوض کند و به آن‏جایی ببرد که جنایت واقعاً اتفاق افتاده است.

دوم، این تصور که نتیجه‏ی انتخابات هرآن‏چه که بود این اتفاقات به وقوع می‏پیوست؛ ارزیابی نادرست دیگر حاکمیت است. هیچ تردیدی وجود ندارد که اولاً، اگر آقای میرحسین موسوی، به عنوان رییس جمهور انتخاب می‏شد، هیچ وقت چنین اتفاقاتی پیش نمی‏آمد.

نکته بعد این که وقتی اعتراضات مردمی، به خصوص در تهران، اتفاق افتاد، با روحیه‏ی دیگری می‏شد با این اعتراضات آرام، برخورد کرد. با هم‏دلی، با حسن نیت و با عنوان این که این‏ها شهروندان همین مملکت هستند، نه کسانی که از سوی مزدوران خارجی تحریک شده‏اند. اگر به این طریق با این اعتراضات برخورد می‏شد، باز هم این جنایت‏ها اتفاق نمی‏افتاد.

نکته‏ی ثقلی که حکومت گذاشته است، ثقل غلطی است. چیزی به اسم انقلاب مخملی نبوده است. لفظ کودتای مخملی را اولین بار آقای خاتمی نسبت به همین آقایان به‏کار برد. حالا تصرف شده و گفته می‏شود که اینان به دنبال کودتای مخملی بود‏ه‏اند. ولی معلوم نیست از چه طریق. مجموعاً به نظر من، حکومت دارد هم‏چنان مسیر اشتباهی را می‏رود.

خُب، مردم چه‏کار باید بکنند؟

مردم، کاری را که لازم است، خواهند کرد. من نمی‏توانم صحبتی درباره‏ی مردم بکنم و بعداً، به عنوان فرد تحریک کننده، مورد محاکمه قرار بگیرم و شما من را با لباس زندان، پشت تلویزیون، در کنار آقای حجاریان ببینید.

نظرتان در مورد ملاقات اساتید دانشگاه با مقام رهبری چه بود؟ با توجه به حضور دکتر روح‏الامینی، پدر محسن روح‏الامینی در این مراسم و سخنرانی‏ای که ایشان کرد؟

منظورتان دقیقاً، تاکید روی چه قسمتی است؟

روی این که «مطمئن باشید، جنایاتی اگر صورت گرفته باشد، بررسی می‏شود».

خوب نکته‏ای را اشاره کردید؛ من به همین لفظ «اگر» ایراد دارم. در حالی که این جنایت‏ها اتفاق افتاده، دائما گفته می‏شود: «اگر جنایتی اتفاق افتاده باشد».

من می‏گویم، چرا در مورد آقای محسن میردامادی یا افراد دیگری که در زندان هستند، این «اگر» به کار نرفت و بلافاصله در حالی که متهم هستند، مثل مجرم با آنان برخورد شد. تا زمانی که این اگر، فقط در مورد عوامل جنایت‏های کهریزک به کار می‏رود، ولی در مورد بقیه‏ی متهمان به‏کار نمی‏رود، من نسبت به اوضاع ناامید هستم. با همین «اگر»، نه تنها من، همه‏ی ما مشکل داریم.

پس از نظر شما، نکته‏ی تازه‏ای در این دیدار و انعکاس آن وجود نداشت؟

البته چرا؛ نکته‏ی تازه این است که مواضع آقای خامنه‏ای نرم‏تر شده است. روشن است که ایشان در روزهای اخیر نسبت به نحوه‏ی سخنرانی‏ای که در نماز جمعه داشت، نرم‏تر شده. این خیلی واضح است.
ولی مهم این است که ما ببینیم در نتیجه‏ی این نرمش، دوستان زندانی ما، همگی، بی قید و شرط، آزاد شوند. اگر این اتفاق افتاد، نشان‏دهنده‏ی تغییری است. وگرنه، نباید پیشاپیش به خودمان خوش‏بینی بیش از اندازه بدهیم.