«آزادی همه بازداشت‌شدگان، پایان وضع موجود است»

مریم محمدی

فضای سیاسی در ایران، علی‏رغم گذشت بیش از دو ماه از برگزاری انتخابات ریاست جمهوری، هنوز به وضعیت عادی برنگشته است.

برخی از تحلیل‏ها و پیش‏بینی‏ها را در برنامه‏های دیگر «روی خط زمانه» منعکس کرده‏ایم. این بار نظر دکتر ابراهیم یزدی، دبیرکل «نهضت آزادی ایران»، با بیش از نیم قرن سابقه‏ی فعالیت سیاسی را می‏شنویم و می‏خوانیم:

می‏دانیم که جمع کثیری از نیروهای فعال سیاسی، وابسته به جبهه‏ی اصلاحات را بازداشت کرده‏اند. بازداشت شدگان عموماً کسانی هستند که طی بیست و پنج، سی سال گذشته به عنوان معاون رییس جمهور، سخن‏گوی رییس جمهور یا وزیر و… در سطوح مختلف در جمهوری اسلامی ایران، صاحب مقام و شغل بوده‏اند.

همه‏ی این‏‏ها در جریان انتخابات، بازداشت شده‏اند و ظاهراً، کیفرخواستی جمعی علیه آنان، تحت عناوین براندازی، انقلاب مخملی و از قبیل این مسایل مطرح شده است.

منتها آن‏چه از آن، در این چهار جلسه دادگاه از آن‏ها منتشر شده، اعترافاتی است که در زندان از این افراد گرفته شده، فشارهایی است که وارد شده، شکایات مختلفی است که انجام گرفته و مسایلی است که توسط آقای کروبی مطرح شده است.

همه‏ی این‏ها موجب شده است که در فضای سیاسی ایران جو ویژه‏ای به وجود بیاید و فشار هست که به این شکایات و این نوع رفتارها، چه در درون زندان و چه بیرون از زندان، باید رسیدگی شود.

یکی از پرسش‏ها همین است که آیا این رسیدگی‏ها جهت مثبتی خواهد یافت؟

به نظر من، از جهاتی مثبت است. برای این که وقتی این‏ مسایل به سطح آگاه جامعه می‏رسد، خواه ناخواه، نیروهایی در درون حاکمیت که اهل تعقل و فرزانگی هستند، پی خواهند برد و پی برده‏اند که ادامه‏ی این وضع به نفع اعتبار نظام جمهوری اسلامی ایران نیست و اگر بخواهند در چهارچوب منافع و مصالح کلان نظام فکر کنند، باید هرچه سریع‏تر، به وضعیت فوق‏العاده‏ی کنونی خاتمه بدهند.

صحبت‏هایی شنیده می‏شود که نشان‏دهنده‏ی این است که اراده‏ای برای پایان دادن به این مسایل وجود دارد.

دکتر ابراهیم یزدی، دبیرکل نهضت آزادی ایران

نتیجه‏ی عملی وجود اراده‏ای برای پایان دادن به این وضعیت، چه خواهد بود؟ در شرایطی که الان محدودیت‏های مشخصی وجود دارد، عده‏ای در زندان‏ها هستند و…؟

پایان دادن عملی، به یک معنا این است که باید راهی پیدا کنند تا به چیزهایی که گفته شده، با حفظ ظاهر، به ترتیبی، پایان داده شود و همه‏ی زندانیان و بازداشت شدگان این دوره، دانشجویان، روزنامه‏نگاران، وکلا، حقوق‏دانان و… را آزاد کنند.

در مورد رهبران احزاب سیاسی این نگرانی وجود دارد که اگر همه‏ی کسانی که نام بردید آزاد شوند، باز این گروه در زندان باقی بماند که خود این محدودیت سیاسی معینی را در جامعه به وجود می‏آورد…

همه‏ی بازداشت شدگان باید آزاد شوند. فرقی نمی‏کند، در میان آنان رهبران احزاب هم هستند که باید آزاد شوند. کلاً باید این وضعیت فوق‏‏العاده را به صورتی که حفظ ظاهر حاکمان بشود، جمع و جور کنند. بازداشت‏شدگان را آزاد کنند تا این که آرام آرام زمینه برای ترمیم وضع کنونی به وجود بیاید.

خیلی‏ها خطر دستگیری آقایان هاشمی، کروبی و موسوی را می‏بینند. شما این خطر را نمی‏بینید؟

خیر، تصور نمی‏کنم، کار به این‏جا برسد. بعضی‏ها این مسأله را مطرح می‏کنند و پشت سر آن هم فشار می‏آورند، اما در درون خود حاکمیت نیروهایی هم هستند که فشار می‏آورند که به این وضعیت خاتمه داده شود.

ولی در آخرین حرکت، دادستان تهران تقاضای انحلال احزاب قانونی کشور را کرد…

وقتی قانون مدونی وجود دارد که ترتیب امری را در قانون معین کرده است، دیگر دادستان نمی‏تواند آن قانون را نادیده بگیرد. در قانون احزاب، کمیسیون ماده‏ی ده هست که در آن دو نفر از قوه‏ی قضاییه، دو نفر از قوه‏ی مقننه و نماینده‏ی قوه‏ی مجریه حضور دارند. این کمیسیون بر تمام احزاب، چه رسمی و چه غیررسمی، نظارت می‏کند.

اگر از طرف حزبی تخلفی از آن چه در قانون آمده و در خود قانون به عنوان تخلف ذکر شده مشاهده شود، ابتدا آن کمیسیون تذکر شفاهی می‏دهد، بعد اخطار کتبی. اگر حزب به این تذکر و اخطار کتبی کمیسیون ماده‏ی ده توجه نکرد، آن وقت این کمیسیون است که باید پرونده را به دادگاه صالحه بفرستد.

قانون نحوه‏ی رسیدگی به اتهامات یا انحرافات احزاب را معین کرده است. بنابراین، دیگر دادستان نمی‏تواند خارج از آن قانون عمل کند. اگر بخواهند به عمل‏کرد این احزاب رسیدگی کنند، باید از طریق کمیسیون ماده‏ی ده، پرونده‏ای تشکیل شود، همه‏ی مراحل اولیه (تذکر شفاهی، اخطار کتبی) طی شود بعد به دادگاه برود.

آن وقت در دادگاهی علنی، با حضور هیأت منصفه، رسیدگی شود. هیأت منصفه‏ای که برطبق اصل ۱۶۸ قانون اساسی، تشکیل می‏شود، می‏تواند حزبی را منحل کند. تمام این مراحل باید طی شود. بنابراین، نه کمیسیون ماده‏ی ده، به تنهایی می‏تواند، رأساً، حزبی را غیرقانونی یا منحل اعلام کند و نه دادستان.

در زمینه‏ی تحلیل چشم‏اندازهای آینده‏ی سیاسی ایران، ازصحبت‏های آقای خامنه‏ای در دیدار روز چهارشنبه با دانشجویان، دو برداشت گوناگون می‏شود؛ بعضی‏ها معتقدند که صحبت‏های آقای خامنه‏ای، تأکید بر این داشته که در مورد پی‏گیری وقایعی که در بازداشتگاه‏ها اتفاق افتاده است، نباید سخت‏گیری بیش از حد صورت بگیرد. ایشان در جایی گفت: «حتا اگر شواهد و قراینی وجود داشته باشد، قاضی نمی‏تواند از روی آن حکم کند.» البته جای دیگری هم تأکید کرد که «قطعاً رسیدگی خواهد شد.» با خوش‏بینی‏ای که شما نسبت به گشایش وضعیت دارید، صحبت‏های ایشان را در کدام جهت می‏بینید؟

من اصولاً آدم خوش‏‏بینی هستم، همه چیز را حمل بر صحت می‏کنم و امیدوارم که اراده‏ی اصلاحی پشت این بیانات و تذکرات وجود داشته باشد و وضع کنونی که به نفع هیچ‏کس نیست و موجب نهایت تأسف و تأثر است، خاتمه داده شود.