انقلاب فرهنگی، انقلاب موسوی یا سروش؟

نیک‌آهنگ کوثر

حافظه تاریخی یک ملت گاه وابسته به آنی است که تاریخ‌نگاران می‌نویسند. دانسته‌های نسل‌های آینده وابسته به چیزی است که به طور دست‌چین شده در اختیارشان قرار می‌گیرد.

نخست با دکتر صادق زیبا‌کلام کسی که از نزدیک شاهد کار ستاد انقلاب فرهنگی و شورای عالی آن بوده است. زیباکلام از حامیان میرحسین موسوی محسوب می‌شود.

آقای دکتر زیباکلام، چرا در انتخابات ریاست جمهوری فعلی، مجدداً ماجرای خفته انقلاب فرهنگی زنده شد و مورد سوال قرار گرفت؟

برای این‌که در دفاعی که آقای دکتر سروش از کروبی کردند و گفتند که چرا ایشان نامزد مطلوب‌شان هستند، در عین حال کار دیگری هم کردند که به نظر من لازم نبود و آن هم این بود که به آقای موسوی حمله و ایشان را محکوم کردند.

در نتیجه آقای دولت‌آبادی و دیگران از ایشان انتقاد کردند و گفتند اگر قرار باشد شما بخواهید به گذشته موسوی بپردازید، که چرا کاری نکردند و چرا کاری کردند و بخواهیم برویم دهه شصت، خیلی چیزهای دیگر هم در دهه شصت مطرح می‌شود.

از جمله نقش شما در جریان تصفیه عظیمی که صورت گرفت و صدها نفر از دانشجویان و اساتید از دانشگاه‌های کشور پاکسازی شدند. دکتر سروش در پاسخ، همان استدلال همیشگی را به کار بردند و گفتند که نقشی نداشتند و در آن قضایا از هرگونه عمل منفی و خط و خطایی که صورت گرفته مبرا بودند. جالب است که گفتند آقای میرحسین موسوی مقصر بودند.

دکتر صادق زیبا‌کلام

اما آقای دکتر سروش هم شاهد آوردند از متن مذاکرات انجام گرفته‌ی پیش از انقلاب فرهنگی که نقش آقای میرحسین موسوی در آنجا واضح است و برخورد مستقیم را بعضاً ایشان نفی نکردند و آقای موسوی خیلی هم تند صحبت می‌کنند؟

این‌که آقای موسوی گفته باشند باید برخورد مستقیم کرد یا نکرد، باید به سال‌های ۵۸‌، ۵۹ و ۶۰ برویم و بگوییم که نخست وزیر چه گفت، رییس جمهور چه گفت، رهبر انقلاب، مرحوم امام خمینی چه گفتند و دکتر سروش چه گفت.

ولی نکته‌ی خیلی ساده‌تر از تمام این‌ها، یک سوال از آقای دکتر سروش است که ما فرض بگیریم شما هیچ نقشی در تصفیه‌ها نداشتید، فرض می‌گیریم شما هیچ نقشی در انقلاب فرهنگی نداشتید که مطلقاً چنین نیست. اما حتی با قبول چنین فرضی، آیا شما مطلع نبودید؟ آیا شما اطلاع نداشتید که صدها تن از اساتید کشور اخراج شده‌اند و دانشجویان با کمیته‌های انضباطی و غیره مشکل پیدا کرده‌اند؟ آیا شما نمی‌دانستید این اتفاقات دارد می‌افتد یا نه.

حالا این سوال به وجود می‌آید که دکتر سروش به هر صورت مقام اجرایی خاصی نداشته. آقای مهندس موسوی به عنوان نخست وزیر در دهه شصت برای تلطیف فضایی که شما می‌فرمایید در دانشگاه‌ها بسیار خشن بوده، چه تأثیری می‌توانستند بگذارند‌؟

ببینید، عملکرد ستاد انقلاب فرهنگی ارتباط زیادی به عملکرد دولت پیدا نمی‌کند. همچنان که امروز هم عملکرد قوه قضاییه و یا سایر دستگاه‌های دیگر خیلی به قوه مجریه ارتباط پیدا نمی‌کند.

اما فضای دانشگاه‌ها در دهه ۶۰ و بسیاری از مسایلی که اتفاق افتاده، زیر نظر وزارت علوم بوده. وزارت علوم هم عملاً بخشی از دولت آقای میرحسین موسوی محسوب می‌شده؟‌

ببینید، من نمی‌خواهم از عملکرد وزارت علوم در آن سال‌ها دفاع کنم . بلکه می‌خواهم بگویم که نقش اصلی را در جریان انقلاب فرهنگی در حقیقت وزارت علوم نداشت. بلکه ستاد انقلاب فرهنگی داشت. که آقای دکتر سروش به عنوان نماینده مرحوم امام، عضو آن ستاد بود و یکی از افراد و چهره‌های شاخص و برجسته ستاد انقلاب فرهنگی بود.

شهرام خلدی، پژوهشگر علوم سیاسی / عکس: محمد تاج‌دولتی

با وجود رد و بدل شدن حملات زیادی از سوی کسانی که نقش داشته‌اند، جای تحقیقی تاریخی در این باره کاملاً خالی است. در همین رابطه با شهرام خلدی، محقق تاریخ انقلاب از دانشگاه منچستر انگلستان گفت و گو کرده‌ام.

آقای خلدی، چرا تاریخ انقلاب فرهنگی و بسیاری از مسایلی که در آن زمان پیش آمد، هنوز به صورت مجموعه یا کتاب به خصوص از سوی کسانی که نقشی در آن داشتند به طور واضح منتشر نشده است؟

متأسفانه هیچ کدام از اطلاح‌طلبان امروز که همه‌شان در آن موقع از رادیکال‌های تمامیت‌خواه بودند، از اصولگرایان عمل‌گرایی مثل آقای موسوی بگیریم تا روشنفکران و فیلسوفان اصلاح‌طللبی مثل آقای دکتر سروش، برخلاف هم‌تاهای اصولگرای دست راستی خمینی‌گرا، نسبت به نوشتن خاطرات سیاسی‌شان اقدام نکرده‌اند.

به نظر من برای حافظه جمعی نسل سوم به خصوص و حافظه جمعی تمامی ایرانیان چه در داخل و چه در خارج از کشور، باید زنگ خطری باشد. که عدم پاسخ‌گویی نسبت به گذشته، نشان دهنده این است که ممکن است تغییری که امروز صورت گرفته یک تغییر مخلصانه و یک تغییر به راستی مردم‌سالارانه نباشد و صرفاً به خاطر مصلحت‌گرایی سیاسی باشد.

براساس ادعایی که آقای دکتر سروش مطرح می‌کنند البته با ارایه شواهدی از مجموعه مذاکرات شورای انقلاب، آقای میرحسین موسوی در آن زمان نقشی داشتند. این نقش به طور مشخص چه است؟

وقتی شورای انقلاب در غیاب رییس جمهور بنی‌صدر که در آن زمان در خوزستان بود، دستور داد که انقلاب فرهنگی باید انجام شود، این کار انجام شد. در آن زمان یکی از اعضای شورای انقلاب آقای میرحسین موسوی بود.

سوالی که از کاندیدای امروز ریاست جمهوری باید پرسید این است که به عنوان عضو شورای انقلاب و به عنوان عضو شورای مرکزی حزب جمهوری اسلامی به وسیله جناح چپ جمهوری اسلامی که از پشتیبانی دانشجویان پیرو خط امام مثل آقایان عبدی، اصغرزاده و دیگران برخوردار بود، چه حرکتی انجام شد؟

برای این‌که شورای انقلاب در غیاب رییس جمهور چنین تصمیم بگیرد و دانشگاه‌ها را ببندد و براساس چه برنامه‌ریزی‌، ستاد انقلاب فرهنگی سیاست تصفیه عظیم و پاکسازی را بر عهده گرفت. تا این‌که منجر به شورای انقلاب فرهنگی شد. چگونه این تصمیم‌گیری‌ها در فاصله سه سال انجام شد؟

با توجه به تحقیقاتی که خود شما انجام دادید آقای میرحسین موسوی چه پیش از نخست وزیری و چه بعد از رسیدن به قدرت آیا می‌توانستند در فضای دانشگاه‌ها تأثیر بگذارند و نقشی در شورای انقلاب فرهنگی داشتند‌؟

آقای میرحسین موسوی حتی اگر حضور شخصی پیدا نمی‌‌کردند و از نظر نهادی در شورای انقلاب فرهنگی حضور نداشتند، به وسیله دو نفر از وزیرانشان که عضو کابینه‌شان بودند و از مجلس رأی اعتماد گرفتند، نمایندگی می‌شدند.

این دو نفر یکی وزیر علوم است و یکی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی. نمایندگان نخست وزیر در شورای انقلاب فرهنگی حضور داشته و نخست وزیر نمی‌تواند نسبت به سیاست‌هایی که در آن موقع اجرا شده، بی‌اطلاع باشد.

به این دلیل که نماینده‌های ایشان که وزیران بودند در شکل‌گیری این سیاست‌ها نقش داشتند و نخست وزیر و هیأت دولت نهایتاً باید آیین‌نامه‌های اجرایی درباره خیلی از این سیاست‌ها تنظیم می‌کردند و به اجرایشان درمی‌آوردند. بنابراین نمی‌توانستند بی‌اطلاع باشند. نمی‌‌شد که ایشان اثری نداشته باشند نمی‌توانستند که ایشان پاسخی نداده باشند و در واقع در سیاست‌گذاری کشور شرکت نکرده باشند.

احمد زیدآبادی، دبیرکل ادوار تحکیم وحدت

اما به موازات انقلاب فرهنگی، تشکلی به نام دفتر تحکیم وحدت شکل گرفت. این دفتر بر فضای دانشگاه‌ها در دهه شصت بسیار تأثیرگذار بود. بسیاری آن را چشم و گوش بانیان انقلاب فرهنگی می‌شناختند.

در همین رابطه با احمد زیدآبادی، دبیرکل ادوار تحکیم وحدت گفت و گو کردم. زیدآبادی از حامیان کروبی است:

دفتر تحکیم شامل همه انجمن‌های اسلامی دانشگاه‌ها می‌شود. این انجمن‌ها به لحاظ شکلی ثابت است و به لحاظ محتوایی دائم در حال تغییرند. به دلیل این‌که دانشجوهایی که در این انجمن‌ها فعالیت می‌کنند به مجرد این‌که فارغ التحصیل می‌شوند از این انجمن‌ها خارج می‌شوند و دانشجویان جدید می‌روند و انجمن‌ها را تشکیل می‌دهند.

بنابراین این انجمن‌ها در زمان شکل‌گیری‌شان به هر حال تابع و حامی دولت بودند. که در آن مقطع حامی دولت آقای میرحسین موسوی بودند. و بیشتر حکم چشم و گوش دولت را در دانشگاه‌ها داشتند و دانشگاه‌ها را کنترل می‌کردند که مبادا دانشجویی مثلاً از نظر آن‌ها دیدگاه‌های انحرافی در حوزه سیاسی عقیدتی داشته باشند.

یعنی می‌شود آن را با بسیج دانشجویی فعلی مقایسه کنیم؟

بله، دقیقاً همین نقش را داشتند. در آن اوایلی که ما وارد دانشگاه شدیم، سال ۶۲ دقیقاً ارگانی بود که ما از آن وحشت داشتیم. چون ممکن بود گاهی برایمان گزارش رد کنند.