روزنامه‌نگاری ایرانی و وابستگی به قدرت و احزاب

نیک‌آهنگ کوثر

با نزدیک شدن به انتخابات ریاست جمهوری ایران، با رشد تبلیغات رسانه‏ای برای کاندیداها روبرو می‏شویم.

گفت‌و‏گوی نخست ما با مسعود سفیری، سردبیر و عضو شورای تعداد زیادی از روزنامه‏های قبل و بعد از دوم خرداد است.

نقش روزنامه‏نگاران در نظارت بر قدرت، طی سال‏های گذشته، چگونه بوده و به چه صورت تحمل شده‏اند؟ عملاً چه مشکلاتی سر راه ‏آن‏ها بوده است؟

روزنامه‏نگاران از پیش‏روترین صنف‏هایی هستند که همواره در جمهوری اسلامی، حکومت را برای پاسخ‏گویی شفاف نسبت به مطالبات شهروندان، به چالش کشیده‏‏اند.

به همین دلیل، در هیچ مقطعی هم تحمل نشده‏اند. هرچند شکل سرکوب متفاوت بوده، ولی به هر صورت، حکومت در سرکوب ما تردید نکرده است.

اگر کوچک‏ترین روزنه‏ای در فضای خفقان‏آور مقاطع مختلف زمانی از حیات جمهوری اسلامی پدیدار شده، روزنامه‏نگاران بوده‏اند که در صف اول، این روزنه را به یک پنجره‏ی آزادی تبدیل کرده‏اند. هزینه‏ی آن را هم با تبعید، بیکاری، بازجویی و حتا مرگ، پرداخته‏اند.

مسعود سفیری، سردبیر و عضو شورای تعداد زیادی از روزنامه‏های قبل و بعد از دوم خرداد

در غیاب یک جامعه‏ی مدنی فعال و احزاب تاثیرگذار، نه برآمده از حکومت، یا این که طبقه‏ی متوسط به حاشیه رانده شده، روزنامه‏نگارها برای احیای گفتمان مبتنی بر دمکراسی‏خواهی و محدود کردن دامنه‏ی سرکوب، همواره وارد میدان شده‏اند و شاید اگر اغراق نکنم، یک نقش تاریخی ایفا کرده‏اند.

میزان موفقیت پروژه‏ی آزادی‏خواهی مطبوعاتی در ایران، همواره تابعی از اعتماد یا عدم اعتماد مخاطب به رسانه‏ای بوده که به هر صورت به عنوان یک امتیاز برآمده از اراده‏ی حکومت بوده و نه اراده‏ی دمکراسی در یک جامعه‏‏ی مدنی.

با توجه به همان نقش موثر روزنامه‏نگاران، آیا روزنامه‏نگاران ایرانی توانسته‏اند بعد از انقلاب، موجب پاسخ‏گویی سیاست‏مداران و مدیران بشوند؟

اگر منظور از سیاست‏مداران، مدیران حوزه‏ی عمل سیاست در ایران باشند، معتقد هستم که نسل برآمده از سال‏های ۵۷، با نگاهی ایدئولوژیک به مسایل و ارجاع پاسخ به مقام بالاتر از خود، هرگز در قبال اعمال خود پاسخ‏گو نبوده است.

به عنوان مثال، وزیر امور خارجه، پاسخ را به رییس جمهور و رییس جمهور پاسخ را به رهبر ارجاع می‏‏دهد. رهبر هم که طبق قانون اساسی باید در قبال ملت پاسخ‏گو باشد، هرگز پاسخ نداده است. نه آقای خمینی نسبت به ملت پاسخ‏گو بوده و نه آقای خامنه‏ای.

در آستانه‏ی انتخابات ریاست جمهوری هستیم. به نظر شما، نقش روزنامه‏نگاران و کسانی که در رسانه‏ها کار می‏کنند، در این دوره چه تفاوت اساسی با دوره‏های قبلی خواهد داشت؟

در این دوره، نقش روزنامه‏نگاران کاملا متفاوت خواهد شد. به خاطر این که از رسانه‏های سنتی مثل روزنامه و نشریه، محروم هستند.

بنابراین، ما به فضای اینترنتی و مجازی و پیامک‏های کوتاه انتخاباتی سوق داده خواهیم شد. این پدیده در انتخابات ایران رخ خواهد داد. البته از سر ناگزیری. اگر از سر ناگزیری نبود، باید یک حادثه تلقی می‏شد.

خطری هم وجود دارد و آن این که طبقات پائین‏دست شهری که جناح اصول‏گرا خود را در آن تعریف کرده، از دست‏رسی به این امکانات فنی مدرن محروم خواهد بود و طبقه‏ی متوسط شهری و طبقات مدرن هستند که به این امکانات دسترسی خواهند داشت.

از آن مهم‏‏تر، در این دوره، نامزدها بیشتر از این که از خود تعریف کنند، باید در انتظار نقد برنامه‏های‏شان باشند. چون همه‏ی آن‏‏ها در گذشته، در ورطه‏ی عمل، امتحان خود را پس داده‏اند.

بنابراین، باید با برنامه‏های جدید بیایند و در انتظار نقد این برنامه‏ها باشند. فکر می‏کنم، نقدها هم بی‏رحمانه خواهد بود.

اگر به همان مطبوعات و روزنامه‏هایی که دارند منتشر می‏شوند برگردیم، بسیاری از آن‏ها به وسیله‏ی احزاب تامین مالی می‏شوند. آیا روزنامه‏نگاران می‏توانند به طور مستقل، مسایل انتخاباتی را پوشش بدهند؟

احزاب با انتخابات متولد می‏شوند و بعد از آن هم از بین می‏روند. بنابراین کسانی که افکار آن‏ها را در دوره‏ی انتخابات تبیین کرده‏اند، در جامعه نمی‏توانند صاحب شأن باشند. چرا که افکار عمومی را به بازی گرفته‏اند.

قدرتی که به جامعه پاسخ‏گو نیست و رفتار فراقانونی دارد، قابل دفاع نیست. هر کس از او دفاع کند، شریک او تلقی می‏شود.

در پایان این بحث می‏خواهم به نکته‏ای اشاره کنم و آن هم این است که دمکراسی به حزب، سیاست‏مدار و رسانه نیاز دارد و در قلب این مثلث، پدیده‏ای به نام روزنامه‏نگار قدم و قلم می‏زند.

روزنامه‏نگاری در دنیای امروز، با توجه به منابع متعدد دسترسی به جریان آزاد اطلاعات، سهل و اما دشوار هم هست. به همین دلیل است که مباحثی از این دست در حرفه‏ی ما نیاز به نوعی بازتعریف دارد.