«کاهش قابل توجه صادرات ایران به اروپا»

مریم محمدی

روز دوشنبه ۲۹ مهرماه، در تهران «جشن ملی روز صادرات»، با حضور آقای احمدی‏نژاد، رییس جمهور، آقای میرکاظمی، وزیر بازرگانی و روسا و اعضای اتاق بازرگانی و صنایع و معادن تهران برگزار شد و در آن از ۵۰ شرکت صادر‌کننده‏ی موفق تقدیر شد.

به بهانه‏ی برگزاری این مراسم در تهران، با آقای دکتر پدرام سلطانی، عضو هیات مدیره‏ی اتاق بازرگانی و صنایع و معادن تهران که در این جلسه‏ شرکت داشته است، و هم‏چنین آقای دکتر مهرداد عمادی، مشاور اقتصادی اتحادیه‏ی اروپا گفت و گو کرده‌ام.

با توجه به این‌که در مورد آمار و ارقام منتشره توسط دولت در ایران، گاهی اوقات تردیدهایی مطرح می‏شود، از آقای دکتر سلطانی در مورد صحت و سقم این آمارها، سوال می‏کنم:

از نظر صحت آماری، با توجه به این‌که آمار از انبار گمرک ایران استخراج شده، فکر می‏کنم خیلی با واقعیت مغایرت ندارد.

ضمن این‌که اصولاً عدد ۲۱ میلیارد دلار صادرات به اضافه‏ی میعانات گازی، از نظر من، برای کشوری با توانمندی ما، خیلی عدد بالایی تلقی نمی‏شود.

پس ۲۱ میلیارد دلار صادرات غیرنفتی، به گفته‏ی شما، شامل میعانات نفتی هم هست؟

صادرات غیر نفت خام هستند. یعنی این ۲۱ میلیارد دلار، آمار صادرات سال ۸۶ است. ۱۶ میلیارد دلار آن صادرات غیرنفتی و پتروشیمی است، پنج میلیارد و خرده‏ای هم صادرات میعانات گازی است.

سهم ایران در تجارت بین‏الملل، با لحاظ کردن نفت خام، ۵۵ دهم تا ۵۶ دهم درصد است. این با نفت خام است. اگر نفت خام را از این عدد خارج کنیم، تقریباً به حدود ۱۵صدم درصد اُفت پیدا می‏کند.

شما این روند افزایش صادرات غیرنفتی را در دوره‏ی دولت نهم، با توجه به دولت‏های گذشته، چطور ارزیابی می‏کنید؟ آیا واقعاً افزایش چشم‏گیری اتفاق افتاده است؟

صادرات غیرنفتی ما در سه سال گذشته، به نسبت سال‏های گذشته، طبیعتاً افزایش چشم‏گیری داشته است.

ولی دلیل اصلی آن این است که بهره‏برداری تمام پروژه‏هایی که در دولت‏های قبلی، به خصوی دولت آقای خاتمی، سرمایه‏گذاری و احداثش شروع شده بود، به زمان آقای احمدی‏نژاد رسید.

به عنوان مثال، تمام سرمایه‏گذاری‏ها و اجرای پروژه‌ی بهره‏برداری چهار فاز اول پارس جنوبی که همین میعانات گازی از آن خارج می‏شود و الان صادرات آن متجاوز از شش میلیارد دلار است، در زمان خاتمی انجام شد و میوه‏ی آن به دولت نهم رسید.

در بخش پتروشیمی، واحدهای پتروشیمی متعددی در آن زمان، از طریق تامین مالی از بانک‏های خارجی یا سرمایه‏گذاری مشترک یا سرمایه‏گذاری خود دولت، سرمایه‏گذاری شد و همه در این دولت به بهره‏برداری رسیدند. بنابراین، افزایش صادرات بیشتر به اقدامات دولت‏های قبلی برمی‏گردد تا دولت ایشان.

دکتر پدرام سلطانی، عضو هیات مدیره‏ی اتاق بازرگانی و صنایع و معادن تهران (عکس: وب‌سایت پدرام سلطانی)

در رابطه با واردات کشور، این افزایش صادرات چه مفهومی دارد؟

واردات ما هم به همان نسبت، افزایش چشم‏گیری در سال‏های گذشته پیدا کرده و از ارقام بیست و چند میلیارد دلاری به چهل و چند میلیارد دلاری، طی این سه سال رسیده است.

اما فاصله‏ی قدرمطلق این دو، افزایش پیدا کرده است. یعنی زمانی تراز تجاری ما ـ‏ قبل از دولت نهم ‏ـ تقریباً حدود ۱۰ـ ۱۲ میلیارد دلار منفی بود. الان تراز تجاری ما، بدون در نظر گرفتن نفت خام، عددی بالغ بر ۲۵ـ ۲۶ میلیارد دلار منفی است.

اگر قیمت نفت به همین ترتیب رو به کاهش بگذارد، سیاست‏های اقتصادی دولت برای جلوگیری از خسارت‏های وارده، چه باید باشد؟

دولت باید به سرعت بودجه‏ی خودش را انقباضی کند. از این وضعیت انبساطی که در سه چهار سال گذشته بوده، باید به شدت اجتناب کند.

در خصوص واردات باید با دقت و حساسیت بیشتری عمل شود. برای توسعه و رشد صادرات باید با جدیت بیشتری عمل کند و موانعی را که در وضعیت موجود در سر راه تولید و صادرات وجود دارد، به حداقل برساند.

حتی‏الا‌مکان در شرایط موجود که شاید از ناحیه‏ی کاهش قیمت نفت تهدید می‏شویم، باید از افزایش تنش‏های سیاسی اجتناب کند که این تنش‏های سیاسی تاثیرات خودشان را روی روابط اقتصادی ما نگذارند و نهایتاً بتوانیم از این بحران عبور کنیم.

با توجه به این‏که ۵۰ شرکت صادرکننده از طرف دولت تقدیر شدند، از آقای دکتر سلطانی در مورد کشورهای مقصد این صادرات، می‏پرسم:

سه مقصد اول صادراتی ما؛ امارات، چین و عراق بودند که بیش از ۴۰درصد صادراتمان به این سه کشور بوده است. آلمان کشور چهارم یا پنجم باید باشد. ایتالیا، انگلیس، و ژاپن هم هستند.

با توجه به تحریم‏های جهانی، صادرات ایران به این کشورها، به‏ویژه کشورهای اتحادیه‏ی اروپا، چطور انجام می‏شود؟

کشورهای اروپایی، هنوز تجارت کالا را با ایران تحریم نکرده‏اند. ولی چون روابط بانکی بسیار محدود شده، خود این، عملاً باعث محدودیت تجارت شده است.

بنابراین، صادرات دارد انجام می‏شود، مشکلات زیاد بانکی وجود دارد، خریدارهای کشورهای اروپایی هم احساس ریسک می‏کنند و ترجیح می‏دهند از کشورهای دیگری به غیر از ایران، خرید کنند.

ضمن این‌که مقدار زیادی از صادرات شاید از مسیر امارات، به صورت ری‌‏اکسپورت (صادرات ثانوی) به اروپا و کشورهای دیگر برود.

دکتر مهرداد عمادی، مشاور اقتصادی اتحادیه‏ی اروپا

در این مورد، یعنی صادرات ایران به کشورهای دیگر، به‏خصوص اتحادیه‏ی اروپا، با دکتر مهرداد عمادی، مشاور اقتصادی اتحادیه‏ی اروپا در لندن، گفت و گو می‏کنم:

در ۱۲ ماه اخیر، حجم تجارت خارجی ایران، عمدتاً صادرات ایران به اتحادیه‏ی اروپا، به طرز قابل توجهی کاهش پیدا کرده است.

در مرحله‏ی اول، به خاطر محدودیت‏های بازرگانی و محاصره‏ی بانکی و اقتصادی ایران بوده است. مثلاً در مورد آلمان، در حالی که چهار سال پیش، ایران دومین شریک بازرگانی آلمان در خاورمیانه بود، الان به مرتبه‏ی یازدهم نزول پیدا کرده و صادرات ایران به آلمان در ۱۲ ماه اخیر، حدود ۲۱ درصد کاهش پیدا کرده است.

شریک دوم عمده‏ی صادرات ایران، بعد از آلمان، اتریش است و بعد از آن انگلستان. هردوی این‏ها در مورد صادراتی که ایران توانسته به این بازارها داشته باشد، کاهش قابل توجهی نشان داده‏اند.

در مجموع، در ۱۲ ماه اخیر، حدود یک میلیارد یورو از میزان صادرات صنعتی و نیمه صنعتی ایران به اتحادیه‏ی اروپا کم شده که مبلغ بسیار قابل توجهی است.

در کل، عمده‏ی صادرات صنعتی ایران، حدود ۵.۵ میلیارد (۱۸درصد) کاهش، فقط به خاطر کاهش صادرات به اتحادیه‏ی اروپا است. عمدتاً، این افزایش صادرات به کشورهای آسیایی و یک مقداری به کشورهای شرق اروپا بوده است.

آقای عمادی، در صحبتی که با آقای سلطانی، کارشناس اتاق بازرگانی تهران داشتم، ایشان معتقد بود ممکن است برخی از صادرات به کشورهای غربی، از کشور امارات صورت بگیرد. آیا این دلیل بخشی از صادرات نامریی نیست که شما در آمار و ارقام اتحادیه‏ی اروپا ندیدید؟

بله، توضیح جالبی است. درتئوری میسر است. لااقل تا ۱۰ ماه پیش این ممکن بود. ولی بعید می‏دانم کشورهای منطقه بتوانند این‌قدر از نظر ترانزیت و کانال ثانوی صادرات ایران فعال باشند. هم از نظر میزان تخلیه و انتقالی که در بنادرشان دارند و هم از نظر فعالیت‏های بانکی که چنین صادرات ثانوی نیاز خواهد داشت.

ولی تا حدی ممکن است این کمک کرده باشد به ـ همان‏طور که شما اشاره کردید ‏ـ رشد نامریی صادرات ایران به اتحادیه‏ی اروپا.

بحران مالی فعلی در غرب، چه تاثیرات مثبت یا منفی بر اقتصاد تجاری ایران، به عنوان کشوری که رابطه‏ی تنگاتنگی هم با بازار جهانی ندارد، خواهد گذاشت؟

طی ۱۲ تا ۱۸ ماه آینده، به خاطر توسعه‏ی رکود اقتصادی در اتحادیه‏ی اروپا، انتظار این را داریم که حجم مبادلات تجاری خارجی با ایران، کاهشی در حدود پنج تا ۱۲درصد داشته باشد که هشت تا ۱۲درصد کاهش تقاضا برای کالاهای ایرانی خواهیم داشت.

در کنار این، صادرات ایران به اتحادیه‏ی اروپا و کشورهای عمده‏ی دیگر کاهش پیدا خواهد کرد که اثر جانبی منفی برای درآمد ارزی ایران خواهد بود.

این خود، روی قدرت خرید اقتصاد ایران، برای واردات کالاهای صنعتی که بسیار برای رشد صنایع ایران مورد نیاز است، اثر قابل توجهی خواهد گذاشت.