بازی ظریف ایران و عراق در برابر آمریکا

واروژ میناسیان

دولت بوش تلاش می‌کند توافق‌نامه‌ای با دولت عراق امضا کند تا زمینه حضور دائمی نظامی و سیاسی آمریکا در عراق را فراهم شود. کلمه «دائمی» موضوع مورد مناقشه برای بسیاری از افرادی است که در آمریکا و عراق مخالف جنگ هستند.

این توافق‌نامه پیشنهادی به نیروهای آمریکایی اجازه می‌دهد از طریق قراردادهای کوتاه‌مدت یا بلند‌مدت از خاک عراق برای استفاده از عملیات‌های نظامی علیه تروریسم استفاده کنند.

هر چند احتمال دارد در کوتاه‌مدت، مقامات آمریکایی و عراقی به توافقی ضمنی در این‌باره برسند، اما ممکن است مجبور شوند مأموریت سازمان ملل را تمدید کنند؛ چرا که جزئیات نظامی پیچیده این توافق‌نامه، موجب خواهد شد تا آنان برای رسیدن به توافقی بلند‌مدت‌تر به چانه‌زنی‌های بیشتری بپردازند.

از سوی دیگر مقامات ایرانی نگران هستند این توافق‌نامه نفوذ آمریکا را در عراق افزایش دهد. به همین خاطر نوری مالکی، نخست‌وزیر عراق این هفته به تهران سفر کرد تا نگرانی‌های ایران را رفع کند. او به ایرانی‌ها اطمینان داد که این توافق‌نامه، تهدیدی برای امنیت تهران نخواهد بود.

نوری المالکی، نخست‌وزیر عراق و جرج بوش، رییس‌جمهور آمریکا

نوری مالکی
سفر مالکی به تهران شاید از برخی جهات تاریخی باشد، اما واقعیت در ظاهر این است که وی آن چنان که تصور می‌کرد، نتوانست به خواسته خود، یعنی ارائه تضمین روشن عراق به ایران برای همراهی تهران با توافق‌نامه امنیتی بغداد - واشنگتن دست یابد.

نوری مالکی شاید می‌توانست با طرح موضوع ادعاهای آمریکا و همین طور بغداد در خصوص دخالت‌های ایران در عراق و زیان‌های ناشی از آن، توپ را به زمین ایران بیندازد، اما بر اساس آن‌چه که از سوی دو طرف اعلام شده، وی دست به چنین کاری نزد، چرا؟

واقعیت این است که مالکی بین دو طرف گیر کرده است. روابط مالکی با تهران، مقامات آمریکایی را که به دنبال محدود کردن نفوذ ایران در منطقه هستند، نگران کرده است.

اما مالکی، همانند بسیاری از سیاست‌مداران شیعه عراق، در زمان حکومت صدام حسین، دوران تبعید خود را در ایران سپری کرده است، این مسأله به همراه داشتن مرزهای طولانی بین عراق و ایران، مالکی را بر آن داشت تا برای حفظ روابطش با این همسایه شرقی دست به گروکشی سیاسی نزند.

دیدار نوری المالکی، نخست‌وزیر عراق با آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر ایران

بازی با تردید
در ارتباط با زمینه‌های مخالفت ایران با این معاهده سؤالات ذیل مطرح است:
آیا این مخالفت‌ها در نتیجه احساس تهران درباره آشکار شدن زمینه‌های جدایی بین مالکی و ایران صورت می‌گیرد؟
آیا آمریکا موفق شده است هم‌پیمانان خود و حکام جدید عراق را به سوی خود جذب کند؟
یا این‌که ایرانی‌ها برای کاستن فشارهای آمریکا بر هم‌پیمانانش در عراق، از این معاهده انتقاد می‌کنند تا معاهده اصلاح شود و میزان دست‌آوردهای بلندمدت آمریکا کاهش یابد؟

برداشت‌ها و اطلاعات در این خصوص ضد و نقیض است. برخی از منابع ایرانی، این مسأله را از زاویه نگرانی‌های ایران از برخی بندهای معاهده از جمله بندهای مربوط به دادن حق حمله آمریکا به کشورهای مجاور از طریق خاک عراق، بررسی و تفسیر می‌کنند. این منابع به رنجیدن ایران از درنگ دولت عراق در رد کردن این معاهده اشاره کرده‌اند؛ زیرا نخست‌وزیر عراق یک ماه قبل، بیانیه‌ای را با جرج بوش امضا کرد و اکنون نیز با جدیت پیش‌نویس این معاهده را بررسی می‌کند.

با این حال ایران تلاش می‌کند زمینه تحرک بیشتر عوامل فشار در عراق را فراهم کند تا اکثریت اعضای پارلمان را در مخالفت با این معاهده به دست آورد و به این ترتیب مالکی، بدون متحمل شدن بهای سنگینی از سوی آمریکایی‌ها از جمله کودتا بر ضد دولت وی، امکان امضا نکردن این معاهده را به دست آورد.

البته کسانی که موضع نوری مالکی را درک می‌کنند، مخالفت نکردن صریح وی با این معاهده را به نگرانی‌های او مبنی بر از دست دادن قدرت و حکومت خود توجیه می‌کنند و تأکید دارند که مالکی حمایت‌های ایران از خود و حضورش در این کشور در زمان تبعید را منکر نشده است و به همین سبب تلاش می‌کند بند مربوط به «حق نیروهای آمریکایی در حمله به دیگر کشورها از طریق خاک عراق و بدون اگاهی دولت این کشور» را تعدیل و اصلاح کند و عبارت «با اطلاع دولت عراق» را به این بند اضافه کند.

نتیجه
به نظر می‌رسد نوری مالکی در صدد وقت‌کشی تا دسامبر آینده باشد که موعد خارج شدن عراق از شمول فصل هفتم منشور سازمان ملل فرا می‌رسد. پس از آن تاریخ، مالکی خواهد توانست از موضع قدرت با آمریکایی‌ها مذاکره کند.

بر این اساس، بین دو احتمال مربوط به موضع ایران در قبال امضای معاهده مذکور توسط مالکی، باید گفت که به نظر می‌رسد مالکی به نگرانی‌های ایران در خصوص این معاهده، توجه بیشتری دارد. اگر نوری مالکی در لحظات دشوار در برابر آمریکایی‌ها دچار ضعف نشود، ایران در برابر واشنگتن، برگه‌های برنده زیادی خواهد داشت.