از «مسأله» به «بحران»

نادر فکوهی

«مسأله» ایران این روزها به موضوع اصلی و درون‌ماندگار نشست‌های منطقه‌ای و بین‌المللی تبدیل شده است که درباره تروریسم، صلح فلسطین، بلاتکلیفی لبنان در انتخاب رییس‌جمهور و در نهایت ماجرای کش‌دار پرونده هسته‌ای ایران برگزار می‌شوند.

زمانی که نشست کوارتت لندن درباره صلح فلسطین به صدور بیانیه گروه ۱+۵ منتهی می‌شود؛ و هنگامی که پادرمیانی ترکیه برای مصالحه سوریه و اسرائیل بر سر بلندی‌های جولان با نام ایران گره می‌خورد و رجب طیب اردوغان در کنفرانس مطبوعاتی‌اش، بارها به نام این کشور، حتی بیش از طرفین مصالحه اشاره می‌کند؛ و در نشست‌های امنیتی عربستان با مقامات نظامی آمریکا مدام درباره ایران سخن گفته می‌شود، نشانه‌های تبدیل شدن ایران به یک «مسأله» دیگر چندان قابل کتمان نیستند.

هفته گذشته، فردای روزی که گیتس از انتقال ناوگان دوم نیروی دریایی آمریکا به تنگه هرمز خبر داد و آن را «هشدار» برای کشورهای منطقه و نشانه یادآوری «حضور آمریکا» در خلیج فارس دانست، یک مقام عالی‌رتبه امنیتی عربستان در سفری غیرمترقبه به تهران، با مقامات برجسته سیاسی ایران دیدار کرد. در این زمان، بسیاری از رسانه‌های بین‌المللی با عناوینی مشابه با مضمون «افزایش احتمال برخورد نظامی آمریکا با ایران» این سفر را پوشش دادند.

سفری که پس از سه روز اقامت این مقام امنیتی با اعلام رسمی وزارتخانه‌های خارجه دو کشور به امضای تفاهم‌نامه‌ای امنیتی - سیاسی منتهی شد.

از سوی دیگر، وزارت خارجه عراق بلافاصله اعلام کرد که نوری المالکی نیز «برای ساعاتی» به تهران خواهد آمد. سفری که هنوز انجام نشده؛ اما موضوع آن که همانا تلاش دولت بغداد در سرکوب کامل جیش‌المهدی است، بی‌شک به طبع تهران‌نشینان خوش نخواهد آمد.

به نظر می رسد آمریکا - که دو هفته قبل مقامات اصلی سیاسی و نظامی‌اش در عراق، در برابر پرسش‌های نماینگان کنگره، بارها ایران را اصلی‌ترین عامل ناآرامی عراق معرفی کردند - خواستار انجام این سفر بوده است.

در بُعد دیگر نیز، کاندولیزا رایس که پس از کنفرانس آناپولیس که با تحریم سیاسی ایران مواجه بود، چهار بار به منطقه سفر کرده، جمعه‌شب در حالی وارد سرزمین‌های فلسطینی شد که میزبان او، محمود عباس قرار است روز دوشنبه و در حضور میهمان خود با ایهود اولمرت ملاقات کند.

این ملاقات، بی‌شک خشم مقامات تهران را بر خواهد انگیخت. خشمی که رایس در زمان ترک واشنگتن به آن اشاره کرد و گفت: «علت مخالفت ایران با این دیدار در واقع جنگی است که ایران از طریق حماس با اسرائیل به راه انداخته است.»

این، همان عبارتی است که ژنرال پترائوس درباره جیش‌المهدی به کار برد و در کنگره آمریکا رسماً اعلام کرد: «ایران از طریق سپاه مقتدی صدر، در حال جنگ با آمریکا و عراق است.»

شاید از همین رو است که زمان سفر نوری المالکی به تهران، با ایجاد شکاف در سپاه مهدی تا آینده‌ای نامعلوم به تعویق افتاده است.

اما در نهایت آن‌چه که نشانه‌های بارز «مسأله» ایران را در جامعه بین‌المللی برجسته و پررنگ می‌کند، حجم بی‌سابقه سفرهای مقامات نظامی و سیاسی آمریکا به منطقه و دیدارهای دوجانبه و چندجانبه‌ای است که از یک سو با امید به تفاهم اسرائیل با فلسطین و سوریه و نیت حذف حماس به عنوان «عامل ایران» در بی‌ثباتی فرآیند صلح خاورمیانه در جریان است؛ و از دیگر سو پرونده اتمی ایران را در قالب مسأله‌ای امنیتی به کانون رایزنی‌های کشورهای پیرامونی ایران با یکدیگر و البته آمریکا تبدیل کرده است.

مسأله‌ای که می تواند در صورت ادامه سیاست ایران مبنی بر ادامه غنی‌سازی اورانیوم و نیز افزایش حمایت‌های خود از شبه‌نظامیان حماس و مقتدی صدر، رفته رفته از حالت «مسأله» به «بحران» تبدیل شود. بحرانی که نشانه‌هایش را در تمامی نشست‌های دیپلماتیک منطقه و غرب می‌توان یافت.