تبارشناسی حزب‌الله ترکیه

واروژ میناسیان

پس از انقلاب اسلامی ایران، در جنوب شرقی ترکیه و دقیقاً در شهر دیار‌بکر، جریان فرهنگی هم‌سویی با ایده‌های آن شکل گرفت. مسئولیت این جریان بر عهده‌ی چهار نفر بود: «منصور گوزل»، «ویدان‌کانکور»،«حسین ولی‌اوغلو» و «عبدالله دالار»

بعد‌ها به علت اختلاف نظرهای سیاسی، حسین ولی‌اوغلو از این جریان جدا شد و در شهر باتمان، فعالیت حزب جدید خود را آغاز کرد. او فعالیتش را با تأسیس دفتری به نام «دفتر علم» آغاز و جوانانی که به این دفتر رفت و آمد می‌کردند را در قالب جنبشی موسوم به «علمجیه» یعنی اهل علم سازمان‌دهی کرد.

مدت‌ کوتاهی گذشت و نفوذ این گروه در شهرهای دیاربکر، سیرت، اوروا، بنگول و دیگر شهرهای جنوب‌شرقی ترکیه افزایش یافت و متعاقب این شهرت، این جریان سیاسی - عقیدتی به نام‌های الفجر، التوحید، جیش‌الله، جنبش مردمی اسلامی و اتحادیه متدینین ملی کردستان نیز شناخته شد.

در سال 1988 که جنگ بین حزب کارگران کردستان به رهبری عبدالله اوجالان و ارتش ترکیه در مناطق کردنشین بالا گرفت، گروه «علمجیه» در تغییری ظاهری، خود را «حزب‌الله» نامید تا هم از افزایش قدرت و نفوذش استفاده کند و هم راحت‌تر بتواند کسانی را که مخالفش بودند، از میان بردارد؛ به‌ویژه رهبران جناحی که از آن منشعب شده و خود را «منزلجیه» یعنی «اهل‌البیت» نامید بودند.

طرفداران عبدالله اوجلان

احیا و توسعه

به نظر می‌رسد حزب‌الله ترکیه صفوف خود را در داخل ترکیه و اروپا بازسازی کرده است. علل و عواملی که باعث از سرگیری فعالیت این حزب عنوان شده است، عبارتند از:

1- طرفداران این حزب در جنوب شرقی ترکیه که شمار آن‌ها 20 هزار نفر تخمین زده می‌شود، فعالیت خود را حفظ کردند و از این حزب حمایت می‌کنند.

2- این حزب با انتخاب رهبر جدید خود، یعنی «عیسی التسوی» از خشونت دست کشید. حزب‌الله ترکیه که پیش از این به تبلیغات مکتوب اهمیت نمی‌داد، اکنون بهره‌برداری گسترده از رسانه‌های مکتوب و غیرمکتوب را آغاز کرده است تا در میان توده‌های مردم جایگاه جدیدی پیدا کنند.

3- برخی از اعضای شاخه نظامی و رهبران عالی این حزب به اروپا گریختند و برخی دیگر از آ‌ن‌ها به سوریه و شمال عراق رفتند.

4- بازداشت عبدالله اوجلان رهبر حزب کردستان در بازگشت حزب‌الله ترکیه به این اعتقاد که این حزب دارای نقش مهمی در سرکوب و محدود کردن فعالیت حزب پ‌.ک‌.ک بوده است، مؤثر بود.

این شایعه که «حزب کارگران کردستان» رقیب حزب‌الله بود و محدود شدن فعالیت آن در نهایت به نفع حزب‌الله ترکیه شده است، روز به روز در ترکیه قوی‌تر می‌شود. این حزب اکنون تلاش می‌کند به نیرویی سیاسی تبدیل شود که با داشتن گرایش دینی، مایل است در زندگی سیاسی ترکیه مشارکت داشته باشد و به تجربه‌ی موفق حزب عدالت و توسعه اقتدا کند.

5- دولت ترکیه نمی‌خواهد حزب‌الله را کاملاً نابود کند. برخی تحلیل‌گران معتقدند آنکارا از این حزب به عنوان برگ برنده‌ای برای مبارزه با سازمان‌های شورشی کرد در جنوب شرقی ترکیه استفاده می‌کند.

6- هنگامی که ترکیه در سال 2003 قانون عفو را برای اعضای حزب کارگران کردستان صادر کرد و 70 نفر از این حزب از این قانون استفاده کردند، 95 جنگجوی حزب‌الله نیز آزاد شدند که بیشتر آن‌ها به صفوف حزب در ترکیه و اروپا بازگشتند.

از سال 2002 نیز این حزب فعالیتش را در میان کردها در اروپا به‌ویژه در آلمان، هلند، سوئیس و اتریش افزایش داد و جمعیت‌ها و باشگاه‌های ورزشی جدیدی تاسیس کرد، مساجدی ساخت و یک شبکه اروپایی برای جمع‌آوری پول با استفاده از صدقه و زکات تشکیل داد.

در همین حال، دستگاه‌های امنیتی و اطلاعاتی آمریکا معتقدند حزب‌الله ترکیه با این‌که وانمود می‌کند رابطه‌ای با خشونت ندارد، ممکن است هسته‌های مخفی در ترکیه یا خارج از آن داشته باشد که بتوان آن را در هر لحظه‌ای برای حمله به اهداف نظامی آمریکا در ترکیه، به‌ویژه به پایگاه اینجرلیک در نزدیکی مرز عراق و ترکیه فعال ساخت.

بر اساس نگرانی‌هایی که واشنگتن از حزب‌الله ترکیه دارد، به دنبال راهی برای مقابله با این گروه است. بسیاری از دستگاه‌های امنیتی آمریکا در سطح جهان اتفاق نظر دارند که در این شرایط باید همکاری بهتری میان دستگاه‌های اطلاعاتی اروپا، آمریکا و ترکیه برقرار شود تا بتوانند تصویر جامعی از توانایی‌های حزب‌الله ترکیه به دست آورند.

برخی دیگر هم معتقدند دولت ترکیه این حزب را خود تأسیس کرده است تا از آن برای ضربه زدن به حزب کارگران کردستان استفاده کند و پس از آن‌که مأموریت تضعیف حزب کارگران کردستان پایان یافت، مقامات و رسانه‌ها حملات سختی را بر ضد آن آغاز می‌کنند.