‌جنگ شیعه علیه شیعه در عراق

برگردان: مجید روشن‌زاده

حدود یک هفته است که سربازان عراقی با حمایت ارتش آمریکا حملات گسترده‌ای را با هدف پاکسازی شهر بصره از شبه نظامیان وابسته به مقتدی صدر آغاز کرده‌اند.

هفته‌نامه آلمانی اشپیگل، دوشنبه ۳۰ مارس، در ارزیابی خود از جنگ فعلی میان گروه‌های متخاصم شیعه در عراق می‌نویسد: هدف این جنگ در واقع تسلط بر حوزه‌های نفتی بصره و اجرای موفقیت‌آمیز برنامه‌های آمریکا‌ست. نتایج این درگیری خونین می‌تواند بر یکپارچگی کشور عراق، آینده موقعیت نوری المالکی و مقتدی صدر، و حتا بر دامنه نفود ایران‌، تأثیر‌گذار باشد.

اشپیگل می‌نویسد: موافق الربیعی، مشاور امنیتی عراق، اعلام کرد که ۳۰ هزار سرباز عراقی برای آزادی بصره و پاکسازی شهر از «عناصر ناباب» سنگر به سنگر پیش خواهند رفت، و «اگر کسی سد راه ما شود، قاطعانه، بلافاصله و بی‌رحمانه او را نابود خواهیم کرد.»

علی‌رغم این سخن ربیعی، اشپیگل معتقد است که نحوه شروع جنگ‌ اما برای شبه‌نظامیان چندان وحشت‌برانگیز نبود. آن‌ها با تمام جسارت بر روی تانک‌های منهدم در سطح شهر پایکوبی می‌کردند و در بعضی شهرهای دیگر مانند هیلا، کوت و العماره با موشک به پلیس حمله کردند. اما به نوشته اشپیگل پاسخ نیروهای صدر محدود به این عملیات نماند؛ بلکه منطقه مقر نیروهای‌ دولت در بغداد که به «منطقه سبز» معروف است‌، با نارنجک مورد هجوم قرار گرفت.

مقتدی صدر

اشپیگل در ادامه می‌نویسد: «هفته آینده یان کروکر، سفیر آمریکا در بغداد، و ژنرال دیوید پتریوس، فرمانده عالی نیروهای نظامی آمریکا در عراق، می‌بایست بار دیگر و برای دومین بار گزارش خود را در مورد نتیجه طرح خود برای امنیت عراق در طی یک سال اخیر به کنگره ارایه دهند. اگر چه تا کنون پیش‌بینی‌های خوش‌بینانه آنان در مورد کاهش حملات خشونت‌آمیز و برقراری امنیت عراق تا اندازه‌ای صحت خود را اثبات کرده است، اما شواهد نشان می‌دهد که اخیراً خشونت، بار دیگر افزایش یافته است.»

‌از این رو، به نوشته اشپیگل در صورت شکست حملات اخیر و آغاز جنگ داخلی، موضوع عراق بلافاصله در واشنگتن بازتاب خواهد یافت و در مرکز مبارزه انتخابات ریاست جمهوری قرا خواهد گرفت.

برنهارد زاند، تحلیل‌گر اشپیگل، این سؤال را طرح می‌کند که حمله به نیروهای صدر اگر‌ چه همان طور که بوش می‌گوید، تصمیمی «شجاعانه» از طرف نوری المالکی است. اما چرا نوری‌المالکی حالا و در این مقطع زمانی دست به چنین تصمیمی زده است؟

وی در ادامه توضیح می‌دهد که حدود هشت ماه پیش، مقتدی صدر اعلام آتش‌بس کرد و از نیروهای خود که به ارتش مهدی معروف است، خواست که این آتش‌بس را رعایت کنند و به آن پای‌بند بمانند. در پی این اقدام، به نوشته اشپیگل، شمار قتل‌های عقیدتی به شدت کاهش یافت. و خود مقتدی صدر برای تحصیل به ایران بازگشت تا در آن‌جا و بعضاً در نجف با گذراندن مراحل اجتهاد به مقام آیت‌الله ارتقا یابد.

نوری المالکی، نخست‌ویر عراق

‌پس از این آتش‌بس، به نوشته اشپیگل، تصویر مقتدی صدر نزد آمریکایی‌ها تغییر کرد و حتا دیوید پتریوس از وی به عنوان فردی با «احساس مسؤولیت» یاد کرد.

اشپیگل در ادامه تأکید می‌کند که فرماندهان نظامی آمریکا به خوبی می‌دانند که کاهش خشونت در عراق و موفقیت تا کنونی طرح‌های آنان در برقراری آرامش و امنیت در عراق، مدیون صدر است. با علم به این واقعیت است که یان کروکر هفته گذشته موکداً اعلام کرد که «صدر دشمن ما نیست» و جنگ ما متوجه «گروه های خاص» و «عناصر افراطی مسلحی» است که «تحت کنترل وی» نیستند.

اما این تصویر و درک از صدر، به اعتقاد اشپیگل مغایر تصور و تصویری‌ست که رقیبان او که اکنون در صدد خلع سلاح وی هستند، از او دارند.

نویسنده مقاله رقیبان صدر را نوری‌المالکی از حزب‌الدعوه، عبدالعزیز حکیم رهبر شورای عالی اسلامی عراق، و محمد الویلی فرماندار شهر بصره که به شاهزاده نفت معروف است، معرفی می‌کند. وی انگیزه این رقیبان را چنین توضیح می‌دهد:

«بر خلاف صدر، نوری المالکی فاقد نیروی نظامی خاص خود است. دو سال پیش، زمانی که مالکی به سمت نخست‌وزیری انتخاب شد، به حمایت صدر نیاز داشت. در این میان اما مالکی دارای متحدین دیگری‌ست و اکنون از حمایت ارتش آمریکا و شورای عالی اسلامی به رهبری حکیم بر خوردار است.»

نفت بصره، یکی از دلایل اصلی رقابت‌ها

«حکیم که به بیماری سرطان مبتلا‌ست، حدود چندین دهه است که با خانواده صدر بر سر نفوذ بر جنوب عراق رقابت می کند. فرزند وی، عمر، بخش عظیمی از اقتصاد را تحت کنترل دارد و بر خلاف صدر، نه از طرف تهران و نه از طرف واشنگتن، از مقبولیت چندانی برخوردار نیست.»

«‌محمد الویلی، فرمادار بصره، به طور هم‌زمان هم با صدر و با حکیم و مالکی رقابت می‌کند. محمد الویلی از حمایت بعضی از شبه‌نظامیان که با کمک وی توانستند در صفوف نیروی امنیتی عراق وارد شوند، برخوردار است.»

از نظر نویسنده اشپیگل طعمه بزرگی که چشم همه شبه‌نظامیان را مسحور کرده، دریاچه نفتی است که بصره بر آن شناور است. این طعمه بزرگ نفت و راهی که از بصره تا دهانه شط ‌العرب (اروند‌رود) و بندر ام‌القصر گسترده است، سرچشمه واقعی درگیری خونین ‌گروه‌های مختلف شیعه است. زیرا در طول این راه باریک، مهم‌ترین لوله‌های نفت عراق امتداد یافته‌اند.

علاوه بر آن، اهمیت بندر ام‌القصر به حدی‌ست که برای هیچ یک از طرف‌های درگیر، قابل چشم‌پوشی نیست‌. زیرا این بندر، محل ورود بخش اعظم واردارت عراق است. بدین جهت‌، کسی که در نهایت بتواند این منطقه نفتی و این بندر را تحت کنترل خود در آورد، قادر به تسلط بر عراق خواهد بود.