احمدی‌نژاد در عراق به‌دنبال چیست؟

واروژ میناسیان

محمود احمدی‌نژاد با سفر خود به عراق نقطه عطفی را در تاریخ روابط دو کشور رقم خواهد زد. او اولین رییس‌جمهور ایران است که پا در خاک عراق می‌گذارد. بسیاری دیدار وی را از عراق، نشانه‌ای از نفوذ جدید ایران در امور دشمن قدیمی خود می‌دانند. برخی از صاحب‌نظران معتقدند ایران به دنبال سلطه کامل بر عراق و اعمال نفوذ سیاسی اقتصادی و مذهبی در این کشور است، برخی دیگر نیز بر این باورند که تهران نه تنها به دنبال دست‌یابی چنین نفوذی نیست، بلکه توانایی رسیدن به آن را نیز ندارد. شواهد و مدارکی هم که در اینباره وجود دارد، اغلب همانند ماهیت سیاست‌های ایران فاقد قطعیت کافی در اینباره است.

با این حال تحلیل‌گران سیاسی معتقدند، نفوذ ایران در دوایر دولتی عراق و حتی در سطح امور روزمره عراق بسیار بیشتر از نفوذ آمریکا در این کشور است. این‌ تحلیل‌ها بر پایه این منطق استوار است که احزاب سیاسی شیعه عراق که کنترل دولت را بر عهده دارند، دارای روابط اجتماعی بلند‌مدتی با دولت شیعه ایران هستند؛ چرا که بسیاری از این احزاب در دوران حکومت صدام حسین، پایگاه‌های دایمی در ایران داشتند.

بنابراین نباید تردید داشت که ایران دارای نفوذ فراوانی در منطقه شیعه‌نشین جنوب عراق است و می‌تواند بر روند تصمیم‌گیری‌ها در این منطقه تاثیر‌گذار باشد. پس نفوذ ایران در عراق بسیار روشن است و در پس این نفوذ، ایران می‌خواهد به این اهداف برسد؛ حفظ منافع ملی خود در عراق، عراقی که در کنترل شیعیان باشد و این شیعیان در برابر تجارت و نفوذ ایران مقاومتی از خود نشان ندهند.

جلال طالبانی در تهران، در کنار احمدی‌نژاد

تفاوت‌های دو سفر
هدف بوش از سفر به منطقه، متحد کردن کشورهای عرب علیه ایران بود، اما احمدی‌نژاد می‌خواهد با این سفر پرسر و صدا به بغداد نشان دهد که تهران یک بازیگر بزرگ است و نمی‌توان آن را کنار گذاشت. آمریکا شاید در عراق قدرت داشته باشد- واشنگتن تانک و ده‌ها هزار سرباز و توپ‌خانه در عراق دارد- اما نباید فراموش کرد که ایران قدرت نرم، نفوذ سیاسی و فرهنگی عظیمی در این کشور دارد.

ایران از زمان حمله آمریکا به عراق و سقوط صدام حسین، از نقش آمریکا در عراق به شدت انتقاد کرد و گفت که این حضور موجب گسترش خشونت و بی‌ثباتی در منطقه شده است. واشنگتن نیز در مقابل اعلام کرد که ایران شیعه با مجهز کردن گروه‌های شیعی عراق، به درگیری‌های فرقه‌ای در این کشور دامن می‌زند، اما ایران این اتهامات را رد و آمریکا را مسئول اغتشاش و ناآرامی‌های عراق می‌داند.

در حالی‌که احمدی‌نژاد از یک سو امیدوار است این سفر سرمایه‌ای سیاسی را برایش در داخل کشور به ویژه قبل از انتخابات مجلس ایران به دنبال داشته باشد، اما تحلیل‌گران معتقدند که از سوی دیگر او نمی‌خواهد دولت تحت هدایت جناح شیعه عراق به عنوان غلام حلقه به گوش تهران معرفی کند.

احمدی‌نژاد به‌دنبال چیست؟
۱- در سفر به عراق، محمود احمدی‌نژاد تا حدودی به موقعیت داخلی خود می‌اندیشد. اگرچه دموکراسی و آزادی در ایران با محدودیت‌های مواجه است، اما وی حق دارد از این نگران باشد که رای دهندگان در انتخابات این ماه مجلس به نامزدهای مورد علاقه وی رای ندهند. چراکه برغم افزایش درآمدهای نفتی ایران، اقتصاد این کشور رونقی ندارد و زمستان سرد و کمبود سوخت به محبوبیت رییس جمهور فعلی این کشور را در برخی مناطق شهری و روستایی لطمه زد. در شهرها نیز طبقات متوسط از انزوای فزاینده ایران، بالا رفتن میزان تورم و سرکوب آزادی‌های دموکراتیک ناراضی هستند. بنابراین سفر خارجی احمدی‌نژاد دستکم فرصتی برای او فراهم خواهد آورد تا توجه برخی از ناراضیان را در داخل به جای دیگری منحرف کند و نشان دهد که نفوذ ایران در منطقه و فراتر از منطقه رو به رشد است.

۲- مساله دیگر احمدی‌نژاد در خارج از ایران است. شورای امنیت سازمان ملل ممکن است روز دوشنبه یا تا چند روز دیگر برای سومین‌بار قطعنامه‌ای به تصویب برساند و ایران را به سبب برنامه هسته‌ای این کشور در معرض تحریم قرار دهد. در این میان در حالی‌که انتقادهای خارجی از ایران از سرگرفته می‌شود این کشور نیز در واکنش به آن‌ها می‌خواهد نفوذ ایران در منطقه و توانایی‌های هسته‌ای رو به رشد این کشور را به رخ دیگران بکشد.

۳- رئیس‌جمهور ایران در حالی به عراق سفر می‌کند که این کشور در اوضاع حساسی به سر می‌برد و حساسیت اوضاع آن کشور از این نظر است که آمریکا به شدت نیازمند آرام کردن برخی طرف‌های عراقی از سوی ایران و با استمداد از تاثیر آن بر این گروه‌ها است، تا به این ترتیب به دستاوردهایی امنیتی دست یابد و کاهش نیروهای خود در عراق را که به موضوعی مورد کشمکش در کاخ سفید تبدیل شده است آغاز کند. اما این خواست آمریکا نه مورد توجه ایران است و نه به نفع آن کشور، مگر اینکه در زمینه برنامه‌های راهبردی آن کشورو در راس آن برنامه هسته‌ای، دستاوردهایی را برای ایران به دنبال داشته باشد. بنابراین احمدی‌نژاد چندان بی‌میل نیست که عراق را وجه‌المصالحه پرونده‌هسته‌ای خود با آمریکا کند.

۴- سفر احمدی‌نژاد به عراق به آرزوها و درخواست‌های مربوط به همکاری ایران و آن‌چه با دغدغه‌های امنیتی مرتبط است، نقش مهمی می‌بخشد. نقشی که غیرعادی نخواهد بود؛ بی‌تردید "دیوید پتریوس"، فرمانده نیروهای نظامی آمریکا و "‌رایان کروکر‌" سفیر این کشور در عراق، تلاش خواهند کرد که مقامات عراقی را برای گرفتن تعهدات بیشتر از ایران برای ایفای نقش مثبتی در زمینه امنیت عراق تشویق کنند و چه‌بسا این اقدام منجر به تشکیل کمیته‌های مشترک بین ایران، عراق و آمریکا شود.

۵- همچنین ممکن است در سفر احمدی‌نژاد، چند قرار داد و توافقنامه همکاری اقتصادی بین دو کشور امضا شود که از هرگونه مخالفت آمریکا نیز به دور باشد، زیرا آنچه برای آمریکا در درجه اول، دوم و سوم اهمیت دارد، امنیت است، حتی اگر تبادلات دو طرف، به ایران نفع برساند.