انتخابات آزاد، تنها دلیل مشروعیت یک دولت

مریم محمدی

فضای سیاست خارجی در ایران، تحت تاثیر مواجهه شناورهای گشتی سپاه با ناوهای آمریکایی است که در هفته گذشته رخ داد. دیروز ارتش آمریکا، ویدیویی حاوی تصاویر و صداهای ضبط شده از این رویداد را منتشر کرد که نشان می‌داد نیروهای ایرانی، نیروهای آمریکایی را تهدید به انفجار کردند. امروز اما شبکه تلویزیونی پرس تی‌وی، وابسته به دولت ایران، ویدیویی را منتشر کرده که یک پرسش پاسخ تجسسی معمولی را نشان می‌دهد.

در مجله سیاسی امروز، مریم محمدی ابتدا به این مسئله می‌پردازد و سپس به سراغ مسئله‌ی داغ سیاسی امروز ایران، یعنی انتخابات مجلس می‌رود و دخالت ناظران بین‌المللی انتخابات ایران را با چند تحلیل‌گر و فعال سیاسی در میان می‌گذارد.

ابوالحسن بنی صدر درباره مواجهه شناورهای گشتی سپاه با ناوهای آمریکایی می‌گوید:

آمریکایی‌ها، یعنی آقای بوش، می‌گوید که این تحریک بوده است؛ یک عمل تحریک آمیز. رژیم می‌گوید که عمل ساده‌ای بوده، آمریکا بزرگ نمایی می‌کند و ما طبیعت این رژیم را می‌شناسیم. زمانی که بحران خفیف می‌شود و تنش‌ها کاهش پیدا می‌کنند، ناگهان یک عناصری در همین رژیم تحریکاتی را به عمل می‌آورند. نتیجه این می‌شود که تنش و بحران دوباره شدت می‌گیرد. حالا هم بعد از این حادثه، آقای بوش فرصتی به دست آورده که: ایران خطر منطقه است و تمام انتخاب‌ها روی میز است و هر لحظه ایران می‌تواند برنامه‌ی بمب اتمی را از سر بگیرد و...

گرچه نمی‌شود گفت که ما برگشته‌ایم به وضعیت پیش از انتشار گزارش سازمان‌های اطلاعاتی آمریکا، ولی از آن حالتی که می‌رفت به طرف تخفیف روز به روز بیشتر هم، خارج شده‌ایم. فعلا طرف اسرائیلی – آمریکایی، این دست آویز را برای یک رشته تهدیدها و برانگیختن غرب و چه بسا روسیه و چین به تن دادن به قطعنامه سوم، وسیله کرده‌اند.

آقای بنی صدر، به نظر شما چطور است که وقتی چنین عکس العملی از جانب آمریکا قابل پیش‌بینی‌ست، به گفته شما «عناصری در خود رژیم» چنین تحریکاتی را انجام می‌دهند؟

برای این‌که عناصری در رژیم هستند که موجودیت‌، موقعیت، امتیازات‌ و امکانات‌شان را از بحران‌ها دارند. این رژیم سی سال است که با بحران سر پاست. هر زمان که یک بحران تخفیف پیدا می‌کند، یک بحران دیگر ایجاد می‌شود. شما اگر به همین تاریخ نگاه کنید از گروگانگیری تا امروز، می‌بینید که بدون حتی یک روز تعطیل، تمام روزهای این رژیم، روزهای بحران‌سازی بوده است. البته یک عناصری هستند که با این بحران‌ها موافق نیستند اما عملا امکانات ایجاد بحران دست آن عناصری است که این بحران‌ها را می‌سازند.

در زمینه سیاست داخلی، در حالی‌که انتخابات گفتگوی اصلی است، علی‌رغم اخبار مختلف در این زمینه، این فضا همچنان تحت تاثیر اعتراضاتی است که دیروز به‌طور غیر مستقیم در سخنرانی آیت‌الله خامنه‌ای نسبت به پیشنهاد نهضت آزادی ایران بود برای درخواست نظارت بین‌المللی بر انتخابات ایران. در این زمینه مجموعه نظریاتی را داریم در گفتگو با آقایان هرمیداس باوند از جبهه ملی ایران، نعمت احمدی حقوقدان در ایران، مزروعی عضو جبهه مشارکت ایران و دکتر عبدالکریم لاهیجی حقوقدان در پاریس. هرمیداس باوند نخست موضع جبهه ملی ایران را در مورد این انتخابات بیان می‌کند:

من فکر می‌کنم که دولت ایران هم اعلامیه‌ی جهانی حقوق بشر را پذیرفته و به میثاق‌های حقوق مدنی و حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و تمام اینها ملحق شده است. یکی از آزادی های اساسی، مسئله‌ی تشکیل جمعیت‌ها و احزاب است، شرکت در انتخابات به عنوان انتخاب کردن و انتخاب شدن است. تا وقتی که قسمت عمده‌ای از اندیشمندان ایران از حق انتخاب شدن محرومند، و بنابراین حقوق شهروندی‌شان نقض شده، طبیعی است که چنین انتخاباتی، نمی‌تواند انتخابات آزادی باشد؛ چون در واقع احزابی نیستند.

جامعه تقسیم شده است به خودی و غیر خودی؛ غیر خودی‌ها از مشارکت در اداره امور جامعه محرومند. محروم از مشارکت در تصمیم‌گیری سرنوشت کشور خودشان که از جمله انتخابات آزاد است. بنابراین انتخابات جنبه‌ی فرقه‌ای دارد و لذا به همین دلیل است که این نقض تعهدات بین‌المللی و حتی نقض اصولی است که در خود قانون اساسی آورده شده است. جبهه ملی ایران به هر حال معتقد است که آزادی لازم در انتخابات پیش‌بینی نشده و بنابراین مشارکتی نخواهد داشت. مادامی که سیستم نظام استصوابی حاکم بر جریان انتخابات است و بخش عمده‌ای از مردم ایران، فعالان سیاسی و گروه‌های سیاسی، محرومند؛ مشارکتی نخواهد داشت.

او بدون اشاره به اظهارات آقای خامنه‌ای در مورد پیشنهاد نهضت آزادی ایران، گفت:

ببینید اگر قرار است به همین نحو انجام شود، بخشی از مردم شرکت نمی‌کنند و در انتخابات مشارکت نخواهند داشت، آنهایی که شرکت می‌کنند در حقیقت پیرامون همان مربوط به خودی‌ها هستند و بنابراین نظارت بین‌المللی، مربوط به بخشی است که شرکت می‌کنند.

من فکر می‌کنم نظارت بین‌المللی نمی‌تواند پیامد مثبت مربوطه را داشته باشد. وقتی نظارت بین‌المللی می‌تواند موثر باشد که در روند انتخابات فضای آزادی وجود داشته باشد و همه‌ی گروه‌های سیاسی بتوانند در انتخابات حضور داشته باشند و نمایندگان آنها نظارت داشته باشند. وقتی که این دو عامل مفقود باشد نمی شود. بعد هم نظارت استصوابی است که دست‌چین است و عده‌ا‌ی خاص و معین هستند و حتی بخشی از خود آنهایی که در انتخابات گذشته در سیستم بودند، همه رد صلاحیت شدند، بنابراین وقتی اساس چارچوب انتخابات آزاد نیست، نظارت در مورد بخشی است که در انتخابات، فعال هستند و حضور دارند و بخش عظیمی از مردم ایران محرومند. من فکر نمی‌کنم این نظارت بتواند پاسخگوی آن مشکل اساسی باشد که در سیستم انتخابات ایران وجود دارد.

مزروعی نیز بدون اشاره به سخنان رهبری از موضع دیگری با پیشنهاد نهضت آزادی ایران موافق نیست:

من در شرایط ایران فکر می‌کنم که این کار اصلاً فایده‌ای ندارد و امکان‌پذیر هم نیست. به هر حال با مقتضیاتی که وجود دارد، ما باید بتوانیم تا آنجا که امکان دارد از وضعیت انتخابات استفاده کنیم و در واقع با عبور از مسائل و مشکلاتی که با آن مواجه هستیم، جامعه را پیش ببریم.

نعمت احمدی،حقوقدان به این مسئله از نظر قانونی نگاه می‌کند:

انتخابات در هر کشور تابع قانون اساسی و قانون عادی‌ای است که شرایط انتخابات را تنظیم می‌کند. موضوع نظارت بین‌المللی در هیچ قانون اساسی قید نشده، کما اینکه در قانون اساسی ایران هم قید نشده، اما وقتی که در یک کشور یک اپوزیسیون قوی باشد و یا این که شبهه‌ای راجع به نتیجه‌ی انتخابات وجود داشته باشند و از نحوه نظارت دولتی که انتخابات را برگزار می‌کند، راضی نباشند، آن اپوزیسیون قوی از مجامع بین‌المللی درخواست می‌کند و آنها می‌آیند و با توجه به آن درخواست و مجوز آن دولتی که انتخابات را برگزار می‌کند، حضور پیدا می‌کند.

آقای لاهیجی نیز نظر خود را بیشتر از منظر حقوق اپوزیسیون و برخورد حاکمیت با آن بیان می‌کند:

وقتی که اپوزیسیون یک دولت در خواست می‌کند که ناظران بین المللی بر انتخابات نظارت کنند، دولتی که هیچ‌گونه تردیدی درباره‌ی اصالت انتخابات ندارد و فکر می‌کند انتخابات را به صورت آزاد برگزار می‌کند، معقول نیست که این درخواست را رد کند و حتی به‌صورتی که آیت الله خامنه‌ای دیروز رد کرد، به اپوزیسیون حمله کند.

نمونه اخیر آن گرجستان است. هفته‌ی گذشته که می‌دانیم ناظران بین‌المللی بر صحت انتخابات نظارت کردند و قبل از آن در بسیاری از کشورهایی که در دوره‌ی انتقالی حرکت به طرف دموکراسی هستند، اتفاق افتاده است. بنابراین وقتی که یک دولتی این درخواست را رد می‌کند و به این صورت مخالفان را مورد حمله قرار می‌دهد، مسلم است که نمی‌خواهد انتخابات عادلانه، آزاد و بی‌طرفانه در کشورش صورت بگیرد. دلیل اصلی آن هم دخالت شورای نگهبان است که ما در تمام انتخابات دوران گذشته، چه انتخابات مجلس قانون‌گذاری و چه انتخابات ریاست جمهوری، دیدیم که به چه صورت انتخابات را مغلوب می‌کند و تبدیل به نوعی انتصابات می‌کند، برای این که مردم فقط لیست مورد قبول شورای نگهبان را داشته باشند و بتوانند انتخاب خودشان را روی آن لیست انجام دهند، یعنی یک نوع انتخاب دو درجه در ایران. بنابراین چون رهبر جمهوری اسلامی نمی‌خواهد ناظران بین‌المللی این شیوه انتخابات را مورد نظارت قرار دهند، با سیستم فرار به جلو اصولا پذیرش چنین درخواستی را غیر قابل تحقق می‌کند.

آقای دکتر لاهیجی، در قوانین بین‌المللی تا آنجا که ما می‌دانیم این خواست می‌تواند مطرح شود اما همواره باید با اجازه دولت‌ها انجام شود، آیا هیچ نوع الزامی برای دولت‌ها برای پذیرش این امر وجود ندارد؟

اصولا قوانین بین‌المللی به آن صورت وجود ندارد. منظور ما از قوانین بین‌المللی یا منشور ملل متحد است که حالت اساسنامه تشکیل سازمان ملل را دارد و یا کنوانسیون‌ها یا عهدنامه‌های بین‌المللی است که کشورها به این کنوانسیون‌ها می‌پیوندند و بنابراین این عهدنامه‌ها لازم‌الاجرا هستند. در منشور ملل متحد اصلی به نام «اصل حاکمیت دولت‌ها» و اصل دیگری به نام «اصل عدم مداخله در امور داخلی کشورها» وجود دارد. بنابراین در انتخابات با توجه به اینکه امر داخلی کشورها هست، مسلم است که سازمان ملل نمی‌تواند یک کشور یا دولتی را ناگزیر کند که ناظران بین‌المللی را برای نظارت بر صحت انتخابات بپذیرد. این یک رویه‌ای است که خود دولت‌ها اتخاذ می‌کنند، برای اینکه جامعه بین‌المللی را در جریان صحت انتخابات کشورشان قرار دهند و بنابراین یک امتیازی برای دولت‌هاست که جامعه بین‌المللی انتخابات و صحت انتخابات آنها را مورد تایید قرار دهد.

اما در میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی که می‌دانید کشور ایران فارغ از دولتی که بر ایران حکومت می‌کند، 1354 عضو این میثاق است، انتخابات آزاد تنها دلیل، و تنها مجوز مشروعیت یک دولت و حکومت شناخته شده؛ و با توجه به اینکه ایران عضو این میثاق است، بنابراین جامعه بین‌المللی این توقع و انتظار را از ایران و دولت ایران دارد که به این تعهد بین‌المللی خودش عمل کند و پایبند آن باشد.

بنابراین اگر با وجود درخواست اپوزیسیون، ناظران بین‌المللی را به ایران راه ندهند، یعنی اینکه نمی‌خواهند میثاق را اجرا کنند و از این جهت است که دولت ایران متخلف است. به همین دلیل در قطعنامه‌هایی که ممکن است به درخواست اپوزیسیون و سازمان حقوق بشر، پس از انتخابات از سوی مراجع بین‌المللی و از جمله شورای حقوق بشر سازمان ملل صادر شود، می‌تواند به همین دلیل صحت انتخابات ایران مورد تردید قرار بگیرد.