اهداف پنج‌گانه بوش در خاورمیانه

واروژ میناسیان

جرج بوش، رییس‌جمهور آمریکا

رییس‌جمهور آمریکا، مطابق با همه پیش‌بینی‌ها در اولین روز سفر دوره‌ای خود به خاورمیانه از مسایلی سخن گفت که پیش از این نشانه‌هایی از آن در مواضع و سخن‌رانی‌های مقام‌های کاخ سفید دیده شده بود: صلح خاورمیانه و بحران اتمی ایران.

بوش در حالی ایران را تهدیدی برای امنیت جهانی خواند که گزارش امنیتی اخیر آمریکا، تمایلات هسته‌ای تهران را کم‌اهمیت جلوه داده بود و رهبران اسراییل و جهان عرب هم گمان می‌کردند در برخورد با ایران، بوش به دنبال سیاستی جدیدی خواهد رفت.

رهبران کشورهای منطقه در حال بررسی این موضوع هستند که آیا دولت آمریکا توانایی رویارویی با ایران را دارد یا آن‌ها باید راه‌حل‌های دیگری برای خود پیدا کنند.

با این که مقام‌های کاخ سفید از آن‌چه به نظر آن‌ها تلاش‌های ایران برای ساخت سلاح هسته‌ای و ترساندن همسایگان سنی خود است، نگران هستند؛ اما تلاش‌های آنان برای جلب حمایت برای اعمال تحریم‌ها و دیگر فشارها برای تهران در ماه گذشته میلادی با شکست جدی روبه‌رو شده است.

هر چند از بوش در نخستین دیدار خود از اسراییل به عنوان رییس‌جمهوری آمریکا - به عنوان یکی از بزرگ‌ترین دوستان اسراییل استقبال شد - اما به وی در کشورهای عربی به عنوان خطری بالقوه در منطقه نگریسته می‌شود؛ زیرا اقدام نظامی آمریکا در دوره بوش برای سرنگونی صدام حسین که در برابر ایران شیعه ایستاده بود، دست‌های ایران را برای نفوذ در منطقه باز گذاشته است.

جرج بوش، رییس‌جمهور آمریکا در کنار محمود عباس، رییس تشکیلات خودگردان فلسطین

از سوی دیگر رهبران جهان عرب، بوش را در شکست گفت و گوهای اسراییل و فلسطین مقصر قلمداد می‌کنند؛ زیرا وی تا کنون از میانجی‌گری سنتی در مذاکرات صلح خاورمیانه خودداری کرده است.

به نظر تحلیل‌گران در واشنگتن، چالش اصلی بوش از یک سو متقاعد کردن کشورهای عرب به این موضوع است که بهترین راه برای آن‌ها برای کاهش دادن تهدید ایران، همراهی با آمریکا است و از سوی دیگر، منصرف کردن اسراییل از دست زدن به حمله ناگهانی یک‌جانبه و پیش‌گیرانه به تأسیسات هسته‌ای تهران است.

احتمالاً مهم‌ترین جایی که بوش از آن دیدار خواهد کرد، ریاض خواهد بود که در آن با عبدالله پادشاه عربستان ملاقات رودررو خواهد کرد. عبدالله به تناوب هم منتقد و هم حامی تلاش‌های آمریکا درباره عراق، مذاکرات اسراییل و فلسطین و بقیه مسایل خاورمیانه بوده است. خانواده پادشاهی عربستان که به همراه روحانیان تندروی سنی حکم‌رانی می‌کند، به علت نگرانی از گسترش نفوذ ایران، از تسلط شیعیان بر عراق ناخرسند است.

گمان برخی اعراب بر این است که دولت بوش ممکن است برای حفظ دست‌آوردهای امنیتی در عراق تصمیم به همکاری با ایران بگیرد. برخی چنین فکر می‌کنند و یا حتی از این امر ناراحت هستند که دولت کنونی آمریکا یا دولت بعدی ممکن است در موقعیتی قرار گیرد که با ایران از درآشتی در آید.

جرج بوش، رییس‌جمهور آمریکا و ایهود اولمرت، نخست‌وزیر اسراییل

اهداف پنج‌گانه بوش
پیش‌از سفر بوش به اسراییل، تنها سه نفر از رؤسای جمهور آمریکا در زمان تصدی این سمت از اسراییل دیدن کرده بودند: ریچارد نیکسون در سال ۱۹۷۴، جیمی کارتر در سال ۱۹۷۹ و بیل کلینتون چهار بار در راستای روند صلح و شرکت در مراسمی چون دفن اسحاق رابین.

بوش در سفر دوره‌ای خود برای تحقق پنج هدف بزرگ تلاش خواهد کرد:

۱- بوش می‌خواهد بر اهمیت حمایت از تشکیل کشور فلسطینی پیش از پایان ریاست جمهوری‌اش تأکید کند. او در این سفر از محمود ‌عباس خواهد خواست جنبش حماس را سرکوب کند. رییس‌جمهور آمریکا سعی خواهد کرد این امر را به کمک‌های مالی که در کنفرانس پاریس قرار شد به طرف فلسطینی داده شود، مرتبط سازد؛ این مبلغ بیش از هفت میلیارد دلار و فراتر از میزانی است که ابومازن و سلام فیاض درخواست کرده بودند.

۲- بوش تلاش خواهد کرد تا طرح حق بازگشت آوارگان به طور کلی کنار گذاشته شود. این امر به خودی خود به این معنی است که فلسطینی‌ها باید در مناطق مختلف پراکنده باشند.

۳- بوش هم‌چنین خواستار تحقق امری خواهد شد که از آن به «راه آناپولیس» تعبیر می‌شود. مهم‌ترین بند این راه، نابودی قدرت جنبش حماس با شعار بزرگی به نام «مبارزه با تروریسم» است.

۴- مهم‌ترین موضوعی که بوش در سفرش به منطقه برای آن تلاش خواهد کرد، تمرکز بر پرونده هسته‌ای ایران است. او به رهبران عربی که قرار است با آن‌ها دیدار کند، خواهد گفت که خطر ایران، نگرانی دائمی کشورهای عربی را باقی خواهد گذاشت. احتمالاً بوش اطلاعاتی را آشکار خواهد کرد که در تضاد با گزارش سازمان‌های اطلاعاتی آمریکا مبنی بر توقف برنامه سلاح هسته‌ای در سال ۲۰۰۳ خواهد بود.

۵- طرح آناپولیس خواستار ایجاد جدایی میان منافع و روابط بین سوریه و ایران است. در همین راستا هیأت آمریکایی احتمالاً حامل طرح ویژه‌ای درباره چگونگی برقراری صلح بین سوریه و اسرائیل خواهد بود. در این طرح احتمالا، سوریه باید همیشه از نظر نظامی در وضعیتی پایین‌تر از اسراییل قرار بگیرد.

از نخستین گام‌های صلح بین سوریه و اسرائیل متقاعد کردن سوریه به لغو برنامه نوسازی نظامی است که از سال‌ها پیش آغاز شده است؛ بویژه برنامه نوسازی مربوط به موشک‌های دوربرد و میان‌برد که سوری‌ها از برخی دولت‌های آسیایی و چین دریافت کرده‌اند.