حمله به ايران، تقویت احمدی‌نژاد

مهدی خلجی

شايد محمود احمدی‌نژاد به خاطر انتقادهای تندش از آمريکا حمايت‌هايی را در سراسر جهان اسلام به دست آورده باشد، اما قدرت‌اش در داخل ایران رو به تحلیل است. رقيبان سياسی او مناصب قدرت تازه‌ای را به دست می‌آورند و مردم ایران روز به روز از وضعيت پيوسته ناگوار اقتصادی ناراضی هستند.

جمهوری اسلامی از همان آغاز شکل‌گيری، رياست جمهوری ضعيفی داشت؛ قدرت نهايی در اختيار رهبر کشور بود که ابتدا آيت‌الله روح‌الله خمينی بود و اکنون آيت‌الله علی خامنه‌ای است. نخستين رييس جمهور ایران، ابوالحسن بنی‌صدر، يک سال پس از انتخاب‌اش از قدرت عزل شد. از آن زمان، رژيم در برابر رييس جمهوری قوی نابردبار بوده است و به دفعات نشان داده است که اين مقام فروتر از مقام رهبری کشور است.

دو سال پيش، انتخاب احمدی‌نژاد با انتظارات فراوانی همراه بود به ويژه که رييس جمهور وعده داد که بود «پول نفت را سر سفره‌ی هر خانواده‌ی ايرانی» خواهد آورد و با فساد مبارزه خواهد کرد. با اين حال، بسياری از انتصابات نخستِ او پاداش‌هایی به حاميان و رفيقان‌اش در سپاه پاسداران و نيروی شبه‌نظامی بسيج بود. اين گروه‌های نظامی رأی‌دهندگان را در دوران انتخابات به نفع او بسيج کرده بودند. به عنوان مثال، وزارت نفت یک قرار داد ۱.۳ ميليارد دلاری بدون مناقصه با يک شرکت نفتی وابسته به سپاه پاسداران بست و احمدی‌نژاد برادر همسرش را به عنوان دبیر کابینه انتصاب کرد.

اقداماتی از اين جنس شايد در روزگار بهتری نادیده گرفته می‌شدند. اما بودجه ايران اکنون ۱۵ در صد کسری در سرانه‌ی ناخالص ملی دارد و ذخيره‌های ارزی کشور علی‌رغم افزايش قيمت نفت رو به کاهش هستند. به جای توزيع درآمدهای نفتی از طريق برنامه‌ی اعطای وام‌های کم‌هزينه، دولت ناچار به جیره‌بندی بنزین شده است چون وعده‌های اقتصادی داده شده به بحران انجاميده‌اند.

از زمانی که احمدی‌نژاد وعده پياده کردن اصول اسلامی در زندگی اجتماعی مردم را عملی کرده است، تنش‌ها نيز رو به افزايش بوده‌اند. دو سال است که پليس مبارزه‌ی شديدی را عليه زنان و جوانان آغاز کرده است. تابستان گذشته، بيش از ۱۵۰۰۰۰ زن در تهران به خاطر «پوشش نامناسب» دستگير شدند و آرايشگاه‌ها دستورات مشخصی دريافت کردند که تنها مدل‌های موی خاصی برای جوانان قابل قبول است.

تظاهرات راننده‌های اتوبوس، معلمان مدرسه، فعالان حقوق زنان و دانشجويان به طور وحشيانه‌ای سرکوب شده و ده‌ها نفر دستگير شدند. عکس‌ها و تکه فيلم‌های کتک زدن مردم توسط پليس در تهران و ساير شهرها در اينترنت پخش شده است.

اما حريفان احمدی‌نژاد اکنون در پی اعمال محدوديت‌های وسيع‌تری بر رياست جمهوری هستند. رقيب اصلی او، علی اکبر هاشمی رفسنجانی، يکی از رييس جمهورهای قبلی که احمدی‌نژاد در انتخاب شکست‌اش داده بود، ناگهان ستاره‌ی اقبال‌اش درخشيدن گرفت و به عنوان رييس مجلس خبرگان ظاهر شد. اين مجلس سازمانی قوی است که رهبر ايران را انتخاب می‌کند و حتی می‌تواند او را از مقام‌اش عزل کند.

علاوه بر این، محافظه‌کارانی که خود را با احمدی‌نژاد همسو کرده بودند اکنون آشکارا از او انتقاد می‌کنند. حتی خامنه‌ای نيز که در مقام فرمانده کل قوای مسلح کشور است، اقداماتی برای نشان دادن اختيارات خود انجام داده و اخيراً رهبران سپاه و بسيج را عزل کرده است.

در ميان تحليل‌گران ايران، گمان می‌رود که اين حرکت‌ها به منظور احيای نيروی نظامی به ويژه در برابر احتمال درگيری با آمريکا صورت گرفته است. اما صاحب‌نظران همچنين متذکر می‌شوند که فرماندهان سابق به احمدی‌نژاد نزديک بودند و طی دو سال گذشته تلاش زيادی برای کمک به پياده شدن شعارهای او کرده بودند.

احمدی‌نژاد در عين اين‌که به حملات لفظی خود به آمريکا ادامه می‌دهد، اختيار دستگاه سياست‌گذاری ايران را که درباره‌ی برنامه‌ی هسته‌ای کشور و رابطه‌اش با جامعه‌ی بین‌المللی تصميم می‌گيرد، ندارد. تهديد تحريم‌ها هنوز قوی است و جامعه‌ی بازرگانی ايران – اگر نگوييم عموم مردم – زهر انزوا را حس کرده است.

با توجه به روابط در هم تنيده‌ی رهبران ايران با امور اقتصادی، تأثير تحریم‌ها را نبايد دست کم گرفت. اقتصاد قلمروی است که احمدی نژاد هنوز در آن اقتدار گسترده‌ای دارد. اما کارنامه اقتصادی او تاريک است و ادعاهای‌اش تنها با افزايش انزوای ايران در اقتصاد جهانی باعث بدتر شدن وضعيت می‌شود.
در نتيجه، با بالا گرفتن درگيری‌ها با غرب، توجه به تغيير کانون‌های قدرتی که در نظام سياسی مبهم ايران جريان دارد، مهم است. احمدی‌نژاد شايد سخنان چالش‌آفرين ديگری نيز بگويد، اما اختيارات عمل به آن‌ها را ندارد. در واقع، تنها يک رویارويی نظامی با آمريکا می‌تواند او را به مرکز تصميم‌گيری باز گرداند. سياست‌گذاران آمريکايی بايد اين را به ياد داشته باشند.

مهدی خلجی، نويسنده‌ی «آخرين مرجع: سيستانی و پايان ولايت سنتی دینی در تشيع» است. او يک دين‌شناس شيعه است که در حوزه‌ی علميه‌ی قم و دانشگاه سوربن در پاريس تحصيل کرده است و در حال حاضر، محقق ميهمان مؤسسه‌ی سياست‌گزاری خاورنزديک واشينگتن است. ديلی استار اين تفسير را با همکاری سنديکای پروژه منتشر می‌کند www.projectsyndicate.org.