شکست در صلح، پیروزی در جنگ

علی جمالی

تنش نظامی در مرزهای شمالی عراق میان چریک‌‌های کرد و دولت ترکیه، به نظر می‌رسد علی‌رغم وعده‌ی اخیر جلال طالبانی مبنی بر اخراج اعضای حزب کارگران کردستان ترکیه (پ.ک.ک) چشم‌انداز پیچیده و مبهمی دارد. در گزارشی از مجله‌ی آلمانی «اشپیگل» دشواری‌های روند تلاش دیپلماتیک دو دولت ترکیه و عراق برای بازگرداندن آرامش به مرزهای کشورشان بررسی شده است.

در حالی که خشم مردم ترکیه روز به روز اوج می‌گیرد، تلاش‌های دیپلماتیک دولت رجب طیب اردوغان با دشواری‌های بسیار مواجه است.

شورشیان کرد با اعلام جنگ به ترکیه چه اهدافی را دنبال می‌کنند؟ مطمئناً رهبران پ.ک.ک به هر اقدامی دست خواهند زد تا مانع گشایش و پیشرفت راه حل سیاسی باشند. زیرا بازگشت آرامش به مناطق مرزی شمال عراق و عادی شدن وضعیت در اقلیم کردستان عراق، به‌هیچ وجه به سود آن‌ها نیست.

در روزهای اخیر تیتر درشت رسانه‌‌های ترک‌زبان، بازتاب صداهای مشابه مردم ترکیه بود: آن‌ها می‌خواهند ترکیه را تجزیه کنند. آن‌ها به‌دنبال جنگ‌اند. آن‌ها می‌خواهند ترکیه را به باتلاق عراق فرو برند. ترک‌ها تردیدی ندارند که هدف شورشیان کرد، درگیر کردن دولت ترکیه در جنگی ناخواسته است.

اما این، تمام صورت مسأله نیست. به دنبال عملیات نظامی چریک‌های کرد که فاز جدید آن، از آغاز سال جدید میلادی کلید خورد، هنوز تحلیل‌های کارشناسان در حد حدس و گمانه‌زنی است. «سارهان اولوج» روزنامه‌نگار ترک و از مؤسسین سازمانی که برای دوستی و تفاهم ترک‌ ­ کرد فعالیت می‌کند، می‌گوید: «کاش می‌دانستم آن‌ها چه هدفی دارند.» و می‌افزاید: «در این شرایط تنش نظامی تنها به زیان تفاهم منجر می‌شود.»

هر سربازی که با گلوله‌ی شورشیان کرد بر خاک می‌افتد، خشم مردم ترکیه را نسبت به پ.ک.ک بیشتر برمی‌انگیزد. در مراسم تدفین یک سرباز در شهر «بورسا» بیش از صد هزار نفر به خیابان‌ها آمدند تا خشم و اعتراض خود را به عملیات نظامی شورشیان کرد نشان دهند.

همین روزنامه‌نگار می‌گوید: «این خشم می‌تواند بسیار سریع به اقدامات خشونت‌آمیز علیه کردها بینجامد. این وضعیت بسیار خطرناک است.»

اما به نظر نمی‌رسد برانگیختن خشم ترک‌ها و کشاندن آن به مرز انفجار هدف مطلوب رهبران پ.ک.ک باشد. بسیاری از ناظران در پس این حملات نظامی، استراتژی روشنی می‌بینند: «پ.ک.ک در شرایط صلح بازنده است، اما در شرایط جنگ برنده.»

در واقع بسیاری از تحلیل‌گران بر این نظرند که پ.ک.ک از عادی شدن شرایط زندگی کردها در جنوب شرقی ترکیه می‌هراسد و در این صورت، خود را بازنده‌ی بزرگ مسأله‌ی کردها در ترکیه می‌داند.

بعد از دستگیری عبداله اوجالان رهبر حزب کارگران کردستان ترکیه در سال ۱۹۹۹، شورشیان این حزب با اعلام کنار گذاشتن سلاح، به شمال عراق در همسایگی خود عقب‌نشینی کردند.

پس از آن دولت ترکیه بخشی از حقوق فرهنگی و مدنی کردها را که سال‌های متمادی از آن‌ها سلب شده بود، پذیرفت. زبان کردی به تدریج رسمیت یافت. نشریات و فعالیت‌های فرهنگی کردها آزاد شد. سیاستمداران کرد در پُست‌های کلیدی مناطق کردنشین قرار گرفتند. وضعیت اضطراری که سال‌ها برقرار بود و استمرار داشت، لغو شد.

در انتخابات مجلس نمایندگان ترکیه در ماه جولای همین سال، 21 نماینده‌ی کُرد، فراکسیون نیرومند و تأثیرگذاری در پارلمان به وجود آوردند. بعد از سال‌ها جنگ، بالاخره زمان آن رسید که سیاستمداران ترک، نه درباره‌ی کردها، بلکه با خود کردها حرف بزنند.

با توجه به این واقعیات، تهاجم نظامی شورشیان کرد در این شرایط، به هیچ روی توجیه‌پذیر به نظر نمی‌رسد. با تشدید حملات نظامی پ.ک.ک، احتمال از بین رفتن حضور نیرومند کُردها در پارلمان ترکیه و نقش آن‌ها در تداوم مبارزات سیاسی برای کسب تمامی حقوق ملی و فرهنگی‌شان می‌تواند دچار وقفه‌ی طولانی بشود.

نمایندگان حزب جامعه‌ی دموکراتیک کردستان (DTP) در پارلمان ترکیه، امروز شرایط دشواری دارند. نخست‌وزیر ترکیه چند روز پیش از آنان خواست که به طور روشن و آشکار، مرز و فاصله‌ی سیاست‌های حزب متبوع‌شان را از اعمال تروریستی پ.ک.ک اعلام کنند.

اما تا امروز رهبران فراکسیون DTP، «احمد ترک» و «آیسه توگلو» به خواست رجب طیب اردوغان پاسخ نداده‌اند. استمرار این سکوت و خاموشی از سوی رهبران این حزب، می‌تواند به جابه‌جایی نمایندگان حزب از پارلمان به زندان منتهی شود. اگر این روند ادامه یابد، رهبران پ.ک.ک به اهداف خود می‌رسند و ادعای رهبری و نمایندگی بی‌بدیل کردها از جانب پ.ک.ک تحقق می‌یابد.

از سال ۱۹۴۸ که جنگ چریکی حزب کارگران کردستان ترکیه علیه ارتش، پلیس و سایر ارگان‌های دولتی ترکیه آغاز شد، اعضای این حزب همواره به خشن‌ترین اقدامات نظامی و تروریستی دست زده‌اند؛ تا تنها صدای کردها در ترکیه باشند و این موقعیت را پاس دارند.

از این نگاه، DTP یک سازمان رقیب برای پ.ک.ک به‌شمار می‌آید. حزب رقیب از طریق مبارزات پارلمانی، به مشروعیت قانونی و مردمی در ترکیه دست یافته است و این امر می‌تواند پ.ک.ک را در مدت زمان نه چندان طولانی منزوی سازد و در نهایت از صحنه‌ی مبارزات سیاسی کردهای ترکیه حذف کند.

تهاجم نظامی پ.ک.ک به نیروهای نظامی ترکیه در داخل خاک آن کشور، مانع پیشرفت روند مبارزات مسالمت‌آمیز مدنی و سیاسی کردها می‌شود. نمایندگان DTP اکنون به عنوان ناظرین منفعل این روند، در شرایط سختی قرار گرفته‌اند. به نظر می‌رسد پ.ک.ک باردیگر به مرکز بازی بازگشته است. هرچند که دولت ترکیه از هر گونه مذاکره با شورشیان کرد امتناع می‌کند.

حزب کارگران کردستان ترکیه، شرایط جهانی و منطقه‌ای را به سود خود و زمان را برای گشودن جبهه‌ی جنگ فرسایشی در مرزهای ترکیه و عراق مناسب ارزیابی می‌کند.

شورشیان کرد که طی سال‌های گذشته، توانسته‌اند سازمان چریکی خود را بازسازی کنند، به خوبی می‌دانند که حضورشان در کردستان عراق نمی‌تواند سال‌های طولانی تداوم یابد. زیرا اینک در اقلیم کردستان، دولت جدید و خودمختاری تأسیس شده است که مطابق قانون اساسی دولت عراق و قوانین بین‌الملل، نمی‌تواند خاک خود را در اختیار یک نیروی مسلح خارجی برای ضربه زدن به کشور همسایه بگذارد.

رهبران کرد شمال عراق، جلال طالبانی و مسعود بارزانی تا کنون اعضای پ.ک.ک را در کردستان عراق تحمل کرده‌اند؛ اما این امر نمی‌تواند زیاد ادامه یابد. طالبانی به عنوان رییس‌جمهور عراق به شدت از جانب کاخ سفید برای اقدام علیه پ.ک.ک تحت فشار قرار دارد.

مسعود بارزانی رییس دولت خودمختار کردستان عراق نیز در پی تحکیم پایه‌های دولت خودمختار و قانونی کرد در شمال عراق است و می‌داند که این امر با حضور یک گروه چریکی خارجی در خاک کردستان عراق میسر نمی‌شود.

شورشیان کرد ترکیه بر آنند که در مناطق کردنشین ترکیه، به همان موقعیتی دست یابند که اکنون کردهای عراقی قرار دارند. آن‌ها می‌خواهند دولت مستقل کرد در ترکیه و زیر چتر حمایت بارزانی تأسیس کنند.

به نظر شورشیان کرد، در این میان ایالات متحده آمریکا مجبور خواهد شد به خاطر برقراری آرامش در شمال عراق و برای جلوگیری از گسترش درگیری‌های نظامی، رهبران پ.ک.ک را به مذاکره فراخواند. در این صورت، دولت ترکیه به عنوان طرف مذاکره، لزوماً به مذاکره با پ.ک.ک تن خواهد داد.

اکنون دولت و ستاد ارتش ترکیه در وضعیت مشابهی قرار دارند. وضعیتی که هرگز خوشایند آن‌ها نیست. پذیرش دولت خودمختار کردستان عراق بر سر میز مذاکره برای نظامیان ترک دشوار است.

اما آن‌ها بر این امر آگاهند که خلع سلاح پ.ک.ک بدون تمایل و خواست بارزانی که صد هزار پیشمرگ در اختیار دارد، کاری است بسیار دشوار و آن‌ها اگر بخواهند، می‌توانند پ.ک.ک را از نظر نظامی آسیب‌ناپذیر سازند.

دولت ترکیه در روزهای اخیر برای متوقف کردن عملیات نظامی شورشیان کرد، صرف نظر از پاسخ‌های نظامی، در زمینه‌های دیگر نیز از امکانات خود بهره گرفته است.

در عراق، نه تنها نیروهای نظامی آمریکا به پایگاه‌های نظامی ترکیه برای تدارکات خود نیازمندند، بلکه اقتصاد کردستان نیز به شدت به ترکیه وابسته است. بدون بنزین و صدور برق از نیروگاه‌های ترکیه و با توقف صادرات کالا به دهوک، اربیل و سلیمانیه، نه فقط توسعه‌ی اقتصادی کردستان عراق متوقف می‌شود؛ بلکه به حالت فلج درمی‌آید.

هر چند که اعمال چنین سیاستی از سوی ترک‌ها، برای تجار ترکیه بسیار زیان‌آور خواهد بود؛ اما برای شمال عراق وقوع این امر منجر به فاجعه می‌شود.

رهبران پ.ک.ک می‌دانند که جنگ آن‌ها به مرحله‌ی نهایی رسیده است. از این روی آن‌ها به هر اقدامی دست خواهند زد تا مانع گشایش راه‌حل دیپلماتیک باشند.

منبع: اشپیگل آنلاین ۲۴. ۱۰. ۲۰۰۷