دستاوردهای سفر تاریخی پوتین به تهران

وارژ میناسیان

سفر یک روزه ولادیمیر پوتین به ایران در بستری از نگرانی‌ها و امیدهای دیپلماتیک، دست‌آوردی به مراتب بیش از آن چیزی داشت که تحلیل‌گران سیاسی پیش بینی می‌کردند.این سفر تاریخی در حالی صورت گرفت که در 64 سال گذشته هیچ رییس‌جمهور روسی از این کشور دیدن نکرده بود.

پوتین، رییس جمهور زیرک روسیه در تحلیلی چند بعدی با تجزیه و تحلیل شرایط داخلی، منطقه‌ای و بین المللی به این نتیجه رسید که طلسم 64 ساله سفر به خاک همسایه جنوبی را شکسته و در شرایطی حساس و سرنوشت ساز به دیدار رییس جمهور خبرساز ایران برود.

مهندسی کلان این سفر نشان می‌دهد منافع و هزینه‌های سه رأس مثلثِ کرملین، کاخ سفید و کاخ سعدآباد تا حدود زیادی وابسته به تحقق یا لغو این سفر بوده است، اما آن چه که به وقوع پیوست هم‌گرایی ظاهری دو راس کرملین- سعد آباد در برابر کاخ سفید بود. بررسی بخشی از اهداف و نیات سه راس مذکور، لایه‌های پنهان این سفر دیپلماتیک را ازبرخی جوانب آشکار خواهد کرد.

کاخ کرملین
یک سال مانده به اتمام دور دوم ریاست جمهوری پوتین، سفر تاریخی تهران در فضایی پر تنش (احتمال ترور رییس جمهور روسیه در خاک ایران) صورت گرفت تا چهره رو به افول او در داخل روسیه تا حدودی ترمیم شود. در آستانه این سفر، رسانه‌های تحت نظر کرملین در خبری به نقل از منابع امنیتی روسیه اعلام کردند گروهی تروریستی در ایران نقشه ترور پوتین را طراحی کرده است. مخابره گسترده این خبر بیش از همه موجب نگرانی مقامات ایران شد. در انتشار این خبر کرملین ظاهراً دو هدف مهم را پی‌گیری می‌کرد:

1- داخلی: در آخرین سال حضور پوتین در قدرت، او به شدت نیاز به مانور‌های تبلیغاتی برای ترمیم چهره از دست رفته خود دارد. کرملین با انتشار این خبر، به دنبال تأثیرگذاری بر افکار عمومی مردم روسیه بود تا تلویحا‌ این نکته را القاء کند که پوتین برای گرفتن حق مسلم منابع طبیعی روسیه با وجود امکان از دست دادن جان خویش، حاضر شده است تا این سفر پر خطر را به جان بخرد.

2- منطقه‌ای: نخستین واکنش کشور میزبان به احساس ناامن بودن خاک خود، باعث زایش رفتار بی‌بدیل امنیتی برای جلب اطمینان مهمان است. چنین خبری موجب شد تا آداب دیپلماتیک غیرمتعارفی در یک روز مانده به ورود پوتین در تهران برقرار شود. این ترتیبات امنیتی به حدی بود که بسیاری از مردم آن را با تعطیلی سه روزه شهر تهران برای برگزاری کنفرانس سران کشور‌های اسلامی برابر دانستند. کرملین با انتشار چنین خبری بر آن بود تابا فراهم کردن موقعیت دیپلماتیک بی‌بدیلی برای پوتین از این منظر اعلام کند مسکو برای تهران نسبت به همه همسایگان این کشور بیش از آن‌چه که به نظر می‌رسد، اهمیت دارد.

در سویه‌ای دیگر، پوتین در دومین کنفرانس کشور‌های دریای خزر سعی کرد با غیر نظامی‌کردن آن و هشدار به همسایگان نسبت به فراهم آوردن مقدمات حضور بیگانگان در منطقه، قدرت فائقه خود را همچنان به رخ کشور‌های تجزیه شده از این امپراطوری نشان داده و بر تامین منافع روسیه در بهره برداری متناسب از دریای خزر تاکید کند.

3- بین‌المللی: پوتين در شرايطي به ايران سفر کرد كه روسيه با ايران در ساخت راكتور هسته‌اي بوشهر همکاری و در مقابل فشارهاي امريكا براي اعمال تحريم‌هاي بيشتر بر ايران مقاومت مي‌كند. پوتين به خوبي بر اين مساله واقف بود؛ ايراني كه از آن بازدید می‌کند، همان كشوري است كه واشنگتن آن را يكي از كشورهاي محور شرارت مي‌داند و اتحاديه اروپا نيز در حمايت از واشنگتن براي اعمال تحريم عليه آن ـ به دليل وارد شدن در عرصه هسته‌اي ـ تا کنون دو قطعنامه صادر کرده است.


بنابراین پوتين سعی کرد در مرتفع کردن نگرانی‌های آمریکا و اروپا نقشی دوگانه ایفا کند. او دو روز مانده به آغاز سفر تهران، راهی آلمان شد و با مركل صدر اعظم اين كشور دیدار کرد. این سفر اوج ديپلماسي دو جانبه روسيه در قبال ايران و غرب را نشان داد.

هر چند روسيه در سفر ساركوزي و وزراي دفاع و امور خارجه امريكا به مسكو از تهران حمايت كرد و همين حمايت در مقابل مركل نيز تكرار شد؛ ولي سفر پوتين به آلمان نشان داد تلاش زيركانه‌ای از سوي مسكو براي جلوگيري از جسور شدن تهران در مواضع هسته‌اي خود چه در برابر غرب و چه در برابر روسيه صورت پذیرفته است.

پوتین در این سفر فاش کرد از موضع خود درباره ايران دست نکشیده و تلاش می‌کند در مسأله هسته‌ای این کشور نقشی دوسويه بازي كند؛ آمريكا را متقاعد كند به مواضع روسيه نزديك شود و در عين حال با واشنگتن به توافق هسته‌اي برسد.

از منظری دیگر پوتین سخت علاقه‌مند بود با انجام این دیدار، نقش مصلحی جهانی را ایفا کند؛ بسیاری از تحلیل‌گران سیاسی معتقدند وی حامل پیام مشترک آمریکا و اروپا مبنی بر تجدید نظر در غنی‌سازی اورانیوم برای تهران بود. نشانه‌های این پیام را می‌توان در تحقق نیافتن خبر خوش هسته‌ای ایران بعد از ملاقات احمدی‌نژاد و پوتین یافت.

کاخ سفید
با انتشار خبر سفر پوتین به تهران، واشنگتن به عنوان مهم‌ترین مخالف برگزاری این سفر، سعی کرد با فرستادن کوندالیزا رایس، کرملین را وادار به تجدید نظر در این تصمیم کند، اما نتیجه همان بود که اعلام شده بود. سفر مهم‌ترین هم‌پیمان هسته‌ای ایران به تهران، بی‌تردید تأثیری منفی در سیاست‌های انزواگرایانه آمریکا علیه ایران گذاشت. در واقع این سفر موجب شد تا تهران از انزوای نسبی در جهان بیرون آمده و نشان دهد علی‌رغم صدور دو قعطنامه در سازمان ملل، این کشور روابط نزدیک و دوستانه‌ای با مهم‌ترین کشور‌های جهان دارد.

نگرانی‌های کاخ سفید تنها معطوف به خروج تهران از انزوا نبود. واشنگتن در واقع با آگاهی از پیشینه همکاری‌های مشترک تهران – مسکو ، سخت نگران تحکیم روابط دوجانبه دو کشور در دو حوزه فن‌آوری هسته‌ای و دریای خزر است؛ چرا که اتحاد دو همسایه در حوزه‌های یاد شده می‌تواند برای آمریکا و متحدان شمالی و جنوبی ایران، مکانیسم قدرت بازدارندگی فعال را به جریان بیندازد.

در صورت تحقق چنین مکانیسمی آمریکا مجبور است با دخالت در منطقه برای ایجاد توازن، به نفع کاخ سفید در برابر کرملین جبهه جدیدی باز کند. این مساله به نوبه خود موجب خواهد شد مرزهای برخود این دو قدرت بزرگ جهانی در گسل‌هایی نزدیک به روسیه و دور از خاک آمریکا شکل بگیرد، در این صورت پیروز این جبهه، قدرتی خواهد بود که گسل برخورد در نزدیکی خاک خود یا متحدانش باشد.

کاخ سعدآباد
بی‌تردید تهران از تحقق این سفر بیشترین سود دیپلماتیک و هسته‌ای را انتظار داشت. تلاش 27 ساله مقامات کاخ سعد‌آباد برای میزبانی یکی از رؤسای جمهور همسایه قدرتمند شمالی هر چند بی‌نتیجه مانده بود، اما تهران با ترتیب دادن این سفر سعی کرد بیشترین بهره‌برداری سیاسی را از کارت‌های این بازی نصیب خود کند. تهران در اولین هدف به دنبال کسب اطمینان از انجام تعهد روسیه برای پایان بردن نیروگاه اتمی بوشهر بود، اما در موضعی غیرمنتظره پوتین اعلام کرد: در طول زندگی خویش تنها به مادرش وعده داده است!

شکست در گرفتن تعهد از رییس‌جمهور روسیه، هر چند کام مقامات کاخ سعدآباد را تلخ کرد، اما دست‌آورد‌های بزرگ بین المللی برای تهران مسأله ناچیزی نبود که آنان را به گشودن زبان اعتراض وادار نماید.

به علاوه تهران بر آن بود با فراهم آوردن مقدمات سفر پوتین، سیاست خارجی خود را هم‌گراتر از گذشته با مسکو مستحکم‌تر نماید و با این استحکام سیاسی، تضمین حمایت منفعت‌گرایانه کرملین از پرونده هسته‌ای ایران در شورای امنیت سازمان ملل را به دست آورد. هر چند گرفتن تضمین حمایتی از روسیه، مهم‌ترین بخش این سفر مهم برای کاخ سعدآباد بود؛ اما روز چهارشنبه در ایران خبری منتشر شد مبنی بر این که پوتین برای همتای ایرانی خود کلید نیروگاه اتمی بوشهر را هدیه آورده است.

در مورد این خبر، مقامات کاخ سعدآباد هنوز هیچ واکنشی از خود نشان نداده‌اند؛ اما تغییر لحن بی‌سابقه بوش در کنفرانس خبری امروز مبنی بر احتمال بروز جنگ جهانی سوم به علت احتمال دستیابی ایران به بمب هسته‌ای می‌تواند تأییدی بر اخبار داخلی تهران باشد.

در صورتی که چنین خبری از سوی مقامات دو کشور تأیید شود، باید در انتظار اقدام مقابله‌جویانه احتمالی کاخ سفید برای تغییر معادله ای بود که اکنون ظاهراً بر خلاف منافع آن شکل گرفته است.

1- اين نخستين بار بود كه پوتين به ايران سفر مي‌کرد. جوزف استالين رهبر شوروي سابق سال 1943 به همراه وينستون چرچيل نخست وزير وقت انگليس و فرانكلين روزولت ریيس‌جمهور اسبق آمريكا براي شركت در يك نشست جنگي سران به ايران سفر كرد. از زمان سفر استالين به ايران، هيچ‌كدام از رهبران كرملين به اين كشور سفر نكرده بودند.

2- منظور از رویارویی گسل‌ها بروز رفتار قهرآامیز نیست؛ منظور منافع مشترک کشور‌های همسایه در برابر قدرت بیگانه است که می‌تواند به عنوان ضمانت اجرایی پیمان‌های مشترک نظامی، اقتصادی و سیاسی در برابر بیگانگان ایستادگی کند.