«روسیه برای روزنامه‌نگاران خطرناک است»

معصومه ناصری

این گفتگو را از «اینجا» بشنوید.

روز هفتم اکتبر سال ۲۰۰۶ میلادی جسد خانم «آنا پولیتکوفسکایا» که برای روزنامه پرتیراژ نوای گازتا کار می‌کرد، در آسانسور مجتمع مسکونی‌اش در مسکو پیدا شد. روزنامه‌نگاری که بسیاری نام او را با افشاگری‌هایش در موارد نقض حقوق بشر توسط نیروهای روسیه در چچن می‌شناختند.

در سالگرد کشته شدن این خبرنگار روس، پلیس روسیه عده‌ای از تجمع‌کنندگان معترض به وضعیت آزادی بیان را بازداشت کرد. در این مورد ذوالفقار اسماعیلیان روزنامه‌نگار ساکن مسکو می‌گوید:

گرامی‌داشت یاد آنا پولیتکوفسکایا

امروز در مرکز شهر مسکو برخی از روزنامه‌نگاران و خبرنگاران و سیاست‌مداران روسی برای سالگرد ترور آنا پولیتکوفسکایا تجمع کرده‌اند و علاوه بر کارمندان و نیروی انتظامی، بیش از ۳۰ هزار پلیس نیز در محل تجمع حضور داشتند و چندین نفر را دستگیر نمودند. در حال حاضر درباره سرنوشت کسانی که دستگیر شده‌اند، اطلاعی در درست نیست.

در این تجمع، مردم به سیاست دولت در زمینه آزادی بیان اعتراض داشتند. اخیراً چند سازمان بین‌المللی هم این مورد را در گزارش‌های سالانه خودشان مطرح کرده‌اند که روسیه بعد از عراق، در رتبه دوم جهان در مورد کشته شدن خبرنگاران قرار دارد و در این کشور، در چند سال اخیر، بیش از ۲۰۰ روزنامه‌نگار کشته شده‌اند.

روزنامه‌نگاران منتقد در چه وضعیتی هستند؟ آیا در روزنامه‌های روسی از پوتین و سیاست‌های او به طور صریح انتقاد می‌شود؟

خیر، پیش از چهار سال پیش، این انتقاد‌ها صورت می‌گرفت؛ اما در سال‌های اخیر روزنامه‌ها در روسیه تحت کنترل دولت هستند. با این که برخی از روزنامه‌ها کم و بیش در این موارد مطالبی را منتشر می‌کنند؛ اما نه به شکلی که چهار سال پیش بوده است. در حال حاضر تمامی روزنامه‌ها، از طرف شرکت‌های بزرگی حمایت شوند که زیر نظر دولت فعالیت می‌کنند.

در صورتی که در این روزنامه‌ها، انتقادی صورت بگیرد چه برخوردی با آن‌ها می‌شود؟ آیا برخورد قانونی مثل زندان یا جریمه مالی هم رایج است؟

بله، از این قسم بر خوردها هم صورت می‌گیرد. ولی من تا به حال شاهد نبوده‌ام که خبرنگار منتقدی نسبت به دولت را، از طریق قانونی محاکمه کنند و یا به زندان بکشند و این اتفاق بسیار کم رخ می‌دهد.

اصلاً خبرنگاران نمی‌توانند مطالبی انتقادآمیز را به چاپ برسانند. برای مثال، در مورد این گردهم‌آیی که امروز در مرکز شهر مسکو انجام شده، هیچ رسانه اطلاع‌رسان روسی، خبررسانی انجام نداده است و تنها از شبکه رادیویی مسکو که خبرنگارش در این مکان حضور داشت، خبر این گردهم‌آیی پخش شد و خبرگزاری رسمی دولت روسیه خبری کوتاه را با این مضمون اعلام کرد که: «در میدان مرکزی، برای یادبود سالگرد مرگ آنا پولیتکوفسکایا، دوستان و همکاران او گرد هم آمدند و از او یاد کردند.»

آنا پولیتکوفسکایا، روزنامه‌نگار مقتول روس

اهمیت خانم آنا پولیتکوفسکایا در روزنامه‌نگاری روسیه چه بوده است؟ آیا می‌شود گفت او، اکنون مظهر روزنامه‌نگاری معترض برای روزنامه‌نگاران دیگر است؟

چهار سال پیش، بسیاری از خبرنگاران می‌توانستند مطالبی را بنویسند که آنا پولیتکوفسکایا می‌نوشت . اما در سال‌های اخیر، آنا پولیتکوفسکایا که چندین سال درباره حوادث قفقاز شمال و جمهوری چچن می‌نوشت، همچنان به کارش ادامه می‌داد.

همکاران و روزنامه‌نگاران روسیه می‌گویند، دلیل اصلی ترور او این بوده که او درباره نقض حقوق بشر در جمهوری چچن از سوی نیروهای نظامی روسیه می‌نوشته و همین‌طور درباره آدم‌ربایی‌ها و کشتار غیرقانونی از سوی این نیروها همچنین زندان‌های موقت شخصی و غیررسمی یا غیر دولتی از سوی بعضی از سیاست‌مداران و مقامات نظامی و امنیتی که به کاخ کرملین نزدیک بوده‌اند. اهمیت آنا پولیتکوفسکایا برای روزنامه‌نگاران روسی، جسارت بسیار زیاد اوست.

آیا این روزها هم کسی با سبک و روش این خبرنگار معروف روسیه روزنامه‌نگاری می‌کند؟

خیر، در روسیه این قبیل کارها بسیارمحدود است. روزنامه‌ای که خانم آنا پولیتکوفسکایا در آن مشغول به کار بوده اند، همچنان منتشر می‌شود و مقالاتی هم در مورد مسائل چچن و شمال قفقاز چاپ می‌کنند؛ اما نه به شکلی که در گذشته بوده است. به این دلیل که دیگر خبرنگاران آزاداندیش بر سر کار نیستند.

روزنامه‌نگاران خودسانسوری می‌کنند یا دولت با آن‌ها برخورد می‌کند؟ پیش یا پس از چاپ روزنامه، شخصی از طرف دولت بر نوشته روزنامه‌ها نظارتی دارد یا روزنامه‌نگاران احتیاط می‌کنند؟

خیر، آن سانسوری که زمان کمونیست وجود داشت، در حال حاضر، رسماً اعمال نمی‌شود. اما رییس‌های این رسانه‌های خبری به دولت نزدیک هستند و کارمندانی که در حال حاضر برای این رسانه‌ها مشغول به کار هستند، همان سیاست را پی می‌گیرند. در واقع می‌توان گفت که این به نوعی خودسانسوری نیز محسوب می‌شود.

مرتبط:
نام این زن «آزادی» است