صف‌بندی آشكار در مجلس خبرگان

مهرداد توانافرد

بالاخره حرف و حديث‌هاي يك ماه گذشته در محافل سياسي به پايان رسيد و هاشمي رفسنجاني به عنوان رئيس مجلس خبرگان رهبري انتخاب شد. اما حتي در خبر تلويزيون جمهوري اسلامي هم رئيس مجلس خبرگان، «حجت الاسلام» هاشمي رفسنجاني و رقيب وي «آيت الله» جنتي معرفي شد تا مشخص شود كه شكاف سياسي در اين موضوع تا چه حد جدي بوده كه هنوز هم تداوم يافته است. چرا كه برخلاف نزديكان هاشمي رفسنجاني كه وي را «آيت الله» مي‌نامند، رسانه‌هاي مخالف هاشمي همواره وي را با لقب «حجت الاسلام» خطاب قرار مي‌دهند تا تاكيد كنند كه او را در نظام سلسله‌مراتبي روحانيت در رتبه‌اي پايين‌تر از كساني همچون احمد جنتي، محمد يزدي و مصباح يزدي مي‌دانند.

با اين حال، كساني كه دستي بر خبرها دارند، مي‌دانند كه در جمهوري اسلامي جابجا كردن القاب روحانيت كه هيچ، حتي درجه‌هاي نظامي هم چندان سخت نيست؛ چنان كه «سردار» جعفري يكشبه به «سرلشگر» جعفري تبديل شد. با اين حال هاشمي اين بار هم در خبرهاي رسمي «آيت الله» نشد تا مشخص شود كه او حتي اگر بر صندلي رياست مجلس فقيهان عالي‌رتبه‌ي حكومت اسلامي هم بنشيند، از ديد فقيهان بانفوذ نظام، «مجتهد» نيست و لابد از سر اضطرار در اين سمت قرار گرفته است، و به طبع شايستگي رسيدن به رهبري نظام را هم نخواهد داشت.

اين توصيف و نتيجه‌ي نهايي آن، هرچند در صحنه‌ي سياسي ملموس نشده و بر سر آن بحث نشده است، اما از آرايش دروني مجلس خبرگان كه آراي انتخابات اخير نمايانگر آن است، مي‌توان فهميد كه منازعه‌اي در همين حد در پشت اين انتخابات وجود داشته است؛ منازعه‌اي كه بي‌شك مي‌توان نوك پيكان آن را تا نحوه تلقي از عملكرد رهبر فعلي و مصداق مورد نظر براي جانشين وي هم تسري داد.

صف‌بندي تمام‌عيار
در حالي كه پيش از اين انتظار مي‌رفت روحانيان عالي‌رتبه كشور پيش از حضور در صحن مجلس خبرگان براي انتخاب رئيس، رايزني‌هاي خود را به انجام رسانده باشند و راي‌گيري نهايي، صوري و شكلي باشد، نتايج انتخابات هيئت رئيسه مجلس خبرگان رهبري نشان از بروز يك صف‌بندي آشكار و تمام‌عيار در بين اعضاي اين مجلس دارد. اختلافي كه تا پيش از اين صرفا به طور غيررسمي در رسانه‌ها مطرح بود، اما اكنون در آراي دوقطبي نمايندگان مجلس خبرگان متبلور شده است.

گزارش‌هاي رسمي حاكي از اين است كه هاشمي رفسنجاني با 41 راي به رياست مجلس خبرگان رسيده است و رقيب وي، ‌احمد جنتي، 30 راي كسب كرده است. در خبرهاي منتشر شده، عدد شركت‌كنندگان در راي‌گيري 75 راي بوده است، و اين يعني 10 عضو اين مجلس در راي‌گيري شركت نداشته‌اند. و در نهايت نتايج بدست آمده حاكي از اين است كه هاشمي رفسنجاني تنها اندكي بيشتر از نصف آراي اين مجلس را بدست آورده و در برابر وي، يك اقليت قدرتمند با 33 راي حضور دارد كه باعث شده وي با اختلاف 8 راي به رياست اين مجلس برسد. بر اساس گزارش‌هاي رسمي، در زمان ثبت نام نامزدها براي رياست مجلس خبرگان، جنتي و يزدي نيز به همراه هاشمي ثبت نام كردند. اما دقايقي بعد يزدي به نفع جنتي كناره‌گيري كرد و بدين ترتيب نتيجه 41 در برابر 33 به نفع هاشمي بدست آمد.

اخبار غيررسمي
اما در كنار اين اخبار رسمي، شنيده‌هاي غيررسمي حاكي از اين است كه به دنبال مطرح شدن اختلافات دروني مجلس خبرگان در رسانه‌ها، از دو هفته پيش صادق لاريجاني و سيد احمد خاتمي با حمايت مقامات بالا ماموريت يافته بودند تا براي جلوگيري از رياست هاشمي رايزني كنند. آنها با تك‌تك اعضاي خبرگان در اين دو هفته رايزني كردند و نسبت به خطرات حضور هاشمي رفسنجاني در جايگاه رياست خبرگان هشدار دادند.

هماهنگ با اين رايزني‌ها، خبرگزاري فارس، روزنامه كيهان و ديگر رسانه‌هاي جريان مخالف هاشمي نيز خط تخريب وي را ادامه دادند، تا جايي كه اين جريان در روزهاي اخير با مطرح شدن خبر نادرست توقيف كتاب خاطرات هاشمي و جريان‌سازي حول محور آن به اوج رسيد.

در سمت مقابل نيز هاشمي رفسنجاني و حاميانش به طور گسترده‌اي با نمايندگان خبرگان رايزني كردند. محور اين رايزني‌ها، واعظ طبسي نماينده رهبري و سرپرست آستان امام رضا در مشهد بود كه محمد مومن در قم نيز وي را همراهي مي‌كرد. اين جريان اگرچه با موجي از تبليغات جريان رقيب مواجه بود و پيش‌بيني مي‌كرد كه رياست خبرگان را به رقبا باخته باشد، در عين حال به رايزني‌هاي خود ادامه داد.

گزينه اصلي اين جريان به طبع هاشمي رفسنجاني بود، اما اين جريان در دو هفته اخير با اوج‌گيري فعاليت گسترده جريان رقيب، حاضر شد به گزينه‌اي مثل محمد يزدي هم راضي شود. در عين حال نام واعظ طبسي و محمد مومن نيز از سوي اين جريان مطرح شد تا فضا تاحدي از رقيب گرفته شود. چرخش محمد يزدي به سمت جريان رقيب در روزهاي آخر، كار را براي حاميان هاشمي دشوارتر كرد، به طوري كه آنها ناگزير شدند خود هاشمي را كه تقريبا از نامزد شدن در اين انتخابات منصرف شده بود و رفته‌رفته داشت به گزينه‌هاي خنثي‌تري همچون امامي كاشاني هم رضايت مي‌داد، قانع كنند كه بايد خود در اين رقابت حاضر شود.

در سمت مقابل نيز اختلاف بين حاميان جنتي و يزدي و جدي شدن دوباره‌ي حضور هاشمي، باعث شد كه مصباح يزدي نيز تصميم به شركت در انتخابات رئيس مجلس بگيرد؛ تصميمي كه پيش از اين با توجه به رايزني‌هاي احمد خاتمي و صادق لاريجاني كه مقبوليت او در خبرگان را بسيار پايين نشان مي‌داد، منتفي شده بود.

اما در صبح روز موعود و با آغاز جلسه مجلس خبرگان رهبري، فضا به قدري به نفع رفسنجاني تغيير كرده بود كه نه تنها مصباح يزدي از كانديداتوري منصرف شد، بلكه نزديكان وي محمد يزدي را هم (پس از ثبت نام) از حضور در رقابت منصرف كردند تا بدين ترتيب رقابتي دوقطبي و تمام‌عيار بين جنتي و هاشمي به عنوان نمايندگان دو جريان رقيب در خبرگان شكل بگيرد؛ رقابتي كه برخلاف پيش‌بيني‌ها به رياست هاشمي بر خبرگان انجاميد.

در اين ميان نقش هاشمي شاهرودي را هم نبايد نديده گرفت، كه با امتناع از همراهي با جريان مخالف هاشمي و ايستادگي در برابر برخي فشارها براي كانديداتوري براي رياست، خود را در ميان مصاف دو جريان رقيب قرار نداد و بدين ترتيب به طور غيرمستقيم به جريان هاشمي كمك رساند.

معناي رياست هاشمي چيست؟
پيش از درگذشت علي مشكيني، رئيس پيشين مجلس خبرگان، و در واقع از وقتي كه خبر تشديد بيماري وي مطرح شد، نگاه‌ها به سمت دو عضو نامي مجلس خبرگان رفت كه در زمان انتخابات اين مجلس در پاييز 85 هم نام آن دو به عنوان سردمداران دو جريان روحاني رقيب مطرح بود. اما انتخابات اخير، اين صف‌بندي را با تمام عقبه‌ي خود از عمق به سطح آورد؛ و شايد مهمترين پيام انتخاب هاشمي اين بود.

اين انتخاب، مجلس خبرگان را از جايگاه قدسي كه براي آن تصور مي‌شد، به روي زمين آورد و نشان داد فقهاي مسني كه بر صندلي‌هاي اين مجلس نشسته‌اند و بابت اين كار حتي حقوقي هم دريافت نمي‌كنند، پاي قدرت كه به ميان بيايد، حاضرند همانند همه‌ي فعالان عرصه سياست دست به گريبان شوند، يارگيري كنند، لابي كنند و حتي به تبليغات سياسي و جنگ رسانه‌اي هم روي بياورند.

اين را مي‌توان «پيام» انتخاب رئيس جديد مجلس خبرگان دانست. اما اين انتخاب، پيامدي نيز دارد كه شرايط را براي جريان تندروي نزديك به احمدي نژاد، مصباح يزدي و احمد جنتي را دشوارتر از قبل مي‌سازد. انتخاب اخير نشان داد رقابت دو جرياني كه در دور دوم انتخابات رياست‌جمهوري نهم پشت سر هاشمي و احمدي نژاد صف‌بندي كرده بودند و در انتخابات خبرگان اين شكاف دوقطبي را به «گسل هاشمي- مصباح» و جناح‌هاي پشت سر آنها امتداد دادند، همچنان در جريان است و بلكه تعميق بيشتري هم يافته است. شكافي كه اكنون به صندلي رياست عالي‌ترين نهاد نظام جمهوري اسلامي كه حتي بر رهبري نظام هم نظارت مي‌كند، رسيده است.

مشخص نيست كه آيا مي‌توان اين وضعيت را نمودي جديد از دوگانگي در حاكميت، كه گروهي از اصلاح طلبان پيگير آن بودند، دانست يا خير. اما ترديدي در اين نيست كه شكاف در بالاترين سطح حاكميت جمهوري اسلامي در سه دهه گذشته، هيچ‌وقت تا اين اندازه آشكار نبوده و در عين حال هيچ‌گاه تا اين اندازه با روشي نسبتا دموكراتيك و مسالمت‌آميز حل نشده است.