پرده‌برداری از واقعيت پنهان كابينه احمدی نژاد

مهرداد توانا فرد

بركناری دو وزير كابينه احمدی نژاد در روزهای گذشته، از سوی ناظران سياسی به يك زلزله در مديريت كلان اين دولت تعبير شد؛ زلزله‌ای كه برخی از واقعيت‌های پنهان را به عرصه عمومی آورده و در معرض ديد همه ناظران قرار داده است.

اين پرسش كه علت كناره‌گيری اين دو عضو كابينه - كه در مورد وزير صنايع لفظ «‌استعفا‌» و در مورد وزير نفت تعبير «‌بركناری‌» صحيح‌تر است - دقيقا چه بود، طبعا در بيان موافقان و مخالفان دولت پاسخ‌های متفاوتی مي‌يابد. مشاوران احمدی نژاد كه در اين دو روز به اظهارنظر پرداخته‌اند و نيز تبليغات رسمی صداوسيما كه اين روزها سعی در دفاع تمام‌عيار از دولت نهم دارد، تلويحا علت كناره‌گيري‌ها را ناتوانی اين افراد از برآوردن انتظارات در حوزه مسئوليت خود دانسته‌اند.

در طرف مقابل، منتقدان اين كار احمدی نژاد - كه اين بار گستره آنها تا احمد توكلی و بسياری از ديگر نمايندگان اصولگرا هم پيش رفته است - اين تغييرات ناگهانی را نشانه و باعث بي‌ثباتی در مديريت‌ها، اختلافات درونی دولت نهم و مقاومت اين دو وزير در برابر اعمال فشارها از بيرون دانسته‌اند.

واقعيت هرچه باشد، بخشی از اين واقعيت بلافاصله پس از انتشار خبر كنار رفتن اين دو عضو كابينه در عرصه سياسی مطرح شد و چيزی نگذشت كه در رسانه‌ها هم بازتاب يافت. اين واقعيت چيزی نبود جز ريزش بخش ديگری از حاميان دولت و پيوستن آنها به صف منتقدان؛ ريزشی كه نشانه‌های واضح آن را در نوشته‌های روزنامه‌های اصولگرا در روز سه‌شنبه، سخنان انتقادی احمد توكلی نماينده شاخص منتسب به اين جريان سياسی و اخبار انتقادی سايت‌های اصولگرا مي‌شد ديد.

احمد توكلی روز گذشته به سايت الف كه منتسب به خود اوست، گفت: «‌تا آنجا كه ما اطلاع داریم مدتها بود كه تغییر برخی معاونت ها و نصب افراد خاصی در هر دو وزراتخانه درخواست می شد و آقای دكتر طهماسبی و آقای مهندس وزیری به دلیل نامناسب بودن افراد معرفی شده، مقاومت می كردند و به نظر می رسد علت اصلی تغییر آنها هم همین بوده باشد... بنده قصد اسم آوردن ندارم ولی این دو وزیر پیشین را در نپذیرفتن آن افراد محق می دانم.» روزنامه خراسان نيز – كه پيش از اين حامی سرسخت احمدی نژاد بود – در همين روز نوشت: «افكار عمومي، سياسيون و حتی حوزه كاری مربوط به اين تغييرات بايد در جريان دلايل رفتن‌ها و آمدن‌ها حداقل كليات قضيه باشند چه در غير اين صورت شايعه برای كسی كه رفته يا آن‌كه آمده و از همه مبهم‌تر انگيزه تغييردهنده ايجاد و پخش مي‌شود.» اظهارنظرهايی از اين دست نشان مي‌دهد كه يك اتفاق جديد در صف حاميان دولت رخ داده است. اتفاقی كه شايد بيشتر از آنكه وقوع يك وضعيت جديد باشد، ظهور يك وضعيت موجود اما پيش از اين پنهان است كه اكنون آشكار شده است.

دولت سايه، يا دولت در دولت
تعبير «‌دولت سايه‌» نامی است كه يك نماينده اقليت مجلس برای اين واقعيت آشكار شده، برگزيده است. شجاع‌پوريان كه تنها نماينده جبهه مشاركت – حزب اكثريت مجلس ششم- در مجلس هفتم است، يك روز پس از كناره‌گيری دو وزير كابينه احمدی نژاد با خبرگزاری آفتاب مصاحبه كرد و تحولات اخير در دولت را به دولت سايه منتسب كرد.

در ادبيات سياسی جهان، مفهوم دولت سايه يا «‌كابينه سايه‌» به گروهی از افراد شاخص و صاحبنظر احزاب اپوزيسيون جريانات حاكم گفته مي‌شود كه وقتی در انتخابات شكست مي‌خورند و جريان رقيب دولت را به دست مي‌گيرد، آنها برای وزارتخانه‌های مختلف افرادی را تعيين مي‌كنند تا به رصد، ارزيابی و نقد فعاليت‌های وزير دولت مستقر پردازند. بدين ترتيب دولت سايه همواره در مقابل دولت به نقد عملكردها مي‌پردازد و در هر حوزه‌ای صاحب نظر، تحليل و برنامه مي‌شود تا وقتی حزب منتقد دولت به قدرت بازگشت،‌كارها از نقطه صفر شروع نشود.

اما اين مفهوم در ادبيات سياسی ايران تاكنون وجود نداشته و اگر هم صحبتی از دولت سايه شده، اين اصطلاح بيشتر به معنای يك باند قدرتمند مخفی و توطئه‌گر به كار رفته است تا يك جريان شناسنامه‌دار منتقد. اين تقريبا همان مفهومی است كه پيش از اين حميدرضا جلايي‌پور - جامعه شناس اصلاح طلب ايرانی - از آن با عنوان «‌دولت پنهان‌» ياد كرده بود و اكنون شجاع پوريان نماينده اصلاح طلب نيز از آن برای توصيف پشت پرده تحولات دولت استفاده كرده است. اما پشت پرده اين تحولات واقعا چيست؟

شجاع پوريان مي‌گويد: «‌متاسفانه یکی از بدعت‌های غلط و خطرناکی که در دولت نهم اتفاق افتاده، وجود یک دولت سایه است که به عنوان حلقه مشاوران امین و نزدیک ریاست جمهوری ظاهرا در اشکال قانونی بازرسی و نظارت در امور وزارتخانه‌ها دخالت می‌کند. گاهی اخباری که از حلقه نزدیک به رئیس جمهور و مشاوران رئیس‌جمهور که در راس آن‌ها مسئول بازرسی نهاد ریاست جمهوری که برادر رئیس جمهور هم هست و کسان دیگری مانند «صادق محصولی» جسته و گریخته به بیرون درز پیدا می‌کند، حاکی از آن است که در اغلب وزارتخانه‌ها با عناوین و القابی مانند نظارت و بازرسی دخالت می‌کنند و بعضا شنیده می‌شود گاهی عامل برکناری وزرا این است که به توصیه‌های این مجموعه تمکین نمی‌کنند. درباره برکناری وزیر نفت هم چنین حاشیه‌هایی ایجاد شده.»

اشاره صريح اين نماينده مجلس به نقش حلقه نزديكان احمدی نژاد در بركناری وزير نفت در حالی صورت گرفته است كه مضمونی شبيه به اين از نامه استعفای طهماسبی وزير صنايع نيز استنباط مي‌شود. وی در اين نامه به صراحت از دخالت ستاد تبصره در امور وزارت صنايع به عنوان يكی از دلايل استعفای خود نام برده است. اين اشاره خصوصا وقتی اهميت مي‌يابد كه توجه كنيم «‌علی اكبر محرابيان‌» رييس اين ستاد اكنون به جای طهماسبی بر صندلی وزارت نشسته است؛ و اهميت آن وقتی بيشتر مي‌شود كه سخنان محرابيان را در جلسه معارفه وی به عنوان سرپرست وزارت صنايع بخوانيم، چه او كه شب گذشته حكم سرپرستی را دريافت كرده در مراسم معارفه خود جزييات برنامه جامع و مفصلی را برای اداره وزارت صنايع اعلام مي‌كند؛ و اين اهميت وقتی مضاعف مي‌شود كه به خبر منتشر شده در برخی رسانه‌ها توجه كنيم كه از نقش روابط فاميلی در رشد سريع وی مي‌نويسند و خبر برخی ديگر از رسانه‌ها كه محرابيان 35 ساله را «‌خواهرزاده احمدی نژاد‌» ذكر مي‌كنند.

جالب اينجاست كه پرويز داودی معاون اول رييس‌جمهور در مراسم معارفه محرابيان، نحوه آشنايی وی با احمدی نژاد را به دوره استانداری احمدي‌نژاد در اردبيل مربوط دانسته و گفته است: احمدي‌نژاد در اين استان و در اجرای چند پروژه ساختمانی به توانايي‌های محرابيان پی برده است. اين مدير متولد 1351 با اتكا به تجربه اين پروژه‌های ساختماني، ابتدا به رياست ستاد اجرايی طرح سهميه‌بندی بنزين منصوب شد و اكنون سرپرست وزارت صنايع شده است. برخی از رسانه‌ها احتمال داده‌اند كه محرابيان به زودی توسط احمدی نژاد به عنوان نامزد پست وزارت صنايع و معادن به مجلس معرفی خواهد شد، و سخنان وی در مراسم معارفه درباره برنامه‌هايش برای آينده اين وزارتخانه را نيز نشانه آشكاری از اين احتمال دانسته‌اند.

در دو سال اخير كه محمود احمدی نژاد در راس دولت قرار گرفته است، كمتر كسی هست كه اخبار غيررسمی و حتی رسمی دولت را پيگيری كرده باشد و نداند كه حلقه محدودی شامل معدود افراد نزديك احمدی نژاد در دولت نهم بيش از يك وزير نقش ايفا مي‌كنند. اينها حلقه نزديكان احمدی نژاد را تشكيل مي‌دهند كه شجاع پوريان نماينده مجلس از جمع آنها به صفت «‌دولت سايه‌» نام مي‌برد و ديگر تحليل‌گران نيز آنها را تنها افراد مورد اعتماد محمود احمدی نژاد و بانفوذتر از وزرا و حتی معاونان رييس‌جمهور مي‌دانند.

نام تعدادی ازاين افراد آشناست: «‌مجتبی هاشمی ثمره‌» كه ابتدا مشاور ارشد احمدی نژاد بود و سپس معاونت سياسی وزير كشور را هم از آن خود كرد؛ «‌مسعود زريبافان‌» كه علاوه بر عضويت در دوره دوم شورای شهر تهران به عناون دبير هيات دولت هم مشغول به كار شده بود و با آنكه به خاطر شركت در انتخابات دوره سوم شوراها از اين سمت دولتی استعفا داده بود اما پس از ناكامی در انتخابات هنوز هم بدون اينكه هيچ سمت رسمی در دولت داشته باشد در جلسات آن شركت مي‌كند؛ غلامحسين الهام كه اكنون عدد سمت‌های رسمی او حداقل پنج مورد است؛ «‌علی اكبر جوانفكر‌» مشاور مطبوعاتی احمدی نژاد، «‌صادق محصولی‌» كه به رغم معرفی از سوی احمدی نژاد برای وزارت نفت نتوانست اعتماد نمايندگان را جلب كند و پس از آن تاكنون مشاور احمدی نژاد است؛ «‌داود احمدی نژاد‌» برادر رييس‌جمهور كه رياست بازرسی ويژه رياست جمهوری را از آن خود كرده است؛ و چند تن ديگر، كه اكنون نام يكی ديگر از آنها نيز مشخص شده است: «‌علی اكبر محرابيان‌» خواهرزاده و نماينده ويژه احمدی نژاد در ستاد تبصره 13 بودجه، سرپرست فعلی وزارت صنايع.