رييس بعدي مجلس خبرگان كيست؟

مهرداد توانا فرد

انتشار اخباري درباره وخامت حال آيت الله علي مشكيني رييس كنوني مجلس خبرگان رهبري، باعث شده كه محافل سياسي داخل ايران بار ديگر به بحث درباره جانشين وي بپردازند.
اين بحث پيش از اين هم يك بار در آستانه انتخابات سال گذشته مجلس خبرگان مطرح شده بود، ولي با قطعي شدن حضور علي مشكيني در انتخابات و داوطلبي او براي رياست بر اين مجلس، زمينه‌اي براي ادامه بحث در اين باره باقي نمانده بود.

اما اكنون با تاييد اخبار حاكي از وخامت حال مشكيني در رسانه‌ها و صدا و سيماي ايران، اين سوال در محافل مطرح است كه چه كسي جانشين مشكيني و رييس بعدي مجلس خبرگان رهبري خواهد بود؟

آخرين گزارش‌ها از بيمارستان بقية الله

دو سالي مي‌شود كه آيت الله علي مشكيني حال مزاجي خوبي ندارد و او در اين مدت بارها به علت مريضي در بيمارستان بستري شده است. به طوري كه بارها رسانه‌ها از احتمال كناره‌گيري وي از مسئوليت‌هاي سياسي خود خبر داده‌اند.
از اواسط هفته گذشته، بار ديگر شايعاتي مبني بر وخامت حال مشكيني در محافل مذهبي شهر قم پخش شد. مشكيني از همان زمان به تهران منتقل شده و در بيمارستان «بقيه الله» (متعلق به سپاه پاسداران) بستري شده بود. در همين زمان آيت الله خامنه‌اي رهبر جمهوري اسلامي نيز به عيادت مشكيني رفت.

اما شايعات درباره وخامت حال مشكيني بالاخره ظهر امروز (پنجشنبه) در خبرگزاري‌هاي رسمي ايران تاييد شد و رسانه‌ها از اوج‌گيري بيماري وي خبر دادند. شفاف‌ترين خبر را سايت بازتاب داد كه از «به كما رفتن» وي صحبت كرد به طوري كه پزشكان از بهبود حال وي قطع اميد كرده‌اند. در ساعات پاياني امروز نيز بخش‌هاي خبري تلويزيون ايران اعلام كردند كه علت بستري شدن وي در بيمارستان «عفونت ريوي» بوده است، با اين حال وي عصر امروز تا حدي هشياري خود را به دست آورده و در حال حاضر با تنفس مصنوعي زنده است.

نقش سياسي مشكيني

در ماههاي قبل از انتخابات اخير مجلس خبرگان نيز يك بار حال وي، البته نه به اين شدت، به وخامت گراييد و در همان زمان احتمال انصراف وي از حضور در دور بعدي انتخابات مطرح شد. طرح اين احتمال همراه بود با گمانه‌زني‌هاي بسياري درباره رييس بعدي و آينده مجلس خبرگاني كه مشكيني رييس آن نباشد. با اين حال اندكي پس از آغاز ثبت نام نامزدهاي انتخاباتي، دفتر مشكيني اعلام كرد كه وي در اين انتخابات شركت خواهد كرد. مشكيني در نهايت با راي دوم در استان تهران به اين مجلس راه يافت و به سهولت بر جايگاه رياست تكيه زد.
رياست مجلس خبرگان رهبري، عنواني است كه از ابتداي تشكيل اين مجلس در سال 1361 تا امروز متعلق به آيت‌الله مشكيني بوده است. اين روحاني 86 ساله، در هيچ دوره‌اي براي تصدي رياست تنها مجلسي كه بايد بر عملكرد شخص اول نظام نظارت كند، رقيبي نداشت. اما در عين حال در اين ربع قرن، هيچ‌گاه خبري از اختلاف بين او و دو رهبر جمهوري اسلامي منتشر نشد، و بعيد است كه اختلافي هم در واقع وجود داشته باشد. گو اينكه مشكيني به رغم كهولت سن و جايگاه قانوني بالاتر، هر بار كه اجلاس سالانه مجلس تحت مديريت خود را تشكيل مي‌داد، بلافاصله اعضاي اين مجلس را به ديدار رهبري مي‌برد. اين موضوعي است كه بارها به طور ضمني مورد انتقاد اصلاح طلبان قرار گرفته است. اين جناح كه معمولا از حضور در مجلس خبرگان محروم شده‌اند، هميشه انتقاد كرده‌اند از اينكه چرا اعضاي مجلس خبرگان رهبري به جاي اينكه رهبر را به جمع خود احضار كنند و از او درباره عملكرد يك ساله خود توضيح بخواهند، به حضور وي مي‌روند و در اين ديدارها به جاي بررسي عملكرد از او رهنمود مي‌گيرند.

نقش علي مشكيني در اين ميان بسيار حائز اهميت بوده است. چرا كه وي از سويي همواره تلاش مي‌كرد جايگاه مجلس خبرگان را با اين توجيه كه «اين مجلس بايد حافظ اصل مترقي ولايت فقيه و مدافع آن باشد» فراتر از مناسبات و منازعات سياسي موجود نگه دارد و از سوي ديگر با محدود نگه داشتن دايره فعاليت‌هاي مجلس خبرگان در حد برگزاري يك اجلاس دو روزه در هر سال و انتشار يك فصلنامه و صدور بيانيه‌هاي گهگاه، نقش و جايگاهي را كه از نگاه اصولگرايان «مقدس و فراجناحي» و از نگاه اصلاح طلبان «زينتي و تشريفاتي» توصيف مي‌شد، براي مجلس خبرگان حفظ كند.

در كنار اين جايگاه، مشكيني هيچ ابايي نداشت از اينكه در مواردي كه لازم مي‌ديد، در مباحث و فعاليت‌هاي سياسي دخالت كند و به نقد صريح يا دفاع تمام‌عيار از جناح‌هاي سياسي بپردازد. وي كه رياست شوراي عالي جامعه مدرسين حوزه علميه قم (مهمترين تشكل روحاني اصولگرايان) را نيز به عهده دارد، در انتخابات اخير خبرگان با اين عنوان خطاب به «علماي بلاد» نامه‌اي نوشت و حتي پيش از آنكه نتيجه بررسي صلاحيت نامزدهاي انتخاباتي از سوي شوراي نگهبان اعلام شود، ليست نامزدهاي مورد حمايت خويش را منتشر كرد.

پيش از اين هم آيت الله مشكيني بارها موضع سياسي خود را، به خصوص عليه اصلاح طلبان و مجلس ششم و در دفاع از مجلس هفتم و دولت نهم اعلام كرده است. نامه مشكيني با امضاي رييس جامعه مدرسين قم كه در آن «سازمان مجاهدين انقلاب اسلامي» از مهمترين احزاب اصلاح طلب به صراحت «نامشروع» توصيف شده بود يا سخنان وي عليه مجلس ششم كه در آن نمايندگان اين مجلس به تلاش براي كنار گذاشتن اسلام متهم شده بودند، و نيز سخنان مشهور وي كه در آن به تاييد عضويت نمايندگان مجلس هفتم از سوي امام زمان تصريح كرده بود، نمونه‌هايي از موضع‌گيري‌هاي جانبدارانه مشكيني هستند كه در دو سال اخير در حمايت تمام‌عيار از دولت نهم تكرار شد.

سخنان وي در اجلاس قبلي مجلس خبرگان مبني بر اينكه «نظام ما متصل به خداست و رهبر مقتدر ما منصوب از جانب خداست» كار را از اين فراتر برد و مشكيني را علاوه بر منازعات سياسي، به منازعات كلامي مربوط به بحث ولايت فقيه و نظام سياسي اسلام هم وارد كرد.

با اين اوصاف، عدم حضور مشكيني اگرچه تاحدي در صحنه سياسي كشور هم ملموس خواهد بود، اما خلأ احتمالي ناشي از درگذشت وي، بيش از هرجاي ديگر در مجلس خبرگان رهبري و هيات رييسه آن مشهود خواهد بود. خلأي كه در صورت تحقق مي‌تواند به يك كشمكش جدي بر جانشيني وي منجر شود.

رقابت بر سر جانشيني

وقتي در آغاز رقابت‌هاي انتخاباتي سال گذشته مجلس خبرگان صحبت از انصراف مشكيني شد و صاحبنظران سياسي به گمانه‌زني درباره جانشين احتمالي وي پرداختند، بيشتر نگاه‌ها متوجه «هاشمي رفسنجاني» شد. هاشمي كه در تمام اين دوران در كنار مشكيني عنوان «نايب رييس اول» خبرگان را از آن خود كرده است، اولين و تنها كانديدايي است كه تاكنون به طور جدي درباره رياست او بر مجلس خبرگان صحبت شده است.
اما اينكه تاكنون براي تصدي اين سمت رقيب مطرحي در برابر هاشمي حضور نيافته است، دليل بر اين نمي‌شود كه كسي با رياست احتمالي او مخالفتی نداشته باشد. برعكس؛ بخش قابل توجهي از جريان‌هاي سياسي اصولگرا كه هم‌اكنون در قدرت حضور دارند، بي‌ترديد با حضور هاشمي در رياست مجلسي كه حق نظارت بر رهبر را دارد، مخالفند. آنها احتمالا حاضرند از بسياري از ابزارهاي قانوني و فراقانوني خود هم استفاده كنند تا چنين اتفاق به زعم ايشان ناگواري نيفتد. يادداشت «فاطمه رجبي» همسر غلامحسين الهام سخنگوي دولت نهم كه به عنوان سخنگوي غيررسمي هواداران احمدي نژاد شناخته مي‌شود، اوج نگراني اين جريان از رياست هاشمي بر مجلس خبرگان را نشان مي‌دهد. او بلافاصله پس از برگزاري انتخابات هيات رييسه اين مجلس با تشكر از خبرگان به خاطر انتخاب رييسي غير از هاشمي، به شدت به وي حمله كرد و از خبرگان خواست كه در دور بعدي مصلحت‌سنجي‌ها را كنار گذاشته و براي نايب‌رييسي اين مجلس به وي راي ندهند.

با اين حال و با وجود مخالفت قاطع هواداران احمدي نژاد و نيز طيف آبادگران و منتقدان سابق هاشمي، بعيد است كه آنها بتوانند در درون مجلس خبرگان كاري از پيش ببرند. نتايج انتخابات هيات رييس اين مجلس در اسفند ماه گذشته، اين واقعيت را نشان مي‌دهد كه مقبوليت هاشمي در اين مجلس چندان كمتر از مشكيني نيست. در اين انتخابات، مشكيني تنها نامزد رياست بر اين مجلس 71 راي از 80 عضو اين مجلس را بدست آورد و هاشمي نيز كه نامزد نايب‌رييسي بود، به 65 راي از مجموع 80 راي دست يافت. تقريبا محال به نظر مي‌رسد كه اين فاصله 6 تايي كه احتمالا متعلق به «مصباح يزدي» و همفكران او در مجلس خبرگان است، بتواند آنقدر گسترش يابد كه رقم مخالفان هاشمي را به نصف اعضاي مجلس خبرگان برساند.

با اين حساب، از حالا مي‌توان حدس زد كه اگر از بيرون از مجلس خبرگان مشكلي بر سر راه رياست هاشمي به وجود نيايد، ‌بعيد است كه وي در داخل اين مجلس براي كسب راي لازم با مشكل مواجه شود. همين حساب سرانگشتي باعث شده بود كه هواداران احمدي نژاد در آستانه انتخابات خبرگان تمام تلاش خود را براي قانع كردن مشكيني به نامزدي مجدد به كار بندند و او را از انصراف به علت بيماري منصرف سازند.

اكنون اگر مشخص شود كه عمر مشكيني به پايان رسيده است، آنها فرصت و گزينه‌هاي چنداني براي مقابله با اتفاقي كه به شدت از نگران هستند، ندارند. با اين حال نفوذ اين جريان در نهادهاي دولتي و امنيتي و محافل نظامي و روحاني جمهوري اسلامي را نيز نبايد دست كم گرفت.

آيا در صورت غيبت مشكيني از صحنه، هواداران احمدي نژاد مي‌توانند از رياست هاشمي رفسنجاني بر مجلسي كه صاحب اختيار عزل و نصب رهبري است، جلوگيري كنند؟