انقلاب غير قابل تصور بود

منوچهر هوشیار

شنیدن فایل صوتی

ارتشبد فتح‌الله مین‌باشیان، فرمانده‌ی پیشین نیروی زمینی ارتش شاهنشاهی، را که هفته‌ی گذشته در سن ۹۲سالگی در پاریس درگذشت می‌توان یکی از چهره‌های ممتاز و استثنایی ارتش ایران دانست. وی که ورزش، موسیقی و سپاهی‌گری را درهم آمیخته بود، توانست در هر سه‌ رشته پیشرفت کرده و به نام‌آوری دست یابد. مرحوم مین‌باشیان علاوه برآن از منسوبین خاندان سلطنتی ایران بود و برادر وی که نام خود را به پهلبد تغییر داده بود، با شمس پهلوی، خواهر محمدرضا پهلوی پادشاه پیشین ایران،‌ ازدواج کرده بود. درباره‌ی مرحوم مین‌باشیان مطالب مختلفی منتشر شده است. پاره‌ای او را یکی از نزدیک‌ترین افسران به محمدرضاشاه می‌دانند، و عده‌ای دیگر بر این باورند که از اعتماد شاه برخوردار نبود. سپهبد پرویز خسروانی، امیر پیشین ارتش ایران و بنیانگذار باشگاه ورزشی «تاج»، که اینک نام آن به «استقلال» تغییر یافته است، برای ما از مرحوم مین‌باشیان و فعالیت او در باشگاه «تاج» سخن می‌گوید.

فتح‌الله مین‌باشیان

تیمسار مین‌باشیان یکی از قهرمانان ملی ایران بود. ایشان دروازه‌بان تیم ملی بودند و ضمناً دروازه‌بان تیم «تاج» هم بودند. از لحاظ ورزشی من همیشه نسبت به ایشان احترام داشتم. منضبط بود در کار نظامی‌اش، مشاغل حساسی داشت و هیچ مشکلی نداشت وهمیشه مورد احترام فرماندهان بالاتر از خودش بود.

علت اینکه به اصطلاح حضور ایشان محسوس نبود، یا حداقل برای ما محسوس نبود، در این جریاناتی که منجر به انقلاب اسلامی شد چه بود؟ از ایشان سروصدای چندانی در آن موقع نبود...

برای اینکه شاهنشاه آریامهر دستور فرموده بودند به ارتش که من حاضر نیستم که قطره خونی از بینی هموطنانم خارج بشود. ولی آنقدر این جریان غیرمترقبه بود که برای ما هم باورکردنی نبود که اسلام جنگی‌تر از خود ما نظامی‌ها باشد و این که نظامی‌ها را قبول نداشته باشد. و خب این افسران ملاحظه می‌کردند که در واقع کشیدند کنار و کاری هم نداشتند. اینها هم عقیده‌ی شخصی من است و به کسی مربوط نیست.

در گفت‌وگوهایی که با مرحوم مین‌باشیان داشتید، هیچگاه ایشان اظهارعقیده کردند که علل بروز انقلاب اسلامی، از نظر ایشان، چه بوده است؟ چون علل گوناگونی با هم آمیخته‌ شده‌اند، ولی بالاخره تعدادی هستند که مهم‌تر از همه است. نظر مرحوم مین‌باشیان درباره‌ی علل اصلی بروز انقلاب اسلامی در ایران چه بود؟

ایشان در واقع مثل خود من فکر می‌کردند. برای ما اصلاً غیرقابل تصور بود که فکر کنیم چنین انقلابی شدنی‌ست. حالا شده است، ولی فکر نمی‌کردیم ادامه پیدا کند. الان شما ببینید، ضمن اینکه من خودم احترام داشتم و خانواده‌ام نیز احترام داشتند، هنوز هم که ۲۹ـ ۲۸ سال گذشته است،‌ یک افسر را هم عفو نکرده‌اند. اصلاً گناهی نکرده‌اند.

یکی از مسائلی که نسبت به مرحوم مین‌باشیان در بسیاری جاها مطرح است،‌ مطالبی‌ست که در کتاب مرحوم علم در مورد ایشان نوشته شده است که حتماً شما مطالعه کرده‌اید. گویا ایشان مقداری درشت‌گویی کرده بودند در حضور شاه وقت ایران. می‌خواستم بدانم که به نظر شما این مسأله حقیقت دارد یا نه؟

ببینید، خانواده‌ی مین‌باشیان یک خانواده‌ی پایینی نبود، ایشان برادر آقای پهلبد بود و همیشه هم خدمتگذار بود و همه پایه‌گذار موزیک ایرانی بودند. واقعاً من شخصاً تصور نمی‌کنم. و حالا اینکه ایشان چرا این حرف را زدند، خب میل خودشان هست بزنند. برای ایشان هم احترام قائل هستم. ایشان هم با من یک بستگی خانواده‌ای داشتند و هنوزهم داریم به لحاظ بچه‌هایی که وجود دارند، علاوه بر این خود ایشان به‌فرمان پادشاه رئیس هیأت‌امنای باشگاه «تاج» بود. باشگاه «تاج» یک باشگاه کوچکی نبود، یکی از بزرگ‌ترین باشگاه‌های دنیا بود. الان ۶۴سال از تأسیس‌اش گذشته است، بازهم با عشق و علاقه‌ی خود بچه‌ها ادامه پیدا کرده است،‌ و امکاناتی که داشته هنوز در اختیار خودش است.

آخرین سؤال من، همان‌طور که اشاره فرمودید، درباره‌ی باشگاه تاج است. می‌خواستم بدانم آیا شما هنوز تماسی دارید با بچه‌های سابق باشگاه «تاج»؟

بچه‌های باشگاه «تاج» هنوز فرزندان من هستند. آدم می‌تواند صدای فرزندش را نشود؟ آخر چطور می‌شود چنین مسأله‌ای؟ اگر اینطور نباشم که... اصلا اگر من را هم نبینند، دوستم دارند. برای من نامه می‌نویسند، اما اسم و آدرس‌شان را نمی‌نویسند. برایم می‌نویسند شما را تا آخرین نفس شما را دوست داشته و داریم. برای اینکه خدمتی که من به ورزش کردم، همین استادیوم صدهزارنفری، الان در اروپا نیست. خب وقتی کسی اینقدر خدمت کرده است... چون آقای جعفریان... ورزش خراسان و آنهایی که آنجا بودند،‌ رؤسای ورزشی همه‌شان جمع شدند و یک نامه نوشتند به من که شاید رونوشت‌اش را هم داشته باشم... چون [دیگر] چیزی برایم باقی نمانده. یک عکس نظامی خودم را ندارم، از روزنامه گرفتم. باور کنید اصلا برای من عجیب بود یک چنین مسائلی.