پایگاهی برای مبارزه با تروریسم یا علیه ایران؟

روشنا سورج، تاجیکستان

فایل صوتی این گزارش را از اینجا بشنوید.

رابرت گیتس، وزیر دفاع آمریکا، که شامگاه چهارم ژوئن از کابل وارد بیشکک، پایتخت قرقیزستان، شد نتایج ملاقاتش با مقامات دولتی قرقیز را مثبت ارزیابی کرد. وزیر دفاع آمریکا در دیدار و گفت‌وگوهایش با مقامات دولتی قرقیز، نقش قرقیزستان را در مبارزه علیه تروریسم بین‌المللی و از بین بردن نیرو های طالبان در افغانستان بسیار مهم دانست و بر ضرورت توسعه‌ی همکاری‌های نظامی میان واشنگتن و بیشکک تأکید کرد. این در حالی‌ست که در این کشور، در چند ماه اخیر کوشش‌های زیادی در سطوح مختلف برای اخراج نیروهای آمریکایی ادامه دارد.

قربان‌بیک باقی‌اف، رییس جمهور قرقیزستان، و رابرت گیتس،‌ وزیر دفاع آمریکا

به گفته‌ی یک منبع در دولت قرقیزستان، موضوع ادامه‌ی حضور نیروهای آمریکایی و حفظ مصونیت دیپلماتیک این نیروها، در ملاقات وزیر دفاع آمریکا و مقامات دولتی قرقیز به میان گذاشته شد. این منبع می‌گوید که آمریکا در صدد است توافق قبلی همکاری‌های نظامی میان بیشکک و واشنگتن بازنگری شود و توسعه پیدا کند. رستم حیدراف، کارشناس امور نظامی آسیای میانه، بر این باور است که آمریکا برای رسیدن به این هدف از راه‌های متفاوت و متناقض - از مساعدت‌های اقتصادی گرفته تا فشارهای نظامی- استفاده خواهد کرد. به عقیده‌ی آقای حیدراف بعید نیست که آمریکا در صورت دریافت جواب رد بر تقاضاهایش از سوی دولت قرقیزستان، از مخالفان قرقیز برای انجام یک انقلاب رنگین در این کشور کوهستانی منطقه، که ملقب به «جزیره‌ی دموکراسی»ست، استفاده کند و با بر سر قدرت آوردن یک رژیم متمایل به واشنگتن، دست و پای خود را دراین کشور به تمام باز کند.

رستم حیدراف در مورد موقعیت تاجیکستان در رویارویی‌های میان آمریکا و ایران می‌گوید که هرچند دوشنبه هم با تهران و هم با واشنگتن همکاری بسیار نزدیک دارد، مخالف هرگونه جنگ ضد ایران است. ماه گذشته وزارت خارجه‌ی تاجیکستان اظهار کرده است که دوشنبه طرفدار حل سیاسی قضیه از راه مذاکرات است. همچنین ژنرال شیرعلی خیرالله‌اف، وزیر دفاع تاجیکستان، گفته بود که «هر کس که می‌خواهد به ایران ضربه زند، ضربه می‌گیرد». ده سال می‌شود که ایران و تاجیکستان همکاری‌های نظامی دارند و هر دو طرف دورنمای این روابط را مؤثر می‌دانند.

مهم‌ترین پایگاه هوایی آمریکا در منطقه‌ی آسیای میانه تا سال ۲۰۰۵ در شهرک خان‌آباد، در جنوب ازبکستان، مستقر بود. اما در روابط تاشکند و واشنگتن، همکاران استراتژیک سابق تنش‌ها ایجاد شد و تاشکند این نیروها را از قلمرو کشور خارج کرد.

در حال حاضرقرقیزستان تنها کشور در منطقه‌ی آسیای میانه است که در قلمروش بر اساس توافق ماه دسامبر سال ۲۰۰۱ میان پنتاگون و بیشکک، نیروهای آمریکا را مستقر کرده است. در پایگاه نظامی موسوم به پیتر هانسی در فرودگاه بین المللی ماناس، در حومه‌ی بیشکک، حدود هزار نظامی و ۳۰ فروند هواپیمای باربری و نظامی آمریکا مستقرند که از شش سال پیش، برای انجام عملیات مختلف در افغانستان مساعدت می‌کنند. این نیروها از مصونیت دیپلماتیک برخوردارند و طی این سال‌ها هرچند در چند مورد در ارتکاب جرایم دخیل بوده‌اند، اما بیشکک نتوانسته آنها را تحت پیگرد قانونی قرار بدهد. این موضوع در ملاقات وزیر دفاع آمریکا و مقامات دولتی قرقیزستان، یکی از مسایل مورد بحث و بررسی بوده است. هرچند جزییات نتایج این ملاقات اعلام نشده، اما خبرها حاکی‌ست که رابرت گیتس در دیدار با نظامیانش در پایگاه هانسی ماناس، از حفظ مصونیت دیپلماتیک آنها در قرقیزستان اطلاع داده است.

از سوی دیگر فعالان یک سازمان مستقل که ابتکار برای اخراج نیرو های آمریکا از قلمرو قرقیزستان عنوان شده است، خواستار ملاقات با رابرت گیتس شده‌اند. یکی از مؤسسان این سازمان، مارینا اواناوه، همسرالکساندر اواناو فقید است که ماه دسامبرسال گذشته توسط یک سرباز آمریکایی در پایگاه هانسی در فرودگاه ماناس بیشکک کشته شد. آقای اواناو راننده‌ی یک شرکت مشترک عرضه کننده‌ی مواد سوختی بود که از جمله برای فرودگاه بین‌المللی ماناس نیز مواد سوختی عرضه می‌کرد.

هرچند بیشکک بارها تقاضا کرده که زاکاری هیتفلد، سرباز آمریکایی و عامل قتل اواناو فقید تحت پیگرد قانونی قرار بگیرد، اما مقامات پایگاه هانسی این تقاضا را قطعا رد کردند و در اوایل بهار امسال، زاکاری هیتفلد را به آمریکا بازپس فرستادند. این در حالی‌ست که زاکاری هیتفلد و مقامات پایگاه هانسی در بیشکک بر این که اواناو در اثر ضرب گلوله‌ی سرباز آمریکایی کشته شده اذعان کرده‌اند. هم اکنون آمریکا در صدد است برای غرامت این قتل، مبلغ ۵۰ هزار دلار برای خانواده‌ی اواناو فقید پرداخت کند. اما همسر وی اصرار می‌کند تا آمریکا به عنوان کشوری که در سرتاسر جهان ادعای آزادی و دموکراسی دارد، باید زاکاری هیتفلد را در اختیار بازرسان قرقیز قرار بدهد و دادگاه قرقیزستان حکمی عادلانه و بی‌طرف صادر کند.

خانم اواناوا می‌گوید که در صورت مثبت حل نشدن تقاضاهایش به دادگاه بین‌المللی شکایت خواهد کرد. تاکنون مشخص نیست که ملاقات رابرت گیتس و فعالان این سازمان صورت گرفته یا خیر. تا کنون این سازمان چندین بار گردهم‌ایی‌هایی در مقابل سفارت آمریکا در بیشکک برگزار کرده و خواستار خروج فوری پایگاه هانسی از قلمرو کشورشان شده‌اند. هم اکنون این سازمان در سراسر قرقیزستان به جمع‌آوری امضا برای برگزاری یک همه‌پرسی به خاطر اخراج نیرو های آمریکایی شروع کرده است.

در این کشور در سطوح مختلف اظهار نگرانی می‌کنند که پنتاگون در جنگ احتمالی علیه ایران، با نقض توافقات نظامی میان هر دو کشور، از پایگاه هانسی در ماناس استفاده خواهد کرد. در قرقیزستان تأکید می‌شود که در صورت استفاده‌ی قلمرو و حریم هوایی کشور توسط آمریکا در جنگ احتمالی علیه ایران، تهران در حمله‌ی جوابی قرقیزستان را هدف قرار خواهد داد و این در حالی‌ست که ایران کشور دوست و یکی از سرمایه‌گزاران فعال درمنطقه‌های آزاد اقتصادی قرقیزستان است و همکاری‌های هر دو کشوردر بخش‌های گوناگون سال به سال توسعه پیدا می‌کند. در ماه مه این نگرانی‌ها تا اندازه‌ای افزایش یافت که پارلمان قرقیزستان در چند اجلاسش این موضوع را بررسی کرد و وزارت خارجه‌ی این کشور با صدور یک بیانیه و ارائه‌ی آن به سفارت آمریکا هشدار داد که پایگاه آمریکایی باید فقط در چهارچوب توافق سال ۲۰۰۱ میان بیشکک و واشنگتن استفاده شود. وزارت امور خارجه‌ی قرقیزستان با لحنی تند تأکید کرده که استفاده‌ی خارج از این توافق پایگاه توسط آمریکا را غیرممکن و غیرقانونی می‌داند و در فبال آن، تدابیر لازمه اتخاذ خواهد کرد که با ضرب‌الاجل خروج این نیروها تمام خواهد شد.

از سوی دیگر، در قرقیزستان تعداد نیروهای روسیه در شهرک قند، در شمال این کشور، افزایش می‌یابد و قرقیزستان همسایه‌ی چین، قدرت دیگر مطرح در جهان است و این دو کشور قدرتمند، یعنی روسیه و چین، به گفته‌ی کارشناسان، به هیچ وجه نمی‌گذارند تا منطقه‌ی آسیای میانه، از جمله قرقیزستان، تحت تسلط کامل آمریکا قرار بگیرد.

هرچند سفر وزیر دفاع آمریکا درقرقیزستان تنشزدا ارزیابی می‌شود و هم اکنون قرار است در روز های نزدیک سفر نوبتی ریچارد باوچر، یک تن از مقام‌های بلندپایه‌ی وزارت امور خارجه‌ی آمریکا به این کشور صورت بگیرد، اما بیشکک بر اساس توافقی که تابستان سال ۲۰۰۵ در چهارچوب سازمان همکاری‌های شانگهای امضا کرده وادار است برای حضور پایگاه هانسی مهلت تعیین کند. این در حالی‌ست که دولت قرقیزستان برای ملاقات سران کشورهای عضو سازمان همکاری‌های شانگهای که روسیه، چین، قزاقستان،ازبکستان، تاجیکستان و قرقیزستان کشور‌های عضو و ایران عضو ناظر در این سازمانند، آمادگی همه‌جانبه می‌بیند که قرار است دراواسط تابستان سال جاری برگزار شود.