اجلاسی که حساسیت‌ برانگیخته است

سعید شروینی

۱۴ کشور عضو مجمع کشورهای صادرکننده گاز در اجلاس دو روزه‌ای که از امروز (دوشنبه 9 آوریل) در دوحه پایتخت قطر شروع به کار کرده به بررسی راه‌های تشدید و تقویت همکاری‌های خود می‌پردازند. گرچه در هفته‌های اخیر این حدس و گمان شایع بود که اجلاس دوحه شاید به تشکیل یک اوپک گازی بیانجامد اما هم تکذیب کشورهای شرکت‌های کننده و هم تفاوت گاز با نفت در امر تولید و صدور تا حدودی حدس و گمان‌های یادشده را کم‌رنگ کرده است.

با این همه،‌ به گزارش خبرگزاری فرانسه،‌ کاظم هامانه، وزیر نفت ایران، در حاشیه اجلاس دوحه گفت: "ما به طور قطع پیشنهادهایی برای ایجاد چنین سازمانی داریم، اما روند این کار همانند «اوپک» طولانی است." ماهانه در واکنش به نگرانی‌ها و مخالفت‌های آمریکا و دیگر کشورهای غربی با تشکیل یک کارتل گازی،‌ تاکید کرد: "آنها اصل و ماهیت این پیشنهاد را درک نکرده‌اند، این پیشنهاد برضد هیچ گروهی نیست."

احیای یک ایده
گرچه ایده تشکیل اوپک گازی موضوع تازه‌ای نیست،‌اما طرح این پیشنهاد از سوی آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی ایران، دوباره آن را به موضوع روز بدل کرده است. خامنه‌ای پیشنهاد اوپک گازی را دی‌ماه گذشته به هنگام دیدار با ایگور ایوانف، دبیر شورای امنیت ملی روسیه، مطرح کرد تا وی آن را به ولادیمیر پوتین، رهبر روسیه منتفل کند. در مسکو مواضع متفاوتی در باره پیشنهاد ایران ابراز شده، اما ولادیمیر پوتین ماه فوریه گذشته در سخنانی که جریان سفر خود از قطر ابراز کرد نسبت به آن تمایل نشان داد.

ایران و روسیه و قطر بیش از ۶۰ درصد منابع گازی جهان را در اختیار خود دارند. روسیه هم اینک ۲۱ درصد گاز جهان را تولید می‌کند، ولی سهم ایران در این بازار به علت عقب‌ماندگی در اجرای برنامه‌های توسعه و استخراج منابع گازی تنها نزدیک به ۵ درصد است. تا آنجا که به صادرات گاز مربوط می‌شود، در حال حاضر روسیه و الجزایر به عنوان اعضای اصلی مجمع کشورهای صادرکننده گاز، ۳۰ درصد از این صادرات را در سطح بین‌المللی به خود اختصاص داده‌اند. ۹۰ درصد از گاز مورد نیاز اروپا را همین دو کشور، یعنی روسیه و الجزایر تامین می‌کنند.

سهم گاز در سبد انرژی اروپا به ۲۳ درصد می‌رسد که تا سال ۲۰۲۰ به ۳۲ درصد افزایش خواهد یافت. همین اتکای روزافزون به گاز سبب شده که اروپایی‌ها اجلاس جاری در قطر را با حساسیت و نگرانی دنبال کنند و نسبت به ایجاد احتمالی یک اوپک گازی بی‌تفاوت نباشند. البته شماری از کارشناسان به سبب تفاوت گاز با نفت ایجاد سازمانی مشابه اوپک را برای آن امر چندان کارآ و ممکنی نمی‌دانند. به گفته این کارشناسان، گاز بر خلاف نفت عمدتا باید از طریق خط‌لوله انتقال یابد و حمل آن به صورت مایع و با کشتی هنوز هم چندان رایج و گسترده نیست. از طرفی قراردادها در زمینه فروش گاز هم، بر خلاف نفت،‌ معمولا درازمدت هستند و قیمت‌های این ماده سوختی کمتر تابع نوسانات بازار و اوضاع سیاسی مناطق مختلف جهان است.

نگرانی‌ها از کجا نشات می‌گیرد؟
در برابر، کارشناسان زیادی به این نکته اشاره می‌کنند که رفتار روسیه در سال‌های اخیر در استفاده از نفت و گاز به عنوان یک اهرم سیاسی و نیز نیات کشورهای بزرگ دارنده منابع گاز همچون ایران و ونزوئلا می‌تواند آینده تامین انرژی اروپا را با مشکلاتی مواجه کند. به عقیده این کارشناسان،‌ رونق تدریجی عرصه گاز به صورت مایع و افزایش امکان فروش آن به صورت محموله‌های کشتی،‌ این منبع سوخت را نیز در آینده نزدیک به لحاظ بازاریابی به نفت شبیه خواهد کرد و فروش آن دیگر کمتر مبتنی بر قراردادهای بلندمدت خواهد بود. در چنین صورتی یک کارتل گازی مانند اوپک که قادر باشد در کوتاه مدت با تغییر در سقف تولید و صدور گاز،‌ قیمت‌ها را دچار نوسان کند طبعا به سود مصرف‌کنندگان غربی نخواهد بود.

هم اکنون در اروپا بحث و مباحثاتی جاری است که با کدام مشوق‌ها می‌توان کشورهایی مانند الجزایر، قطر و کشورهای آسیای مرکزی را از پیوستن به یک کارتل گازی که امکان تشکیلش رو به افزایش است منصرف کرد.

در همین حال،‌ در آمریکا نیز نگرانی نسبت به ایجاد احتمالی یک اوپک گازی پنهان نمانده است. به گزارش خبرگزاری ریانووستی روسیه، خانم ایلنا روس- لتینن، معاون کمیسیون سیاست خارجی مجلس نمایندگان در نامه‌ای به خانم کوندالیزا رایس، وزیر خارجه آمریکا، از ایجاد یک اوپک گازی ابراز نگرانی کرده و نوشته است: "ما باید با قدرت هر چه تمامتر در برابر ایجاد کارتلی که قرار است به اهرم فشاری علیه ما تبدیل شود مقاومت کنیم." به نظر خانم روس- لتینین ایالت متحده باید با متحدان خود یک استراتژی مشترک اتخاذ کند تا از ایجاد یک کارتل گازی ممانعت به عمل آید.

بد نیست اشاره شود که کمیسیون اقتصادی پیمان دفاعی آتلانیتک شمالی‌(ناتو) نیز، در نوامبر گذشته در یک گزارش غیرعلنی به اعضای خود ازتلاش و تمایل روسیه به ایجاد یک کارتل گازی همراه با شمار دیگری از کشورهای دارای گاز مانند ایران، الجزایر، قطر و لیبی خبر داده بود.

سخنرانی‌ها و مصاحبه‌هایی که تا کنون در دوحه و در جریان ششمین اجلاس مجمع کشورهای ابراز شده‌اند جهت‌گیری های مختلفی را نشان می‌دهند. از این رو باید تا فردا که مصوبات اجلاس منتشر می‌شوند منتظر ماند و دید که ایده تشکیل اوپک گازی در آنها تا چه حد برجسته و محوری است؟

در مجمع کشورهای صادرکننده گاز، پانزده کشور از جمله بولیوی، الجزایر، برونئی،‌ مصر، اندونزی، ایران،‌ لیبی، مالزی، نروژ،‌ عمان، قطر،‌ روسیه، امارات،‌ ونزوئلا و ترینیدادوتوباگو عضویت دارند و نروژ نیز به ‌عنوان ناظر در این نشست‌ها شرکت می‌کند. این کشورها در مجموع ۷۳ درصد کل ذخایر گازی جهان و ۴۱ درصد کل تولیدات گاز جهان را در اختیار دارند.