مسعود بهنود: ابتکار عمل ایران لازم بود

آرش صالحی

از سوم فروردین ماه امسال، دستگیری ۱۵ ملوان بریتانیایی در آب‌های خلیج فارس به موضوع مناقشه‌ای میان تهران و لندن منجر شده است که تا امروز نیز ادامه دارد.
دولت ایران می‌گوید این ملوانان وارد آب‌های ایران شده‌اند و باید روال حقوقی لازم برای بررسی این موضوع طی شود. دولت بریتانیا نیز این موضوع را رد می‌کند و تاکید دارد که ملوانان در آب‌های عراق بوده‌اند.

مسعود بهنود- عکس از ایمان بشری

در این‌باره گفت‌وگویی کرده‌ایم با مسعود بهنود٬ روزنامه‌نگار و تحلیل‌گر مقیم لندن که می‌توانید از اینجا بشنوید یا بخوانید:

تنش تهران و لندن را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
روابط دو کشور مدتی است بطور مشخص از زمان روی کارآمدن آقای احمدی‌نژاد در ایران رو به تیرگی رفته است. البته می‌توان علت اینکه این تیرگی را حدس زد. پس از اینکه سیاست اروپایی ایران در مورد حل مسئله پرونده هسته‌ای به‌هم خورد و در عمل روابطی که میان جک استرا، وزیر خارجه سابق انگلستان، با آقای خرازی، وزیر خارجه سابق ایران، برقرار شده بود منتفی شد، از آن زمان به بعد انگلستان سیاست سخت‌تری را نسبت به ایران در پیش گرفت و عملا در کنار آمریکا قرار گرفت؛ به همین جهت هم ایران در جهت مقابله برآمده است.

از اینجا به بعد به صورت نردبانی این روابط تیره و تیره‌تر شد، تا تحول هفته گذشته: دستگیری ۱۵ نفر ملوان بریتانیایی در آبهای خلیج فارس. این ماجرا خودبه‌خود می‌توانست ماجرای کوچکی باشد، چنانکه در سال ۲۰۰۴ اتفاق افتاد. اما به دلیل اینکه جک استرا در لندن و آقای خرازی در تهران سفیر بودند، یا به زبان دیگر دولت آقای خاتمی که در تهران بر سر کار بود، ماجرا بعد از سه روز حل شد.
این‌بار به دلیل فضای متشنج دو کشور، روشن بود که ماجرا به این سادگی حل‌شدنی نیست. اما با وجود این بارقه‌ای از امید پیدا شد؛ ایران موافقت کرد تنها زن این جمع را آزاد بکند و در مقابل انگلستان هم روش آرام‌تری در پیش گرفت؛ و سخنرانی تونی بلر در مجلس نشان می‌داد که لندن قانع است به ترتیب معمول انگلیس‌ها، یعنی با صبوری و بدون داشتن شتاب کار را پیش ببرد.

به‌قول کاندیدای ریاست جمهوری آینده آمریکا اگر برای کشتی‌های آمریکایی چنین حادثه‌ای اتفاق افتاده بود می‌توانست به جواب نظامی بیانجامد.

اما به نظر می‌رسد که روز چهارشنبه در سیاست ایران تغییر اندکی پیدا شد. زیرا ایرانی‌ها از بازپس‌فرستادن تنها ملوان زن که قولش را روز پیش از آن داده بودند سر باز زدند و آقای متکی که خودش گفته بود ملوان زن انگلیسی به‌زودی آزاد می‌شود سخن خودش را پس گرفت و در نتیجه روابط به‌شدت تیره شد . لندن بلافاصله روابطش را تعلیق کرد، روابط اداری را عملا قطع و به دنبال آن حادثه کنسولگری ایران در بصره بوجود آمد؛ گرچه هنوز تایید آن از بخشهای مختلف نرسیده است. در چنین فضای پرتنشی که میانجیگری کشورهایی مثل ترکیه هم کاری از پیش نبرده، هر حادثه‌ای می‌تواند اتفاق بیفتد.

تهران می‌گوید اگر لندن بپذیرد که نیروهایش وارد آبهای ایران شده‌اند و پوزش بخواهد، این مسئله حل خواهد شد. آیا بریتانیا چنین کاری می‌کند؟
روز پنجشنبه وزارت دفاع انگلستان یک جوابی فراهم کرد و این جواب را هم آقای بلر، هم وزیر خارجه بریتانیا روز چهارشنبه در مجلس ارائه کرد. در اولین به‌اصطلاح برخورد، دولت ایران نقطه‌ای را تعیین کرد و اعلام داشت که قایق‌های انگلیسی هنگام بازداشت ملوانها در آنجا بودند. در عمل معلوم شد که این نقطه در آبهای عراق است. سپاه پاسداران در اطلاعات بعدی، آن نقطه را تصحیح کرد و نقطه جدیدی را عنوان کرد که پیداست دیگر برای لندن قانع‌کننده نبود، بخصوص که انگلیسها ادعا دارند وسایل و امکانات ضبط آنها کاملا دقیق نشان می‌دهد که اینها در آبهای ایران نبودند.

در ورای دستگیری ملوانان بریتانیایی، آیا تهران اغراض سیاسی را نیز در نظر داشته است؟ آیا این حادثه با بازداشت دیپلمات‌های ایرانی در اربیل می‌تواند ارتباط داشته باشد؟ یا شرایط خاص منطقه...
به نظر من مهمترین حادثه‌ای که می‌تواند چنین ابتکار عملی را از طرف تهران توجیه کند، این است که دومین قطعنامه‌ی سازمان ملل، قطعنامه‌ی ۱۷۴۷، فضای خیلی عجیبی را علیه ایران به نمایش گذاشت. در حقیقت آمریکا کاملا در این صحنه پیروز شد، یعنی حتا جای کوچکی باقی نماند که مثل ماههای گذشته دولت ایران بتواند مردم ایران را قانع کند که نخیر، ما پیروز شدیم، اختلاف انداختیم و در شورای امنیت اختلاف هست و چه و چه. تمام شگردهایی که به کار رفت باطل شد. راه حلهای جدیدی ایران که در آخرین لحظات مطرح کرد، نادیده گرفته شد. تلاش آقای احمدی‌نژاد برای رفتن به آمریکا و حضور در آنجا و ابتکار عملی مثل رفتن به ملاقات جورج بوش، (البته به نظر من)، اینها همه نادیده گرفته شد و باطل شد.

در یک چنین شرایطی تصویر ایران برای مردم داخل و خارج، یک ایران منزوی بود چنین به نظر می‌رسید که آمریکا توانسته است کل جهان را علیه ایران بسیج کند.
در چنین فضایی اگر یک ابتکار عملی از طرف ایران صورت نمی‌گرفت، مردم دنیا با تصویر یک ایران منزوی مواجه بودند. به دیگر سخن هر روز رسانه‌های مختلف جهان تکرار می‌کردند که ایران منزوی شد، ایران شکست خورد، ایران در مرحله‌ایست که اگر این کار را نکند چه می‌شود و از این حرفها... به نظر شرایط مانند این است که یک مربی ورزشی "تایم‌اوت" گرفته باشد، و از این فرصت برای آرام کردن بازی استفاده کند و تیم خود را از زیر فشار دربیاورد.

ایران با این اقدام می‌خواهد یا سیاست خود را عوض بکند یا شرکا مذاکره‌کننده را تغییر دهد یا سیاست راهبردی دیگری به کار بیندازد. در هرحال، در یک چنین فضایی پرتشنجی که تیم ایران زیر فشار قرار گرفته و نزدیک بود که خودش هم به‌خودش گل بزند گاهی چنین ابتکار عملی به نظر من لازم می‌رسد.

شما جز تعلیق روابط ایران و انگلستان بدترین حالت را چه فرض می‌کنید؟
بعضی افراد ممکن است در ایران فکر کنند از آنجا که نمی‌شود با آمریکا شوخی کرد، ولی می‌شود پنجه در صورت شریک آمریکا انداخت. یا به تعبیر کاریکاتوریست "دیلی تلگراف" دم شیر را گره زد. این تعبیری است که در روزنامه‌های تهران هم به کار می‌رود، "شیر پیر"، "شیر ازکارافتاده".

بدترین حالت این است که این تحلیل درست نباشد و به اصطلاح تحریک کردن شیر نتیجه‌اش این بشود که آمریکا فرصتی را که دنبالش می‌گردد به‌دست بیاورد.

بسیاری از تحلیلگران جهان که معتقدند در دو سال گذشته این سیاست بریتانیا و دولت بریتانیا بوده است که مانع درگیری ایران و آمریکا شده و مانع از این شده است که دو کشور میانشان جرقه‌های تند زده بشود. اگر این تحلیل درست باشد که نشانه‌هایی برایش وجود دارد، آن‌وقت می‌شود گفت که صحنه می‌تواند خطرناکتر از این بشود و به درگیری مستقیم دو کشور بیانجامد و بدون تردید در آن‌صورت آمریکا جلو خواهد آمد به همراهی و همگامی با بریتانیا صحنه‌ای اتفاق می‌افتد که همه از آن پرهیز دارند. اما بهترین حالتش این است که به هرحال در یکی دو روز آینده میانجی‌هایی پیدا بشوند.

دولت عراق به‌عنوان هم‌پیمان ایران می‌تواند نقش نقش یک میانجی را بازی کند؟
بله. به نظرم هم دولت عراق و هم دولت ترکیه و هم حتا آقای کرزی و دولت افغانستان در این زمان به‌عنوان دولتهایی که مستقیما ذینفع هستند می‌توانند. چراکه اگر تشنجی میان ایران و کشورهای غربی رخ بدهد این کشورها آسیب می‌بینند. ولی قبل از آن باید تهران و لندن چنین چیزی را خود بخواهند.