بازگشت هاشمی

مهرداد توانا فرد

هرچه از انتخابات 24 آذر بیشتر دور می شویم، اکبر هاشمی رفسنجانی در عرصه سیاسی ایران فعال تر ظاهر می شود. در واقع بعد از مشخص شدن نتیجه این انتخابات که اعتبار از دست رفته را به وی بازگردانده بود، رفسنجانی تلاش کرد با حضور مداوم و موضع گیری درباره مسائل مختلف داخلی و خارجی، جایگاه کمرنگ شده خود را به عنوان یکی از ارکان قدرت در صحنه سیاسی ایران بازیابی کند. به طوری که هر کسی این روزها اخبار سیاسی را در ایران پیگیری کند، تقریبا هیچ روزی نیست که دست کم یک خبر یا اظهارنظر از هاشمی به گوشش نخورد.

این سیاستمدار کهنه کار ایران، سال گذشته در انتخابات ریاست جمهوری از رقیب جوان و بنیادگرای خود، محمود احمدی نژاد، شکست خورد. این در حالی بود که وی توانسته بود در دور دوم انتخابات حمایت تمام گروههای اصلاح طلب، بخشهای میانه روی محافظه کاران و حتی تعداد قابل توجهی از روشنفکران سکولار را نیز بدست آورد. اما این ائتلاف بی سابقه در نهایت نتوانست از پس شعارهای عامه پسند احمدی نژاد برآید و در نتیجه احمدی نژاد رییس جمهور ایران شد.

اما در یک سال و نیمی که از این شکست تا انتخابات خبرگان چهارم برای هاشمی باقی بود، وی توانست بخشهایی از روحانیت سنتی و نیروهای محافظه کار را از دولت اصولگرا جدا کند و ناکارآمدی شعارهای توده گرای دولت هم به کمک جریان حامی هاشمی آمد تا دست آخر در انتخابات آذر ماه سال جاری، هم در انتخابات خبرگان شخص هاشمی با قرار گرفتن در رتبه اول پیروز اصلی انتخابات شود، هم در انتخابات شوراها طیف اصلاح طلب بتواند تعدادی از نامزدهای خود را به شورای شهر تهران و دیگر شهرها بفرستد و هم در مجموعه انتخابات اکثر قریب به اتفاق کسانی که منتسب به دولت جدید بودند، شکست بخورند.

پس از آنکه نتیجه انتخابات 24 آذر مشخص شد، هاشمی جان تازه ای گرفت. وی تلاش کرد در پرونده هسته ای که مهمترین مساله سیاست خارجی ایران است و نیز در بحث گرانی ها که تبدیل به مهمترین موضوع سیاسی داخلی شده بود، زبان گویای منتقدان دولت باشد. او با دعوت مکرر مسئولان دولتی به خویشتن داری و تدبیر در مدیریت پرونده هسته ای، به طورتلویحی از نحوه پیشبرد این پرونده در دو سال اخیر انتقاد می کرد. هاشمی همچنین با طرح مباحثی همچون ضرورت فعال شدن احزاب، تقویت رسانه های مستقل، استفاده دولت از همه نخبگان و طرد نیروهای تندرو، به صراحت موضع منتقدانه ای در برابر جهت گیری های متفاوت دولت نهم اتخاذ می کرد.

این فعالیت های هاشمی رفسنجانی که او را مجددا به یک شخصیت تأثیرگذار سیاسی تبدیل کرده، خشم حامیان احمدی نژاد را برانگیخته است. به طوری که در سایت ها و روزنامه های منتسب به این جریان، هاشمی و نزدیکان او بارها به شدت مورد حمله قرار گرفته اند. تندترین نمونه این حملات، یادداشت جدید فاطمه رجبی همسر سخنگوی دولت است که در آن هاشمی یک شخصیت اصلاح ناپذیر خوانده شده و به "اقدام عملی" تهدید شده است. در نمونه ای دیگر، حاج منصور ارضی مداح باسابقه هیات های مذهبی تهران نیز با تعبیراتی تند از هاشمی یاد کرده و او را به باد انتقاد گرفته بود.
اما این تهدیدها نه تنها باعث کاهش فعالیت ها و انزوای هاشمی نشد، بلکه او و طرفدارانش را برای ادامه فعالیت ها باانگیزه تر ساخت و باعث شد بخش های معتدل تر اصولگرایان نیز با نگرانی از سرانجام این تندروی ها، به هاشمی نزدیک تر شوند.

نمونه آشکار این تغییر موضع، پوشش خبری گسترده دیدارها و سخنرانی های هاشمی در هفته های اخیر در صداوسیما و حضور او در یکی از برنامه های ویژه دهه فجر است. در این برنامه که به بیان خاطرات وی از دوران قبل و بعد از انقلاب اسلامی اختصاص داشت، هاشمی به عنوان نزدیکترین فرد به رهبر فقید انقلاب اسلامی معرفی شد. وی در این گفت و گو به صراحت از اختلاف نظرها، مشاجره ها و در عین حال رابطه عاطفی خود با امام خمینی صحبت کرد و خود را عامل سقوط بنی صدر – اولین رییس جمهوری اسلامی ایران - معرفی کرد، هرچند از سابقه انقلابی وی نیز به نیکی یاد کرد. هاشمی در این مصاحبه با اشاره به درد دل های خصوصی رهبری کنونی ایران با او، تصریح کرد که درد دل های رهبری این روزها بیشتر است.

سفر اخیر هاشمی رفسنجانی به قم را می توان نشانه به اوج رسیدن تحرکات این روحانی و سیاستمرد کهنه کار محسوب کرد. او در این سفر تقریبا با همه مراجع تقلید و همچنین اعضای جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، مهمترین تشکل سیاسی روحانی ایران، دیدار و رایزنی کرد. سفر هاشمی باعث شد که تصویر آیت الله صانعی و آیت الله موسوی اردبیلی، دو تن از مراجع تقلید نزدیک به اصلاح طلبان، پس از سالها از صداوسیما پخش شود. نکته جالب این بود که مصباح یزدی عضو شاخص جامعه مدرسین که به مخالفت با هاشمی مشهور است، در جلسه این تشکل روحانی سیاسی با هاشمی حضور نیافت.

دیدارهای اخیر وی با سفرای چند کشور از جمله انگلیس، آلمان و استرالیا، جلسه محرمانه ای که چند هفته پیش با بیش از صد نماینده مجلس داشت و حضور پررنگ او در برنامه های دهه فجر (سالگرد انقلاب اسلامی)، همگی نشانه های برنامه جدیدی هستند که هاشمی برای بازگشت به عرصه قدرت در ایران در پیش گرفته است. هنوز مشخص نیست ابعاد این برنامه جدید در حوزه داخلی تا چه حد به تنش با دولت جدید و حامیان آن خواهد انجامید، و هنوز معلوم نیست وی تا چه حد خواهد توانست استراتژی تعامل گرای خود را در مناسبات خارجی کشور جایگزین رفتارهای تهاجمی احمدی نژاد سازد.
اما قدر مسلم هاشمی رفسنجانی در هفته های گذشته نقش و جایگاه متفاوتی را در صحنه سیاسی ایران برای خود تعریف کرده است. و اگر او در این مسیر موفق باشد، از هم اکنون باید منتظر بروز چالش های جدی تری میان جریان نزدیک به او و حامیان احمدی نژاد رییس جمهور فعلی باشیم.