احتمال حمله به ایران و پیامدهای آن از دید بانک آی ان جی ING Bank

سپهر یوسفی

سیاستمداران و رسانه های گروهی در پیش بینی احتمال جنگ و حملات نظامی کمابیش عجولانه عمل می کنند، ولی احتمال جنگ زمانی قوت می یابد که موسسات اقتصادی از جمله بانک های بین المللی نسبت به آن عکس العمل نشان می دهند و با اتخاذ تدابیر پیش گیرانه سعی در حفظ سرمایه و منافع خود نسبت به نتایج منفی جنگ دارند. هرچند که بانک معتبر آی ان جی که اصلیتی هلندی دارد احتمال حمله نظامی به ایران را کاملا جدی نمی پندارد، ولی بی پرده هشدار می دهد که ممکن است بازار اقتصاد جهانی با حمله ضربتی اسرائیل به پایگاه های هسته ای ایران در ماه فوریه یا مارچ بکلی غافلگیر شود.

دلایل احتمال حمله
به باور چارلز رابینسون تهیه کننده گزارش مفصل بانک یادشده دلایل موثقی وجود دارد که احتمال حمله اسرائیل به تاسیسات اتمی ایران را با پشتیبانی امریکا بسیار قوی تر کرده است. البته باید تاکید کرد که از چنین حمله ای انتظار نابودی کامل توان هسته ای ایران نمی نرود. قصد اسرائیل به تاخیرانداختن ساخت سلاح های اتمی است. موساد معتقد است که ایران تا دوسال دیگر به سلاح های اتمی دسترسی پیدا می کند و چون احمدی نژاد که قصد پاک کردن حکومت صهیونیستی از صفحات تاریخ را دارد و تا اوت ۲۰۰۹ در پست ریاست جمهوری باقی می ماند خطر بکارگیری این سلاح عیله اسرائیل جدی تر می شود. تل آویو از مذاکرات طولانی و بی نتیجه دیپلماسی بین المللی خسته شده و قصد دارد تا حدود ۲۰ فوریه منتظر بماند تا ثابت کند که ایران به اولتیماتوم ۶۰ روزه سازمان ملل بعد از صدور قطعنامه ۱۷۳۷ همچنان بی اعتناست. بدین ترتیب اسرائیل برای حمله بهانه موجه تری خواهد داشت و افکار عمومی آماده تر خواهد بود. اسرائیل به جهت اینکه از نظر جغرافیایی کشور کوچکی است اعتقادی هم به سیاست تهدید نظامی متقابل برای تضمین صلح به شیوه دوران جنگ سرد ندارد. در ضمن نباید فراموش کرد که نخست وزیر اسرائیل به دلیل مشکلات داخلی تمایل بیشتری به ماجراجویی و حمله به پایگاه اتمی ایران دارد، چنانچه حمله به تاسیسات هسته ای عراق در سال ۱۹۸۱ از جمله برای انحراف افکار عمومی از وضع داخلی صورت گرفت.

از طرفی دیگر حضور نظامی فزاینده امریکا در منطقه خلیج فارس می تواند جهت پشتیبانی از اسرائیل و برای سرکوب و خنثی سازی عملیات تلافی جویانه ایران پس از حمله اسرائیل باشد. افزایش سربازان و ناوهای امریکایی در حوزه خلیج فارس تنها برای ایجاد ثبات در عراق نیست. فرستادن ضد موشک های پاتریوت به منطقه شاید بیشتر جهت مقابله با موشک های شهاب ایران در نظر گرفته شده باشد تا ایجاد امنیت در عراق. برکناری ژنرال جان ابوزید از پست فرماندهی نیروهای نظامی امریکا و جان نگروپونت مدیر امنیت ملی محتملا به این دلیل بود که هر دو، جنگ علیه ایران را از الویت های سیاست امریکا نمی دانستند، یا در این برهه چنین حرکتی را اشتباه می شمردند. باید توجه داشت که اگر اسرائیل به ایران حمله کند هم جمهوری خواهان و هم دموکرات های امریکا از تل آویو حمایت خواهند کرد. نانسی پلوسی از برجسته ترین مقام های دموکرات در مجلس نمایندگان امریکا هوادار جدی اسرائیل است.

عکس العمل ایران
بنا به گزارش بانک آی ان جی نتایج حمله به ایران وحشتناک خواهد بود. ایران بعید نیست با موشک های شهاب اسرائیل را مورد حمله قرار دهد و حزب الله و حماس را علیه اسرائیل بسیج کند. حماس از پیش آمادگی خود را برای حمایت از ایران اعلام کرده است. تهران از عملیات تروریستی علیه منافع و مراکز اسرائیلی در سراسر دنیا و حتی از بکارگیری سلاح های شیمیایی دریغ نخواهد کرد. شاید حتی عملیات تلافی جویانه علیه ۳۵ هزار یهودی ساکن ایران هم از جمله عکس العمل های ایران باشد. در بدترین سناریو ممکن است ایران تنگه هرمز را بر حمل و نقل تانکرهای نفتی مسدود کند، با پشتیبانی نظامی از شیعیان عراق آتش جنگ داخلی عراق را شعله ورتر کند، با حمایت از گروه های تروریستی در منطقه خلیج فارس آنان را در جهت قیام علیه شیخ های عرب طرفدار امریکا تحریک کند و خلاصه اینکه عملیات تروریستی را در سطح جهانی علیه منافع غرب و امریکا تقویت کند.

پیامدهای اقتصادی
مهم این است که امریکا چه نقشی در این حمله خواهد داشت. البته هنوز مشخص نیست که عکس العمل ایران چه خواهد بود ولی روشن است که دخالت مستقیم امریکا عواقب پاسخ نظامی ایران را به هر حال وخیم تر و گستره آن را وسیع تر خواهد کرد. رابینسون معتقد است که اگر امریکا مستقیما وارد معرکه جنگ نشود، بعید نیست که پاسخ ایران مقطعی و تاثیر آن بر اقتصاد جهانی کوتاه مدت و محدود باشد. هرچند ایران به خوبی واقف است که حمله اسرائیل به ایران بدون چراغ سبز امریکا بعید است، ولی ایران به خاطر منافع بسیاری که در منطقه دارد و اقتصاد ضعیف و وابسته اش به درآمد نفت محتاط تر عمل خواهد کرد. حضور نیروهای امریکایی، ایران را کمتر به عملیات تلافی جویانه انتحاری و حساب نشده ترغیب می کند. به هرحال حمله اسرائیل غیرمترقبه خواهد بود تا به اقتصاد جهانی قبل از حملات نظامی خسارت وارد نشود. در حمله به عراق شاهد بودیم که بازار جهانی هفته ها قبل از جنگ عکس العمل منفی نشان داد.

چیز مسلم اینکه با پخش خبر حمله بهای نفت به شدت افزایش می یابد. جنگ در عراق قیمت نفت را از بشکه ۵۵ دلار به بشکه ای ۶۵ دلار افزایش داد، ولی چون ایران دو برابر عراق آن زمان نفت تولید می کند و صادرات آن از عراق بیشتر است، می تواند قیمت نفت را به بشکه ای صد دلار برساند. از آن گذشته ایران به خاطر موقعیت استراتژیک جغرافیایی و توان نظامی تهدید جدی تری برای انتفال نفت در منطقه خواهد بود. نتیجه آنکه بورس سهام متزلزل می شود و ارزش دلار تنزلی فاحش می یابد. برای پیش گیری از پیامدهای آتی امریکا در مخازن خود تا ۹۵ درصد ظرفیت آنها نفت ذخیره کرده است، بطوری که حتی بدون صرفه جویی قادر است تا ۷۵ روز نیاز سوخت داخلی را از این مخازن تامین کند. قابل توجه این است که بانک آی ان جی مرتبا به تاثیرات بسیار منفی حمله به ایران بر اقتصاد ترکیه اشاره می کند، چراکه ترکیه بشدت به واردات نفت و انرژی وابسته است.

اگر ترکیه خاک خود را برای حمله به ایران در اختیار اسرائیل یا امریکا قراردهد پیامدهای آن بر اقتصاد ترکیه وخیم تر می گردد. ارزش لیر ترکیه می تواند تا بیست درصد کاهش یابد چنانچه در خلال جنگ علیه عراق هم شاهد چنین نزولی بودیم. امکان تجزیه عراق و افزایش آشوب در آن کشور منافع ترکیه را هرچه بیشتر به خطر می اندازد. در مقابل سقوط دلار و لیر ترکیه پیش بینی می شود که یورو اتحادیه اروپا، کرون نروژ، ین ژاپن و فرانک سویس به دلیل اتکای کمتر این کشور به نفت (تنها دو درصد برق سویس از طریق مصرف نفت تولید می شود) تقویت شوند.