قطعنامه تحریم کره: تاثیرها و تردیدها

سعید شروینی

فقط شش روز وقت لازم بود تا اعضای شورای امنیت سازمان ملل درباره اعمال شماری از تحریم‌ها علیه کره شمالی به توافق برسند.

این که کره شمالی واقعا روز دوشنبه گذشته دست به انجام اولین آزمایش هسته‌ای خود زده هنوز هم کم و بیش محل تردید و ابهام است. با این همه شورای امنیت شواهد موجود را نشانه انجام قطعی و حتمی این آزمایش گرفته است و چین و روسیه هم که تا کنون با اعمال تحریم‌های بین المللی علیه کره شمالی موافق نبوده‌اند اینک برای آن که به تایید رفتار ناقض حقوق بین الملل رهبران پیونگ یانگ متهم نشوند چاره‌ای جز همراهی و موافقت با مصوبه شواری امنیت ندیده‌اند. سوال اما این است که این قطعنامه چه تاثیرات و پیامدهایی خواهد داشت و آیا به ویژه چین و روسیه در عرصه عملی به این تحریم‌ها پایبند خواهند ماند؟

واقعیت این است که متاثر ازحالت شناور و گذارگونه مناسبات جهانی و نیز ناشی از تحول و بی‌ثباتی موجود در توازن قوای بین المللی که وضعیتی شبیه یک نظم آنارشیک را پدیده آورده بسیاری از قطعنامه‌هایی که در این سال‌ها از جمله با تلاش واشنگتن از تصویب شواری امنیت گذشته‌اند نیز، فرمول‌بندی‌های چندپهلو و قابل تفسیر داشته‌اند و هر کشوری توانسته است متناسب با خواست و منافع خویش تفسیری سخت و یا نرم از آن به دست دهد. به عنوان تازه‌ترین موارد در این زمینه می‌توان به قطعنامه‌هایی اشاره کرد که درباره بحران دارفور، پایان جنگ اسراییل و حزب الله و بحران هسته‌ای ایران صادر شده‌اند.

قطعنامه مربوط به دارفور هنوز هم به خاطر مخالفت دولت سودان که حمایت ضمنی کشورهایی همچون چین را هم با خود دارد امکان اجرا نیافته است، در لبنان هنوز هم بحث بر سر خلع سلاح حزب الله که موضوع قطعنامه مربوط به پایان جنگ اخیر اسراییل و این سازمان است محل ابهام و تفسیرهای متفاوت است و در مورد بحران هسته‌ای ایران هم قطعنامه صادره با انبوهی از برداشت‌ها متفاوت و تایید و انکارها مواجه است.

روایت‌ها و قرائت‌های متضاد

قطعنامه یکشنبه شب مبنی بر اعمال تحریم‌ها علیه کره شمالی هم، گرچه ابتدا با تلاش چین و روسیه از تندی و حدتش کاسته شده بود اما قبل از آن که مرکب تصویب آن هم خشک شود هر دو کشور یادشده کوشیدند تفسیری باز و غیرتعهدآور از آن به دست دهند. به ویژه رهبران چین تاکید کرده‌اند که بازرسی محمولاتی که از طریق مرز مشترک این کشور با کره شمالی رد و بدل می شوند امری دلبخواهی است و پکن به چنین اقدامی خود را مقید نمی‌داند.

با توجه به منافع اقتصادی، سیاسی و استراتژیکی که چین در کره شمالی دارد این موضع چندان هم تعجب آور نیست. به رغم ناخشنودی پکن از آزمایش هسته‌ای کره شمالی، این کشور کماکان برای چین به عنوان منطقه‌ای حائل با کره جنوبی عمل می‌کند که یکی از پایگاه عمده آمریکا در منطقه به شمار می رود.

حجم منافع اقتصادی چین در کره شمالی هم به آن حد است که بسیاری این کشور را ایالت چهارم در جنوب چین تلقی می‌کنند. رهبری پکن از این نیز بیم دارد که تحریم‌های سفت و سخت و ایزوله کردن بیشتر رهبری کره شمالی می تواند به بی ثباتی و لرزان شدن پایه های حکومت آنها بیانجامد، روندی که هم احتمالا موجی از آوارگی در کل منطقه را دامن خواهد زد و هم آینده سیاسی کره شمالی و موضع چین در آن را در معرض ابهام و خطر قرار خواهد داد.

در سطح جهانی توجیه پکن برای داشتن روابط فشرده با کره شمالی این است که بسط تجارت و همگرایی‌های اقتصادی بهتر می‌تواند زمینه ساز ادغام بیشتر کشورها در نظام بین المللی شود تا تحریم و تهدید. مخالفان این استدلال با استناد به آزمایش هسته‌ای روز دوشنبه کره شمالی معتقدند که این رویکرد همه جا جواب نمی‌دهد و تهدید و تحریم هم باید جزیی از سیاست در قبال کشورهایی مثل کره شمالی باشد.

در همین حال کره جنوبی هم که متحد آمریکا به شمار می رود از این بیمناک است که توقف مناسبات اقتصادی و کمک های مالی و غذایی به کره شمالی، این کشور را بی ثبات کند و هزینه انسانی، سیاسی و مالی سنگین این بی ثباتی بر دوش برادران جنوبی بیافتد. از این رو به رغم آن که سئول آزمایش هسته‌ای کره شمالی را به مثابه شکست سیاست تنش‌زدایی‌اش با این کشور اعلام کرده است اما در تغییر کلی این مشی و اتخاذ رویکردی سختگیرانه در قبال پیونگ یانگ همچنان با محدودیت‌ها و ملاحظاتی روبه‌روست.

ابهامی که به قطعنامه محدود نمی‌شود

صرف‌نظر از مواضع کشورهای مختلف در قبال قطعنامه شورای امنیت، این که با نظام اقتصادی و سیاسی بسته کره شمالی اصولا تحریم‌ها تا چه حد کارآیی و تاثیر داشته باشند سوالی است که کمتر کسی می‌تواند پاسخی قطعی و روشن به آن بدهد. حتی در مورد لیبی نیز بسیاری معتقدند که بیش از آن که تحریم‌ها به تغییر موضع رهبری این کشور در سیاست‌های بین‌المللی و نیز به افشا و رهاکردن برنامه هسته ای آن بیانجامد، تحولات جهانی و مطئمن شدن نسبی قذافی از عدم تلاش غرب برای متزلزل کردن پایه‌های حکومت لیبی بود که چنین چرخشی را در مواضع آن به وجود آورد.

ابهام در مورد حد موفقیت قطعنامه تحریم علیه کره شمالی شاید بازتاب و تداوم تردید و ابهامی باشد که نسبت به تاثیر و کارآیی سیاست دولت بوش در مهار کشورهایی مانند کره شمالی بروز یافته است. اگر دولت کلینتون توانسته بود با مذاکره مستقیم و برخی امتیازات اقتصادی، سیاسی و انرژیایی پیونگ یانگ را به صرف‌نظرکردن از برنامه‌های هسته‌ای وادارد، دولت بوش با اتخاذ سیاست سختگیرانه، عدم مذاکره مستقیم با رهبری کره شمالی، نهادن نام این کشور در فهرست کشورهای عضو "محور شرارت" عملا کیم جونگ ایل و رژیم او را در از سرگیری برنامه هسته‌ای، دستیابی به سلاح اتمی و دهن‌کجی آشکار به قرارداد منع گسترش این گونه سلاح‌ها جری و پیگیرتر کرد.

پس از تجربه ناموفق حمله به عراق، آزمایش هسته‌ای کره شمالی نیز به یک معنا شکست دیگری برای سیاست واشنگتن در قبال کشورهای عضو "محور شرارت" تلقی می‌شود. به نظر می‌رسد که این رویداد، واشنگتن و نیز برخی از کشورهای اروپایی را به اتخاذ رویکردی سخت تر در قبال جمهوری اسلامی و چالش اتمی آن رهنمون شده تا از همین حالا در برابر دستیابی احتمالی ایران به سلاح اتمی سد و موانع بیشتری ایجاد کنند و نگذارند که این کشور همچون کره شمالی آنها را در مقابل عمل انجام شده قرار دهد.

در مورد این که اجرای احتمالی چنین سیاستی جمهوری اسلامی را به راه لیبی یا کره شمالی سوق خواهد داد و یا گزینه سومی از آن بیرون خواهد آمد باید منتظر زمان ماند، اما نکته‌ای که به طور قطعی از همین حالا هم می توان بر آن تاکید نهاد این است که کشورهای بزرگی همچون آمریکا در مقید ساختن سایر کشورها به قوانین و مقررات بین المللی زمانی از اقتدار و حقانیت سیاسی و حقوقی لازم برخوردار خواهند بود که خود نیز به این قوانین پاینبد باشند و در مورد آنها گزینشی عمل نکنند.

اما اقدام دولت بوش در عقد قرارداد بزرگ هسته‌ای با هند که هنوز ان‌پی‌تی را هم امضاء نکرده است، پشتیبانی، موافقت ضمنی و یا سکوت در قبال دراختیار داشتن زرداخانه‌های اتمی توسط کشورهایی مانند پاکستان و اسراییل و نیز نسبی کردن قبح شکنجه حقوق بشر در گوانتامو و ابوغربب مواردی هستند که این اقتدار را دچار خدشه و نزول کرده و در کنار عوامل دیگر به میدان‌داری کم و بیش فزونتر کشورهایی همچون چین و روسیه در مناسبات و روندهای بین المللی و نیز سرکشی و امتناع دولت‌هایی همچون سودان، کره شمالی و ... در عرصه جهانی انجامیده است.