آثار منفی تحریم بر اقتصاد ایران

حسین علوی

گفت وگو درباره سخنان تازه آقای براوون، نخست وزیر انگلیس درباره تشدید تحریم صنعت گاز ایران همچنان ادامه دارد. در همین رابطه با دکتر حسن منصور، استاد اقتصاد انرژی در لندن گفت و گو کردم و در ابتدا پرسیدم آیا این تحریم تازه در چهارچوب تحریم‌های سازمان ملل قرار دارد؟

در قطعنامه‌های سازمان ملل چنین چیزی به صراحت قید نشده، ولو اینکه ممکن است این مساله به تعبیرهای مختلفی تن بدهد. ولی در آن‌جا نیست.

ولیکن با تعبیرهایی که آمریکا و انگلیس از این مساله می‌کنند، اگر چنین صنایعی در خدمت صنایع هسته‌ای قرار بگیرد، در این صورت می‌شود این‌ها را مشمول آن قضیه کرد. ولی این ماجرا، ماجرایی طولانی است.

به هر صورت آمریکا جدا از قطعنامه‌های شورای امنیت به همراهی انگلیس و برخی دولت‌های دیگر، ممکن است تحریم‌های جداگانه خودشان را اعمال بکنند که مشمول صنایع گازی ایران هم بشود.

با توجه به سهم درآمد منابع گاز ایران در مجموع درآمدهای ایران، تحریم صنایع گاز ایران چقدر می‌تواند به عنوان یک اهرم فشار اقتصادی در کوتاه‌مدت عمل بکند‌؟

گاز در ایران، یک مساله استراتژیک است. یعنی درآمد جاری از گاز قابل توجه نیست. ولی مصرف داخلی گاز امروز درحدود چهل تا پنجاه درصد مصرف انرژی ایران را می‌پوشاند و قابل توجه است.

ولی توسعه میدان‌های گازی به همراهی شرکت‌های خارجی و شرکت پتروگاز داخلی که عمده‌ترین آن، پارس جنوبی است؛ هنوز در مراحل اولیه قضیه است.

دکتر حسن منصور، استاد اقتصاد انرژی

یعنی علیرغم این‌که میدان پارس جنوبی در سال ۱۹۸۸کشف شده و میدان مشترک بین کویت و ایران است و سال‌های سال است که کویت از آن دارد بهره‌برداری می‌کند، هنوز ایران در آن‌جا با مشکلات فنی، حقوقی، قراردادی و سیاسی روبه‌رو‌ست و نتوانسته است که دست به تولید بزند.

به این ترتیب زمان می‌گذرد و آن منابع مورد یغما قرار می‌گیرند و هنوز ما در آن‌جا به تولید و صادرات نرسیده‌ایم. ولی در آن‌جا چون شرکت‌های خارجی مهمی نظیر شرکت بی‌پی، توتال سینا، شرکت کره جنوبی ال‌جی، و‌... حضور دارند که ناگزیرند از قطعنامه‌ها و هم نظام مالی آمریکا پیروی بکنند.

اگر مساله تحریم‌های بانکی ایران جدی‌تر بشود و آمریکا و انگلیس قدم‌های دیگری بردارند، خیلی از این‌ها ناگزیر سرمایه‌گذاری‌شان را متوقف کنند.

گه‌گاه صحبت از کشیده شدن تحریم علیه ایران به عرصه نفت هم می‌شود. باتوجه به وابسته بودن خود غرب به بازار نفت به‌ویژه در ارتباط با منابع نفت خام خاورمیانه، چنین تحریمی چقدر می‌تواند عملی باشد؟

عملی که خواهد بود. غرب هیچ تمایلی به چنین تحریمی ندارد. در درجه اول همان‌طور که اشاره کردید، خودش از این قضیه ضرر می‌بیند. ولی اگر کار به آن‌جا برسد، جایگزین کردن منابع ایران که حدود دو میلیون و نیم بشکه در روز است، کار مشکلی نخواهد بود و غرب در کوتاه‌مدت این مساله را تحمل خواهد کرد.

ولیکن هنوز در مرحله عملی نیست و غرب هیچ اولویتی برای این مساله ندارد. به‌ویژه که امروز خود با گرفتاری تورم روبرو‌ست و از آن بیم دارد و افزایش قیمت انرژی، نقش بزرگی در مساله تورم بازی می‌کند.

به این ترتیب در مرحله بعدی باید دید که غرب واقعاً چنین تهدیدی را به مرحله اجرا درمی‌آورد یا نه. ولی اجرایی بودن آن، دور از تصور نیست. برای اینکه با امکاناتی که دنیای غرب دارد، می‌شود این دو میلیون و نیم بشکه در روز را از منابع دیگر جبران کرد. به‌ویژه که منابع لتان یعنی منابع خوابیده‌ای وجود دارد که هر آن ممکن است وارد میدان بشوند.

مثلاً منابع نفتی کانادا، منابع نفتی برزیل، کشف‌های تازه؛ تمامی این‌ها زمینه‌هایی است که می‌تواند تولید ایران را از بازار بیرون براند و اگر چنین مساله‌ای انجام بگیرد، پس گرفتن این سهم بازار برای نفت ایران آسان نخواهد بود.

یک بحث دیگری که مطرح است درمورد تاثیرگذار بودن تحریم‌های اقتصادی علیه ایران است. صرف نظر از برداشتی که خود دولت ایران ارایه می‌کند، دربین متخصصان هم دیدگاه‌های متفاوتی وجود دارد. یک نظر این هست که تحریم‌های اقتصادی آن‌چنان درمورد ایران نمی‌توانند کارساز باشند. ولی نظر دیگر این است که این تحریم‌ها در حقیقت هنوز به عمل درنیامده‌اند و اگر اجرا بشوند می‌توانند واقعاً یک اهرم فشاری علیه ایران باشد. شما در این زمینه چطور فکر می‌کنید؟

ببینید، قضیه بسیار مبسوط است. ولی بصورت مختصر می‌شود چنین گفت که این تحریم‌ها، خب معجزه نمی‌کنند. حتی درمورد آفریقای جنوبی هم معجزه سریعی انجام ندادند.

از طرف دیگر این‌ها قطعاً موثر هستند. اولاً در صادرات و واردات و تجارت بین‌المللی آثار مستقیم دارند. دولت ایران با دو زبان حرف می‌زند. وقتی که می‌خواهد مساله تورم را توضیح بدهد، همه تقصیر را می‌گذارد به دوش دشمنانی که ایران را محاصره کردند. وقتی می‌خواهد بگوید که ما مقاومت خواهیم کرد، آن‌جا می‌گوید که تحریم‌ها اصلاً برای ما نیست و روی ما کوچک‌ترین تاثیری ندارد.

این هر دو حرف، حرف‌های گزافه و بی‌ربط است. تحریم‌ها تاکنون آثار قابل توجهی داشتند ولو که تقصیر تورم ایران، صد‌در‌صد متوجه خود دولت و هزینه کردن‌های بی‌حساب و کتاب دولت در زمینه درآمدهای نفتی و وارد کردن آن به سیستم پولی است.

از این‌که بگذریم تحریم‌ها در اقتصاد ایران آثار سوء‌‌ای به بار آوردند و اگر جدی‌تر بشوند قطعاً آثار جدی‌تری به بار خواهند آورد. به‌ویژه این‌که این تحریم‌ها جنبه استراتژیک دارد برای غرب و درنتیجه رفته رفته نظام مالی ایران را خفه خواهد کرد.

از طرف دیگر اگر زمینه‌های سرمایه‌گذاری در گاز ایران از بین برود، نفت ایران برای مدت ده دوازده سال آینده، دیگر توان صادرات نخواهد داشت. به این ترتیب این تحریم‌ها برای خفه کردن امکانات دولت در اقدامات ماجراجویانه، جنبه استراتژیک دارد.