حقوق بشر، گرفتار مناقشه شمال - جنوب

درباره وضعیت حقوق بشر در سال میلادی رو به پایان با دکتر عبدالکریم لاهیجی، نایب‌رییس فدراسیون بین‌المللی جوامع دفاع از حقوق بشر گفت و گو کردم و ابتدا ارزیابی کلی او را در این ارتباط پرسیدم:

دکتر عبدالکریم لاهیجی، نایب‌رییس فدراسیون بین‌المللی جامعه‌های حقوق بشر

متأسفانه وضعیت حقوق بشر در سال ۲۰۰۷ بهبودی چندانی نسبت به سال پیش نداشته است. تنها می‌شود گفت در ارتباط با مناطق زیر اشغال آمریکا، چه در عراق، چه در گوانتانامو و زندانیانی که آن‌جا هستند، به لحاظ فشارهایی که چه از ناحیه سازمان‌های آمریکایی دفاع از حقوق بشر، چه از ناحیه‌ی جامعه‌های بین‌المللی حقوق بشر وارد آمد، می‌دانید که دادگاه فدرال دولت آمریکا را ناگزیر از تجدید نظر درباره‌ی اسرای گوانتانامو کرد و از این نظر می‌شود گفت که شاید یک بهبود نسبی در وضعیت آن‌ها (پیدا شده) است. می‌دانید که همین ماه‌های اخیر هم تعدادی از آن‌ها آزاد شدند و به کشورهای اروپایی که ملیت‌های آن کشورها را داشتند، بازگشتند؛ به انگلیس، پیش از آن به فرانسه و کانادا.

ولی در ارتباط با شورای حقوق بشر سازمان ملل یک نهاد تازه‌پا است و سازمان‌های دفاع از حقوق بشر امید بسیاری بسته بودند که این نهاد، کارکردش از عملکرد کمیسیون حقوق بشر سازمان ملل مثبت‌تر باشد. ولی متأسفانه از نخستین هفته‌ها و ماه‌ها ما مواجه با یک بلوک‌بندی شدیم. اگر در گذشته طی دهه‌های ۶۰ و ۷۰ در کمیسیون گذشته، بلوک شرق و غرب بود، الان بلوک کشورهای شمال و جنوب هست و آن هم بیشتر به خاطر دستاویز و بهانه‌ای است که متأسفانه ایالات متحده آمریکا در ارتباط با نقض علنی حقوق بشر به دست کشورهای منطقه‌ای (شروع کرده است.)

بنابراین باز ملاحظه می‌کنید که از این جهت متأسفانه کارنامه، کارنامه‌ای منفی است؛ چون وضعیت حقوق بشر در جهان همچنان وخیم است و مثلاً شورای حقوق بشر، تنها تلاش و کوششی که کرد، قطعنامه‌ای درباره‌ی وضعیت دارفور بود. ولی خب هنوز قدرت اجرایی سازمان ملل که در دست کشورهای عضو شورای امنیت است، نتوانسته به آن صورتی که مورد نظر سازمان‌های دفاع از حقوق بشر بوده، در دارفور انجام وظیفه بکند و می‌دانید که حتی چند نوبت نماینده‌ و گزارش‌گر ویژه‌ی شورای حقوق بشر در مرز سودان متوقف شد و تا کنون نتوانسته وارد منطقه‌ی دارفور بشود.

در ارتباط با ایران اگر بخواهیم از نگاه بیرونی و بین‌المللی به وضع حقوق بشر در ایران نگاه بکنیم، در سال گذشته چه ارزیابی‌ای را می‌شود ارائه داد و مناقشه‌ی هسته‌ای به عنوان مهم‌ترین مسأله‌ی سیاسی ایران چه تأثیری در این زمینه داشته است؟

من فکر می‌کنم یکی از آثار و نتایج روی کارآمدن دولت احمدی‌نژاد است. برای این‌که نگاه کنید، ببینید در این دولت چه کسانی عضویت دارند. کسانی که نامشان در صدر لیست اشخاصی است که طی نزدیک به سه دهه‌ی گذشته در ایران، در ارتکاب شدیدترین و سهمگین‌ترین جنایت، از آدم‌ربایی و آدم‌کشی گرفته تا سرکوب زندانی‌ها (متهم بوده‌اند.)

یعنی شما ببینید وزیر کشور کیست، وزیر اطلاعات کیست، وزیر ارشاد کیست، تا یک توجیهی بشود در ارتباط با وخیم‌ترشدن وضعیت حقوق بشر در ایران ارائه داد. یعنی وقتی معاون قوه قضاییه، بسیار علنی و با افتخار می‌گوید ما طی دو سال گذشته پروانه‌ی ۳۰ یا ۴۰ روزنامه را تعطیل کردیم، این را دیگر نمی‌شود گفت که امری است اتفاقی یا در ارتباط با سیاست بین‌المللی.

آن موضوعی که ما بارها به آن اشاره کردیم و می‌کنیم، آن در ارتباط با جامعه بین‌المللی و به ویژه اتحادیه اروپاست. به خاطر این‌که اتحادیه اروپا همواره مبدع و مبتکر تقدیم طرح قطعنامه‌ی وضعیت حقوق بشر در ایران به نهاد حقوق بشری سازمان ملل بوده و متأسفانه می‌دانید که چهار سال است که این اتفاق نیفتاده است. توجیه آن‌ها این است که اگر قطعنامه‌ای را به نهاد حقوق بشر سازمان ملل بدهند، با توجه به ترکیب شورای حقوق بشر کنونی و متأسفانه جوی که وجود دارد، این قطعنامه تصویب نخواهد شد و این شکستی خواهد بود برای اتحادیه اروپا.

با توجه به اتفاق بسیار دردناکی که در زندان اوین ایران اتفاق افتاد و زهرا کاظمی بر اثر شکنجه و ضرب و جرح فوت کرد، از پاییز سال ۲۰۰۳ ما با گفت‌وگوهایی که با دولت کانادا کردیم، به دلیل ملیت مضاعفی که زهرا کاظمی داشت، طی چهار سال گذشته کانادا همیشه مبتکر تقدیم یک قطعنامه درباره‌ی وضعیت حقوق بشر به شورای اقتصادی ­ اجتماعی به کمیته‌ سوم مجمع عمومی بوده و خوشبختانه طی این چهارسال این قطعنامه تصویب شده است. امسال هم می‌دانید که هم در کمیته‌ی سوم و هم در مجمع عمومی با اکثریت چشم‌گیرتری از سال گذشته و سال‌های قبل به تصویب رسید.

آقای لاهیجی با تصویب این قطعنامه‌ی اخیر در مجامع سازمان ملل، آیا این چشم‌انداز هست که ناظر ویژه‌ی حقوق بشر که الان حدود چهار سال است که دیگر برای ایران وجود ندارد، مجدداً تعیین بشود؟

همان طور که گفتم، گزارش‌گران ویژه‌ی سازمان ملل، چه گزارش‌گران موضوعی و چه گزارش‌گرانی که برای رسیدگی به وضع حقوق بشر در یک کشور انتخاب می‌شوند، این‌ها زیر نظر (کمیسیون) حقوق بشر انجام وظیفه می‌کنند. بنابراین مجمع عمومی سازمان ملل یا کمیته‌ی سوم که طرح قطعنامه را به مجمع عمومی ارائه می‌دهد، در موقعیتی است که ابتدا به ساکن بتواند برای رسیدگی وضع حقوق بشر در کشوری گزارش‌گری تعیین بکند.

بنابراین باید منتظر دوره‌های آینده‌ی شورای حقوق بشر بود و همین روزها ما دیدیم که کارگری مثل محمود صالحی که رییس سندیکای نانواهاست، وضعیت‌اش به قدری وخیم است، چه از نظر بیماری کلیه و چه بیماری قلبی، که ما ناگزیر شدیم یک فراخوان بین‌المللی بدهیم برای این‌که جمهوری اسلامی ناگزیر شود او را لااقل برای معالجه از زندان آزاد کند.

همین وضعیت را کم‌وبیش دیگر زندانی‌ها دارند؛ منصور اسانلو بیماری چشم دارد؛ محمود صالحی که امروز ما باخبر شدیم؛ خوشبختانه برای جلال قوامی موافقت کردند که چند روزی برای مداوای بیماری‌هایشان از زندان آزاد شود. خب این نشان می‌دهد که چرا قوه قضاییه و شبکه‌های انتظامی ­ امنیتی بر اختناق، فشار و سرکوب همچنان می‌افزایند. ولی خوشبختانه راه به جایی نمی‌برد و این سیاست با شکست مواجه شده است؛ برای این‌که نتوانسته‌اند جنبش اعتراضی را در ایران به صورتی که می‌خواستند تعطیل و متوقف کنند.