چرا احمدی‌نژاد از سکولاریسم می‌هراسد؟

سخنان روز سه شنبه محمود احمدی نژاد رئيس جمهور ايران خطاب به جوانان و دانشجويان می تواند از جنبه های متفاوتی مورد ارزيابی قرار گيرد. او که در جمعی از جوانان سخن می گفت نسبت به خطرات انديشه سکولار در بين استادان و دانشجويان هشدار داد و از دانشجويان خواست که عليه انديشه های ليبرال و اقتصاد ليبرالی اعتراض کنند و حتی فرياد بکشند. او انديشه سکولار را استکباری ناميد و آن را محصول نظام آموزشی سکولار دانست که به قول او در ايران سابقه 150 ساله دارد و هزاران استاد و متخصص دارای درجه دکترا تربيت کرده است. آقای احمدی نژاد خواستار تغيير اين نظام آموزشی شد، اما گفت که اين کار سختی است و بايد جوانان در اين زمينه کمک کنند.

گفتمان سياسی و انديشه ها و باورهای سکولار اکنون سال هاست که در جامعه روشنفکری و دانشگاهی و نيز جريانات سياسی ايران مورد بحث است و بويژه از زمانی که مقوله روشنفکری دينی و رابطه آن با دمکراسی موضوع بررسی و پژوهش قرار گرفته، اين گفتمان نيز همواره مطرح بوده است. اما اين اولين بار است که انديشه سکولار به طور مشخص و آن هم به عنوان يک خطر از سوی يک مقام طراز اول جمهوری اسلامی يعنی رئيس جمهور به ميان کشيده می شود.

روشن است که مفهوم سکولاريسم و انديشه های سکولار دارای دامنه ای گسترده در سياست و فرهنگ است. اما آنچه که در مرکز توجه و به طور مشخص در ارتباط با مشکلات ساختار قدرت در نظام سياسی کنونی ايران قرار می گيرد، تاکيد سکولاريسم بر تعلق داشتن دين و باورهای مذهبی به حوزه خصوصی و ضرورت جدائی و استقلال کامل نهاد های دين و حکومت از يکديگر است. به اين اعتبار است که تفکر و شيوه زندگی سکولار سرآغاز انديشه های تجدد خواهانه و لازمه گذار يک جامعه سنتی به جامعه مدرن ارزيابی می شود و اين برای نظام جمهوری اسلامی که يک حکومت دينی است همواره حساسيت برانگيز بوده است.

به نظر می رسد که سرنوشت دوران 8 ساله اصلاحات در جمهوری اسلامی و بويژه سرخوردگی طيف وسيعی از جوانان و دانشجويان از اين دوران، موجب گسترش روی آوری آنان به انديشه ها ی سکولار شده است. تشکيل انجمن ها و نهاد های جمهوری خواهی سکولار توسط دانشجويان برخی از دانشگاه ها طی سال های اخير، می تواند جلوه ای از اين روی آوری فکری تلقی شود. مورد اعتراض قرار گرفتن انديشه سکولار از سوی رئيس جمهور و آنهم به طور علنی و در سطح افکار عمومی،

نشانه ای از نگرانی حکومت از گسترش اين انديشه بويژه در بين جامعه دانشگاهی باشد. اما اين يک دغدغه کلی است که نگران به چالش کشيده شدن مجموعه نظام است. اعتراض احمدی نژاد در عين حال می تواند از جنبه ديگر و در ارتباط با دشواری هائی مشخصی که اکنون دولت او با آن روبروست، مورد توجه قرار گيرد. کارنامه يکساله دولت احمدی نژاد نه تنها با نارضائی رای دهندگان و اقشار فرودست جامعه که وعده های اقتصادی و عدالت پروری او را به ياد دارند، بلکه با انتقاد مسئولان و جريان هائی از داخل مجلس، قوه قضائيه و ديگر نهاد های حکومتی نيز روبروست.

اکنون چنين به نظر می آيد که رئيس جمهور می کوشد تا علت نارسائی های موجود را در نحوه تفکری معرفی کند که معلول اقتصادی نيز دارد و آن خصوصی سازی و اقتصاد ليبرالی است. اما وصل کردن انديشه سکولار در محيط دانشگاهی با نوعی از سياست خصوصی سازی که برخی جريان های حکومتی رقيب احمدی نژاد دنبال می کنند، برای دانشگاهيان که می توانند در عين سکولار بودن از ديدگاه های مختلف در مورد اقتصاد نيز برخوردار باشند،چندان موجه نيست. فاصله گرفتن از حکومت توسط استادان و دانشجويانی که مبارزه برای آزادی و دمکراسی را بخشی از هويت تاريخی و سنت های محيط علمی و پژوهشی خود می دانند دلايلی به مراتب فراتر از ديدگاه های اقتصادی دارد.

برای دانشجويان و استادان، امنيتی شدن هرچه بيشتر محيط دانشگاه ها و بويژه انتصاب يک روحانی به رياست دانشگاه تهران در آغاز سال تحصيلی گذشته که در تاريخ 70 ساله دانشگاه در ايران بی سابقه است، بر نارضائی های تلنبار شده گذشته افزوده است. اين در حالی است که نقش جوانان و دانشجويان در شکل گيری فضای سياسی و افکار عمومی در کشور انکارناپذير است و آن نهادهائی از حکومت که با مسئله انتخابات درگيرند به کنترل اين نقش بسيار نيازمندند . هم روی آوری سياسی به جريان اصلاح طلب در انتخابات سال 76 و هم رويگردانی از اين جريان در انتخابات سال 84 دو نمونه مشخص از نقش تاثير گذار جوانان و دانشجويان است. اکنون بايد ديد آيا اظهار نگرانی رئيس جمهور از انديشه سکولار و استادان ليبرال موج تازه ای از تصفيه در دانشگاه ها را نيز به همراه خواهد داشت؟

حسین علوی

* عکس‌ها AFP