پارس جنوبی در خواب خوش

ایرج ادیب‌زاده

اطلاعیه‌ی شرکت نفت و گاز پارس می‌گوید: «طرح‌های برنامه‌ریزی‌شده‌ی پارس جنوبی با ادامه‌ی شرایط فعلی به بهره‌برداری نمی‌رسد.» یک گزارش از یک کارشناس نفت و گاز در ایران هم نشان می‌دهد به دلیل تحریم‌های اقتصادی صنایع نفت و گاز میدان پارس جنوبی از سوی شرکت‌های خارجی و بی‌تدبیری دولت در چهارسال گذشته یکی از بزرگ‌ترین طرح‌های اقتصادی ایران متوقف مانده و هرسال بین پنجاه تا هفتاد و پنج میلیارد دلار زیان این زمان از دست رفته است.

در همین رابطه با دکتر هادی زمانی، استاد اقتصاد و کارشناس انرژی در لندن گفت و گو کرده‌ام.

آقای دکتر هادی زمانی، در این گزارش ماجرای پارس جنوبی غم‌انگیزترین ماجرای اقتصاد ایران توصیف شده است، به دلیل تأخیر و عملاً توقف اجرای پروژه‌ها و نیز سود عظیمی که به دلیل از دست رفتن ذخایر گازی مشترک با قطر از دست ایران می‌رود. ارزیابی شما چیست؟

اجازه بدهید، مقدمه‌ای خدمت‌تان بگویم. سال ۱۹۹۵ همراه با تیمی توسط مؤسسه‌ی هالکورو که برایش کار می‌کردم، برای نوسازی ساختار اقتصادی ـ اداری بندر دوها به قطر عازم شدم‌. در جریان این تجربه بود که به دلیل وابستگی آن به فعالیت‌های بندر دوها برای اولین‌بار با پروژه‌ی پارس جنوبی آشنا شدم.

این تجربه برای من به واقع بسیار غم‌انگیز و دردآور بود. در آن موقع، در سال ۱۹۹۵، پنج سال بود که قطر بهره‌برداری از میدان پارس جنوبی را آغاز کرده بود. علاوه بر این، فعالیت و تلاش بسیار بسیار گسترده‌ای در سراسر کشور در حال اجرا بود که کل کشور را نوسازی بکنند که بتوانند پروژه‌ی پارس جنوبی را به پیش ببرند.

زیرساخت‌های کشور، بندر کشور، اصلاح ساختار اقتصادی، مؤسسات بانکی و حتا ساختار سیاسی کشور تغییر کرد و مسئولیت امور به دست امیر جوانی افتاد که تحصیلات خارج از کشور داشت و برای دنیای مدرن آماده بود. اما متأسفانه شش سال دیگر برای ایران طول کشید تا بهره‌برداری از پارس جنوبی را آغاز بکند.

اگر اشتباه نکنم حدود سال ۲۰۰۱ بود. یعنی ۱۲ سال بعد از قطر بهره‌برداری را آغاز کرد. زمانی هم که آغاز کرد به دلیل مشکلات اقتصادی ایران، به دلیل ازدیاد فشار در عرصه‌ی سیاست بین‌المللی و اقتصاد جهانی و به دلیل مشکلات ساختار اقتصادی و مناسب نبودن جو سرمایه‌گذاری، این پروژه‌ها بسیار آهسته پیش رفت.

دکتر هادی زمانی، کارشناس اقتصاد و استاد دانشگاه

آقای دکتر زمانی از چه زمانی می‌شود گفت که فعالیت‌ها تقریباً اوج گرفت؟

در دوره‌ی مربوط به اصلاحات، فعالیت روی پروژه‌ها یک‌مقدار رونق و شدت گرفت. ولی حتا در آن دوره هم افزایش سرعت به آن حد نبود که عقب‌افتادگی دوازده‌ ساله و حتا بیشتر ایران را جبران بکند. ولی با تأسیس‌ شرکت پتروپارس رونقی انجام گرفت و موفقیت‌هایی داشتیم، ولی بازهم کافی نبود.

متأسفانه در چندسال اخیر، دوباره وارد یک رکود بسیار عمیق شدیم. این پروژه دوباره عملاً خوابیده و به دلیل تحریم‌ اقتصادی و نابسامانی‌های اقتصادی کشور دوباره متوقف شده است. از ۲۸ فازی که این پروژه داشته، اکثر این‌ها بین سه سال و یکی هم فکر کنم بین چهار سال تأخیرهایی داشته‌اند.

در اثر این تأخیرها، ایران، درآمد قابل ملاحظه‌ای را از دست داده است. یعنی قیمت صادراتی گاز و قیمت متوسطش را اگر مدنظر داشته باشید، چیزی نزدیک به ۱۴۵ میلیارد دلار درآمد را در زمینه‌ی پالایشگاه‌ها و حدود ۳۰ میلیارد دلار را هم در زمینه‌ی پتروشیمی وابسته به گاز از دست داده است.

علاوه براین، طی این مدت به خاطر این تأخیرها حدود ۳۰ میلیارد دلار هم قیمت این پروژه‌ها بالا رفته است. یعنی به خاطر عدم توجه به مقتضیات این صنعت و نابسامانی‌های اقتصادی، رقمی متجاوز از ۲۰۰ میلیارد دلار به طور مستقیم ضرر پرداخته است. این علاوه بر ضررهای غیرمستقیم است. چون وقتی آن صنعت در ایران راه می‌افتد، صنایع دیگری را هم که به این صنعت خدمت می‌دهند و محصولاتش را تولید می‌کنند، تحت تأثیر قرار می‌دهد و آن‌ها هم دچار رکود می‌شوند.

اطلاعیه‌ی شرکت نفت و گاز پارس گفته است که طرح‌های برنامه‌ریزی‌شده‌ی پارس جنوبی با ادامه‌ی شرایط فعلی به بهر‌ه‌برداری نمی‌رسد. این شرایط فعلی چه هست؟

نابسامانی اقتصادی در داخل و عدم برنامه‌ریزی. پیشبرد این پروژه‌ احتیاج به برنامه‌ریزی‌های بلندمدت و محیط باثباتی که مدیران بدون حساب و تند تند عوض نشوند و جوی عقلایی و منطقی دارد که در آن بشود برنامه‌ریزی کرد و درون کشور هم احتیاج به آرامش اقتصادی و سیاسی دارد.

علاوه برآن، احتیاج به جلب سرمایه‌ی بین‌المللی دارد. با وجود تحریم اقتصادی که اکنون در آن قرار دارد و احتمالاً اگر مسأله‌ی بحران هسته‌ای ایران حل نشود، این حلقه‌های تحریم‌ اقتصادی تنگ‌تر هم خواهد شد، بدون حل شدن این معضلات، پیشبرد این پروژه بسیار دشوار خواهد بود.

با توجه به این‌که شما گفتید به آن منطقه رفته‌اید و استاد اقتصاد و کارشناس انرژی هستید، در حال حاضر برای راه‌اندازی و جلوگیری از زیان بیشتر ایران در این طرح عظیم چه پیشنهادی دارید؟

ایران باید در درجه‌ی اول روابطش را در عرصه‌ی بین‌المللی و اقتصاد جهانی عقلایی بکند، ثبیت بکند و کاری بکند تا بتواند سرمایه‌ی لازم را جذب بکند. همین طور در عرصه‌ی داخلی باید یک جو عقلایی به‌وجود بیاورد که بشود برای این پروژه‌ها برنامه‌ریزی کرد و افراد متخصصی در صدر و در رأس امور قرار بگیرند که بتوانند این کار را پیش ببرند.

متأسفانه در دولت آقای احمدی‌نژاد، در کلیه‌ی این زمینه‌ها در جهت عکس حرکت کردیم.