«فیلم‌ جنگی ایرانی، ذهنیت انسانی دارد»

ایرج ادیب‌زاده

بیست و دوم سپتامبر ۱۹۸۰، ارتش صدام‌حسین با تجاوز از مرز جنوبی وارد خاک این کشور شد. هدف عراقی‌ها آن‌طور که خودشان اعلام کردند روشن بود: استقرار در کنار رودخانه‌ی اروند‌رود که از طرف اعراب شط‌العرب نامیده می‌شود برای آن‌که امنیت شهر بصره را تأمین کند. به طور معمول این جنگ نباید بیشتر از ۳۰ روز طول می‌کشید.

آلن برونه به این فاجعه «هیروشیما‌ی کوچک» نام داده است. با آلن برونه، سینماگر و نویسنده‌ی فرانسوی‌ گفت ‌و گو کرده‌ام.

هدف شما از پرداختن به موضوع سینمای جنگی ایران چه بود؟

موضوع جنگ بین ایران و عراق در فرانسه زیاد شناخته نشده است. توضیحات کاملی راجع به این جنگ وحشتناک داده‌ام. از اول ۱۹۷۵ شروع کردم، با صدام‌حسین صحبت کردم‌، بعد حمله به ایران توسط ارتش عراقی و ادامه‌ی این جنگ بقیه‌ی هشت سال، مخصوصاً درباره‌ی دفاع مقدس صحبت کردم. به شجاعت و هماهنگی بین پاسداران و ارتش ایران و بسیجی‌ها اشاره کرده‌ام.

آلن‌ برونه، سینماگر و نویسنده‌ی فرانسوی /عکس: ایرج ادیب‌زاده

نگاه شما به سینمای جنگی ایران چه بود؟

نقش خیلی بزرگی بود. بنیاد فارابی تصمیم گرفت صنعت سینمای جنگی مثلاً با آقایان آوینی، ملاقلی‌پور، حاتمی‌کیا و چند کارگردان بزرگ دیگر بود، بسازد. نشانه‌ی خوبی از جنگ برای مردم ایران بود. این‌که چگونه سربازان ایران در جبهه می‌جنگیدند.

شما سینماگر هستید و سال‌ها در سینما کار کردید و فیلم ساختید. اصولاً سینمای جنگی ایران چقدر قابل عرضه به دنیاست؟ چقدر ارزش دارد؟

برای من یکی از بهترین سینماهای جنگ است. نه فقط نبرد و بمباران. چون ذهنیت کارگردانان ایرانی و فیلم‌سازان ایرانی، انسانی بود.

خیلی ارزش داشت. مثلاً «باشو»ی بیضایی، «جایی برای زندگی» یا «آژانس شیشه‌ای»، خیلی مهم بودند. الان، یک فیلم جنگی به نام «فرزند خاک» است که برای من یک شاهکار است.

اولین فیلم آقای آهنگر، یک شاهکار است. نباید فراموش کرد که بهترین کارگردان زن ایران، سرکار خانم بنی‌اعتماد که به اعتقاد من یکی از بهترین کارگردانان دنیا محسوب می‌شود‌، یک فیلم فوق‌العاده راجع به جنگ تحمیلی به اسم «ننه‌ گیلانه» ساخته که بعداً «گیلانه» شد.

نمایی از فیلم «گیلانه» به کارگردانی رخشان بنی‌اعتماد

شما گفتید ۲۵۰ فیلم درباره‌ی جنگ ساخته شده است.

شاید بیشتر.

بله، در حالی که مسوولان سینما همچنان می‌گویند هنوز درباره‌ی جنگ ایران و عراق روایت کاملی حکایت نشده است.

چرا‌، در ایران فیلم جنگی می‌سازند. فیلم «فرزند خاک» حدوداً یک سال پیش ساخته شده است.

نه، منظور من این است که شما هم عقیده دارید هنوز جا دارد که فیلم‌هایی درباره‌ی جنگ ساخته شود؟

فکر می‌کنم مردم نباید فراموش کنند کشور صدام‌حسین به ایران حمله کرده است. خوشبختانه صدام‌حسین رفته است اما جوانان نباید فراموش کنند همین می‌تواند دوباره اتفاق بیفتد. تجربه‌ی جنگی این‌گونه است. ایران همیشه توسط دیگران مورد حمله خواهد بود.

آقای برونه، فیلم‌هایی که از جنگ‌های دوم بین‌المللی و جنگ اول بین‌المللی در اروپا و آمریکا ساخته می‌شود، بیشتر زشتی جنگ را نشان می‌دهد.

مثلاً فیلم جنگی آمریکایی، فرانسوی یا آلمانی، زشتی جنگ را نشان می‌دهند ولی ۶۰ سال است که از جنگ جهانی دوم گذشته است. اما از جنگ ایران و عراق فقط ۲۰ سال گذشته است.

نمایی از فیلم «فرزند خاک» به کارگردانی محمدعلی آهنگر

فکر می‌کنید هنوز کهنه نشده است؟

خوشبختانه، فیلم‌ جنگی ایران همیشه ذهنیت انسانی داشت.

شما اشاره‌ای هم به فیلم‌هایی که با عنوان جنگ مقدس ساخته شده است، کردید.

فیلم جنگ مقدس زیاد ساخته شده است. آقای حاتمی‌کیا و آقای ملاقلی‌پور در این باره فیلم ساخته‌اند.

به آن حمله‌ی شیمیایی عراق اشاره کردید. پنج هزار نفر در چند دقیقه کشته شدند و به آن «هیروشیمای کوچک» لقب دادید.

به عقیده‌ی من، یکی از وحشتناک‌ترین حملات به کشور ایران بود. ۷۰ هزار نفر در حلبچه ساکن بودند و متأسفانه در دو دقیقه توسط هواپیمای جنگی ساخت فرانسه و بمب شیمیایی بمباران شده و پنج هزار نفر کشته شدند که دو هزار و هشتصد کودک زیر سه سال بودند.

برای همین است که می‌گویم حلبچه، «هیروشیمای کوچک»‌ است. متأسفانه هیچ کشوری در کل دنیا به ایران کمک نکرد.

شما به عنوان سینماگری که سینمای ایران را هم در فرانسه معرفی می‌کنید، هیچ‌کدام از فیلم‌های جنگی ایران را برای اکران عمومی در فرانسه معروفی کردید؟

دقیقاً ۱۰ روز قبل از نوروز، یک فستیوال در فرانسه بین ۳۰ تا ۴۰ فیلم ایرانی را به نمایش می‌گذارد و از این ۴۰ فیلم چند فیلم جنگی خواهد بود، مثل فیلم حاتمی‌کیا «از کرخه تا راین»، «آژانس ‌شیشه‌ای» و «میم مثل مادر» و فیلم آقای آهنگر «فرزند خاک».

این فیلم‌ها را شما انتخاب کردید؟

بله آن‌ها را دیده‌ام و به عقیده‌ی من شاهکار است. شاهکارهای بزرگی است.