شمارش معکوس برای انقراض نسل ماهیان خاویاری خزر

ایرج ادیب‌زاده

بزرگ‌ترین دریاچه جهان، در خطر است. دریای مازندران، دریای خزر یا آن‌چه غربی‌ها کاسپین می‌نامند، یک به یک ویژگی‌های حیاتی خود را از دست می‌دهد.

در همین باره با آقای اسماعیل کهرم، استاد دانشگاه و کارشناس محیط زیست در تهران گفت و گو کردم و ابتدا پرسیدم که این هشدار در مورد انقراض نسل ماهی‌های خاویاری دریای خزر را چه طور ارزیابی می‌کند؟

نقشه دریای خزر

بنده این هشدار را کاملاً جدی می‌گیرم. دریای مازندران یا بزرگ‌ترین دریاچه روی زمین از سه جهت مورد تهدید قرار می‌گیرد.

یکی از طرف آلاینده‌های نفتی است که کشورهای شمال دریای مازندران، به داخل آن می‌ریزند؛ کشورهایی مانند: آذربایجان، روسیه، قزاقستان و ترکمنستان.

دوم از نظر آلاینده‌هایی که ما از ایران به داخل دریاچه می‌ریزیم که سموم دفع آفات نباتی و نیز کودهای شیمیای هستند.

سوم، موجودات جدیدی که از طریق ولگا وارد دریای مازندران شده‌اند و نه تنها ماهی‌های خاویاری، بلکه کلیه سیستم حیاتی را مورد تهدید قرار می‌دهند.

این را شما اطلاع دارید که تاژک‌دارانی وارد دریای مازندران شدند که این تاژک‌داران، ماهی‌های کیلکا را که مورد علاقه و تغذیه ماهی‌های خاویاری هستند، از بین می‌برند و ماهی‌های خاویاری چه از نظر کمبود غذا و چه از نظر صید بی‌رویه، مورد تهدید جدی قرار می‌گیرند.

در کشورهای شمالی، چشمه‌های تور را آن قدر تنگ کرده‌اند که ماهی‌های چهار ساله که هنوز تخم خاویار تولید نمی‌کنند، به خاطر گوشتشان مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرند.

از یک طرف این عامل تهدیدکننده است و از طرف دیگر هم صید بی‌رویه و آلودگی‌های بسیار زیادی که در مازندران هست، به طور کلی زنجیره حیاتی و سیستم زندگی را در آن‌جا مورد تهدید قرار داده است.

استحصال خاویار از ماهی استروژن

پیش‌بینی خیلی غم‌انگیزی است. گفته‌اند تا ۱۳ سال دیگر، یعنی تا سال ۱۴۰۰ خورشیدی، تقریباً ذخایر خاویاری به صفر می‌رسد. آیا به نظر شما این می‌تواند واقعیت داشته باشد؟

کاملاً جدی است. اگر میزان برداشت و استحصال ماهی‌های خاویاری در گذشته با حالا مقایسه شود، می‌بینیم که الان به به یک چهارم تقلیل پیدا کرده است.

اگر با همین روش ما بهره‌برداری کنیم، ملاحظه خواهیم کرد که واقعاً قبل از ۱۴۰۰ هجری شمسی هم خدای نکرده به احتمال قوی به این هدف، یعنی انقراض کلی ماهی‌های خاویاری دسترسی پیدا خواهیم کرد.

این‌جا لازم است که یک مسأله را ذکر کنم. از مجموع چند کشور ساحلی، یعنی ایران و آذربایجان و روسیه و قزاقستان و ترکمنستان، اگر ما دقت کنیم، تنها کشور ماست که سالی حدود ۹ میلیون بچه ماهی به داخل دریای مازندران می‌ریزد.

منتهی چون آب آلوده است و از طرفی فضای ماهی‌های کیلکا به خاطر همان تاژک‌دار در حال انقراض است، در واقع ما بچه ماهی‌ها را در محیطی رها می‌کنیم که شانس زندگی ندارند.

بنده هم چنین آینده تاریک و بسیار غم‌انگیز را برای ماهی‌های خاویاری دریای مازندران، پیش‌بینی می‌کنم.

آلودگی دریای خزر در سواحل آذربایجان

چه تدابیری را برای حفاظت از محیط زیست این دریا توصیه می‌کنید؟

نظر به این‌که دریای مازندران توسط پنج کشور احاطه شده، لذا اگر تصمیمی گرفته می‌شود، بایستی توسط همه این کشورها باشد.

سیستم‌های بسیار قدیمی استخراج نفت، بخصوص از طرف باکو (آذربایجان) باعث شده که میزان آلاینده‌های نفتی در دریای مازندران به حد اشباع برسد.

از طرفی ما می‌دانیم که آب در جهت عقربه‌های ساعت یک چرخشی دارد که این مواد آلوده‌کننده را به همه جا منتشر می‌کند. یعنی اول به شمال می‌رود و بعد به جنوب شرقی برمی‌گردد و مجدد به جنوب غربی و همین طور ادامه پیدا می‌کند؛ چون سیستم بسته است.

حال اگر یکی از این کشورهای ساحلی که از این نعمت و سفره گسترده استفاده می‌کنند، میزان آلاینده‌های خود را کاهش ندهند، ملاحظه می‌کنید که آش همین آش و کاسه همین کاسه است.

بنابراین نیاز به یک تفاهم و عمل بین‌المللی برای پالودن دریای مازندران داریم که سفره‌ای از قدیم بوده و ما باید سالم و پاک به دست نسل‌های آینده برانیم.