«قانون حمایت از خانواده: توهینی به زنان و مردان»

ایرج ادیب‌زاده

لایحه قانونی «حمایت از خانواده» در کمیسیون قضایی مجلس شورای اسلامی به تصویب رسید و البته با اعتراض گسترده جنبش‌های زنان در ایران روبه‌رو شد. حالا کمپینی با عنوان «بگو نه» تشکیل شده است.

در این باره با شهلا شفیق، جامعه‌شناس، نویسنده و فعال حقوق زنان در فرانسه گفت و گو کردم و از او پرسیدم این طرح که در ایران به چندهمسری معروف شده، چه فرقی با گذشته دارد؟

شهلا شفیق، جامعه شناس و از فعالان حقوق زنان در پاریس

نکاتی که اشاره شده، همان نکاتی است که مخالفین می‌گویند. حالا دیگر هیچ منعی وجود ندارد. اگر قبلاً مثلاً اجازه زن اول مطرح بود یا خبر دادن مطرح بود، امروز دیگر آن هم برداشته شده و بر اساس تمکن مالی، یعنی مردانی که پول دارند و می‌توانند یک، دو، سه و چهار همسر را اداره کنند و نفقه‌ی آن‌ها را بدهند، در زبان شرع اسلامی می‌توانند تعدد زوجات داشته باشند.

طبیعتاْ این اجحاف بسیار بزرگی به زنان است. در ایران، بر اساس قانون شرع، زنان نیم مردان محسوب می‌شوند. هر روز یک تلفیقات ویژه‌ای، از جمله تحقیر و توهین مستقیم، برای آن‌ها فراهم می‌شود. با توجه به این‌که می‌دانید چون ازدواج در واقع یک معامله نقدی می‌شود و ته ته قضیه این است که زن می‌تواند خرید و فروش بشود.

وقتی مرد تمکن مالی دارد، می‌تواند چهار تا بخرد و وقتی که کمتر دارد، می‌تواند یکی بخرد و اگر یک کم بیشتر دارد، دو تا. در واقع بر اساس این است. هیچ گونه تفکری برای حمایت از نهاد خانواده در این طرح (وجود ندارد) و شاید بهتر باشد بگویم همان دیدگاه شرعی به زن است.

از دیدگاه شرعی، ازدواج در واقع یک معامله‌ای است که در آن بر اساس یک مبلغ معینی، مرد حق تمکین را از زن می‌خرد و به او در مقابل نفقه می‌دهد و زن باید کاملاً از او تمکین بکند و مرد هم موظف است که خرج او را بپردازد.

در توجیه این طرح که گفته می‌شود به زودی به قانون مبدل می‌شود، گفته‌اند که می‌خواهند از خانواده حمایت کنند و به آن قوام ببخشند. چه ارتباطی این طرح با قوام خانواده دارد؟

برای این‌که بتوانیم به این سؤال جواب بدهیم، باید به نگاه شرع به خانواده نگاه کنیم. نگاه شرع و قانون شرع به خانواده، نگاه مدرن و امروزی نیست. یک نگاهی هست که یک خانواده پدرسالار به مفهوم سنتی آن است.

نکته‌ای هم که مهم است، این است که در عین حال که ازدواج تقدیس می‌شود، یعنی هر گونه رابطه‌ی جنسی خارج از ازدواج حرام شمرده می‌شود و ازدواج در واقع یک مکانی برای حلال کردن رابطه‌ی جنسی بر اساس نگاه قانون شرع است، ولی از سوی دیگر انواع راه‌ها برای این‌که مردها بتوانند در چهارچوب حلالیت، آزادی جنسی داشته باشند، ممکن است. یعنی مرد می‌تواند چهار تا زن که هیچ، هر روز هم یکی صیغه کند و دست او برای این کار باز است.

حتی این چهار تا که هم حکم شرعی چندزنی هستند، وقتی صیغه را شما به آن اضافه کنید، می‌توانید خودتان تجسم کنید که چه دری در این زمینه باز است.

از آن طرف زن‌ها به محض این‌که از وفاداری تخطی بکنند، شدیدترین مجازات‌ها و در نهایت سنگسار برای آن‌ها در نظر گرفته می‌شود.

اما من فکر می‌کنم باید از این فراتر برویم. من فکر نمی‌کنم که مردها آزاد هستند در چنین سیستمی بر خلاف آن چیزی که خیلی از مردها فکر می‌کنند که این یک قدرتی را به آن‌ها داده و ممکن است برای خیلی از مردهایی که دقیق فکر نمی‌کنند و یا اصولاً در یک فرهنگی تربیت شده‌اند که زن را برابر با خودشان نمی‌دانند، این موضوع به نظر آن‌ها بیاید که آن‌ها قدرت دارند.

ولی در واقع به گمان من، این هم یک تحقیر و توهینی به زن است و در کنار آن یک تحقیر و توهینی به مردهایی است که فکر می‌کنند؛ اندیشه‌ای دارند و شخصیتی دارند.

چون چه طور می‌شود که یک مردی بتواند با زنی که او را برابر با خودش نمی‌داند، یک رابطه‌ی توام با تفاهم و عشق و مسالمت داشته باشد.

این ترویج یک نابرابری عمیقی است که در نهایت و به عقیده من به یک فقدان عشق در جامعه منجر می‌شود و همه‌ی بیماری‌های اجتماعی که این فقدان عشق در پی دارد، ما شاهد آن هستیم.

فعالان حقوق زنان و جنبش‌های زنان در ایران اعتراض‌های گسترده‌ای به این طرح حمایت خانواده کردند. خانم شیرین عبادی هم گفته که زنان هوشیار اجازه تصویب لایحه‌ی خانواده را نمی‌دهند. البته بسیاری زنان اسلام‌گرا هم مخالفت خودشان را اعلام کردند. از سویی دیگر یک عضو کمیسیون حقوقی مجلس شورای اسلامی هم گفته که اجازه به مردان برای داشتن چند زن، شرعی است و کسی هم حق مخالفت ندارد. فکر می‌کنید این اعتراضات بتواند جلوی قانونی شدن این طرح را بگیرد؟

نکته‌ی خیلی مهم در این اعتراضاتی که الان صورت می‌گیرد، این است که ما به اصل قضیه رسیده‌ایم. بعد از یک دوره‌ی بحث‌های زیاد سر این‌که این قسمت را اصلاح کنیم و آن قسمت آن را اصلاح کنیم و حرکات قطره‌چکانی که بر اساس مبارزات طولانی که زنان در این 30 ساله کردند، در جهت اصلاح صورت گرفت، زنان حقوقدان و کسانی مثل خود خانم عبادی و خانم مهرانگیز کار که فکر می‌کردند که بالاخره بروند برای اینک‌ه این اصلاحات بشود، حالا ما داریم به یک جایی می‌رسیم که وضعیت خیلی روشن است.

همان طوری که آن نماینده کمیسیون حقوقی گفته، مسأله شرع است. شما وقتی در یک مملکتی قانون‌تان به شرع مبتنی است، وقتی که در قانون اساسی همه چیز به ولایت فقیه و همه‌ی قوانین، اما و اگر آن‌ها به قانون شرعی است، طبیعتاً کسی نمی‌تواند بگوید «چرا؟»

یعنی می‌تواند بگوید چرا و می‌گویند هم چرا و مبارزه هم جریان دارد؛ ولی یک حالت گرداب است. یعنی این بحث‌ها، دور خودش چرخیدن است و این‌جاست که ما خیلی روشن و مشخص به جای این‌که بیاییم بگوییم آیا این قوانین با روح اسلام توام هست یا نیست که این‌ها یک بحث‌هایی است که باید در دانشگاه‌ها صورت بگیرد یا در تلویزیون‌ها صورت بگیرد، در امور مربوط به قانون باید قانون قطعاً به طرف جدایی دین از قوانین جاری برود و تا وقتی که این اتفاق نیفتاده، آش همان آش است و کاسه هم همان کاسه.

حتماً مبارزات بسیار مهم است باید اتفاق بیفتد و دارد اتفاق می‌افتد و جامعه زنان ایران طبیعتاً در مقابل این اقدام خواهد کرد. حتی خود آن زنان اسلام‌گرا هم وقتی می‌رسد به آن جایی که شوهر خودشان می‌خواهد این کارها را بکند، ممکن است یک عده‌ای از آن‌ها مخالفت بکنند.