«پیشبرد مقاصد سیاسی با استفاده از فلسطین»

فرنگیس محبی

در گفت و گو‌های سران سیاسی کشورهای جهان که روز پنج‌شنبه در اجلاس جهانی اقتصادی داووس در سوییس برگزار شد درگیری لفظی‌ای ما‌بین رجب طیب اردوغان، نخست وزیر ترکیه و شیمون پرز، رییس جمهور اسرائیل در میز‌گردی در حاشیه این همایش در مورد جنگ غزه صورت گرفت.

در این زمینه با مهرداد خوانساری، تحلیل‌گر سیاسی در مسایل خاورمیانه گفت و گو کرده‌ام.

نظر شما در مورد این درگیری که به نظر می‌رسد بحران‌های اقتصادی بین‌المللی داووس را تحت‌‌الشعاع قرار داده، چیست؟

البته همیشه در کنفرانس داووس، مطالب و مسایلی به غیر از مسایل مربوط به امور اقتصادی مطرح بوده است. مسأله‌ی حمله‌ی آقای اردوغان به اسرائیل و مواضعی که دولت ترکیه و نخست وزیر ترکیه به ویژه در ارتباط با عملکرد اسرائیل در غزه گرفته است خیلی باعث تعجب در عرصه‌ی بین‌المللی بوده است.

تعجب به این لحاظ بوده که ترکیه دارای قدیمی‌ترین روابط در میان کشورهای اسلامی با اسرائیل بوده، یعنی دولت ترکیه از ابتدای امر که دولت اسرائیل به وجود آمد اسرائیل را به رسمیت شناخت و دارای سفیر در آن مملکت بود و سفیر اسرائیل در ترکیه حضور داشت.

خیلی‌ها به خصوص شخصیت‌های زیادی در جهان اسلام و جهان عرب و خیلی از منتقدین شاه فقید، رژیم گذشته‌ی ایران را متهم به نزدیکی به اسرائیل می‌کردند، ولی هرگز دولت ایران، دولت اسرائیل را به رسمیت نشناخت.

در صورتی که همسایه‌‌ی ما ترکیه از ابتدا این امر را انجام داده بود و در سنوات اخیر به خصوص بعد از پایان جنگ سرد، ترکیه که عضو ناتو بود دارای روابط نزدیک و همکاری‌های فوق‌العاده نزدیک نظامی و اطلاعاتی با اسرائیل بود.

موقعی که میزان همکاری نظامی تا این حد بوده، میزان همکاری‌های اطلاعاتی تا حد بسیار زیادی بوده است. این‌که اردوغان موضع فوق‌العاده خصمانه علیه اسرائیل در ایامی که اسرائیل درگیر جنگ غزه بود بگیرد برای مفسرین فوق‌العاده جالب بود و می‌شود گفت همه را تا حدودی تکان داد.

مهرداد خوانساری، تحلیل‌گر سیاسی در مسایل خاورمیانه

فکر نمی‌کنید با توجه به سفر هفته‌ی آینده‌ی محمود عباس به ترکیه و نزدیکی‌انتخابات در ترکیه، آقای اردوغان از کشته‌شدگان فلسطینی در این میان قصد استفاده‌ی سیاسی داشته است‌؟

کاملاً درست است. می‌شود گفت آقای اردوغان و اکثر رهبران دنیا به خصوص رهبران عرب و جهان اسلام همیشه از سرنوشت مردم فلسطین به عنوان یک فوتبال سیاسی برای پیشبرد مقاصد سیاسی خودشان استفاده کردند.

به وضوح این مسأله را در ارتباط با عملکرد و گفتار و رفتار رهبران جمهوری اسلامی ایران می‌بیینیم. آقای اردوغان هم همین‌طور. ولی مسأله‌ی اسرائیل‌، مسأله‌ی غزه و مواضعی که نخست وزیر ترکیه گرفته است، مقدار زیادی به درگیری‌هایی که او درون ترکیه در شرایط فعلی با ارتش ترکیه دارد برمی‌گردد.

ارتش نگران است ‌که عملکرد دولت فعلی، ترکیه را از آن مسیری که از زمان آتاتورک در سکولار نگه داشتن مملکت رعایت می‌شده است دور می‌کند.

در درگیری‌های داخلی که قوه‌ی قضاییه‌ی ترکیه تعدادی از افسران بازنشسته‌ را تحت این عنوان که این‌ها قصد کودتا داشته‌اند به محاکمه کشانده و درگیری‌هایی که در پشت پرده در ترکیه ادامه داشته است، این نوع عکس‌العمل برای جلب نظر مردم در داخل و اخذ پشتیبانی توده‌های مردم برای نخست وزیر ترکیه بی‌شک می‌توانسته موثر باشد.

با این اشاراتی که شما نسبت به روابط قدیمی اسرائیل و ترکیه کردید و به هر حال ترکیه یکی از متحدان نزدیک اسرائیل است. این مسایل و گفت و گوها تا چه حد در روابط آینده‌ی دو کشور می‌تواند تأثیر داشته باشد؟

این بستگی به آن دارد که اوضاع داخلی در ترکیه چگونه پیش برود و یکی از عواملی است که کمک کرده دولت فعلی ترکیه بتواند بر مصدر قدرت باشد‌. به خاطر سیاستی که دولت ترکیه و تمایلی که برای ورود به جامعه‌ی اروپا دارد، بدیهی است که تا حدود زیادی نقش ارتش را تحت‌الشعاع قرار داده است.

ولی اگر این برای مردم و ارتش ترکیه مسجل شود‌ که کشورهای اروپایی از قبیل فرانسه یا آلمان هرگز با ورود ترکیه به جامعه‌ی اروپا موافقت نخواهند کرد، بدیهی است که دست ارتش بازتر می‌شود و این درگیری تا حدود زیادی مربوط به آن است و این یک فاکتور فوق‌العاده مهمی است که نمی‌توان از آن گذشت.

در این مورد هم سوال بکنم، که در پاسخ به حملات آقای اردوغان، شیمون پرز به غیر از این‌که گفت اگر سیل موشک‌ها هر روز به سوی شهروندان شما می‌‌آمد شما چکار می‌کردید، ادامه داد که دنیای عرب هم در این جنگ از اعمال حماس حمایت نکردند. در واقع اگر توجه بکنیم با وجود شدت جنگ می‌شود گفت که دنیای عرب چشمان خود را بستند و مخالفت خودشان را به این نحو نشان دادند. این می‌تواند نشانگر چه چیزی در آینده‌ی فلسطین، اسرائیل و همچنین منطقه باشد؟

اکثریت کشورهای عرب و نه همه‌ی آن‌ها، کشورهایی مثل سوریه، الجزایر و لیبی پشتیبانی خود را از حماس اعلام کردند. ولی اکثریت قاطع کشورهای عرب و جامعه‌ی عرب به طور کلی که نماینده‌ی همه‌ی کشورهای عرب است به علت مخالفتشان با حماس و نگرانی‌هایی که از ایران دارند علی‌الاصول حرفی نزدند.

می‌توانم احساس کنم ته دلشان خواستار این بودند که از سوی اسرائیل درس کاملی به حماس داده شود. این تا حدود بسیار زیادی برای بیشتر ناظران مشهود بود.

نگرانی ‌آن‌ها از این است که نیروهایی مثل اخوان‌المسلمین به خاطر حماس در جهان عرب قدرت بگیرند و از آن بدتر نفوذ ایران در منطقه‌ی غزه که دولت ایران آن را تحت لوا سی‌ و یکمین استان خود قلمداد کرده، بخواهد بیشتر شود و عرصه را برای کشورهای معتدل تنگ‌تر بکند.

در ارتباط با مسأله‌ی فلسطین اکثریت قاطع عرب‌ها پیرو معادله‌ای هستند که از سوی دولت عربستان سعودی در کنفرانس جامعه‌ی عرب سال ۲۰۰۲ در بیروت مطرح شد و امروز زمینه‌‌ای فراهم آمده است که برخی از رهبران اسرائیلی آمادگی خودشان را برای پذیرفتن آن اعلام کرده‌اند.

البته باید دید که در انتخابات اسرائیل چه کسی برنده می‌شود و آن کسانی که در اسرائیل بر مسند قدرت خواهند نشست آن راه را می‌روند یا نه.

ولی فرض کنیم اگر هم نروند به هر حال باز داشتن نیروهایی مثل حماس و ضربه زدن به پیروان آن‌ها مثل ایران چیزی است که همه‌ی عرب‌ها به استثنای لیبی، الجزایر و سوریه با آن موافق هستند.