«سازمان ملل نمی‌تواند دخالت کند»

فرنگیس محبی

به تازگی دولت کشور آفریقایی زیمباوه با اعلام وضعیت اضطراری در این کشور از سازمان‌های بین‌المللی درخواست کمک کرده است.

در همین رابطه با مهرداد خوانساری، کارشناس حقوق بین‌الملل گفت ‌و گو کرده‌ام.

با توجه به فقر و گرسنگی کشنده و شیوع بیماری وبا در این کشور چگونه سازمان ملل تاکنون دست به یک اقدام فوری نزده است.

برای این‌که سازمان ملل متحد وارد عمل شود، شرایط و دلایل خاصی دارد. به طور مثال، اگر زیمباوه صلح و امنیت جهان را مورد مخاطره قرار می‌داد یا اقدامی علیه همسایگانش می‌کرد، مسایلی بود که زمینه را برای مداخله‌ی سازمان ملل هموار می‌کرد.

ولی مسایلی که در ارتباط با زیمباوه است، مربوط به مسایل امور داخلی آن مملکت است و طبق منشور سازمان ملل متحد، سازمان ملل متحد مجاز نیست که در امور داخلی کشورها دخالت بکند.

البته از جنگ بالکان یعنی بعد از فروپاشی یوگسلاوی، سازمان ملل متحد، بهانه‌ی جدیدی تحت عنوان مداخلات انسانی (‌Humanitarian intervention‌) پیدا کرده است که در زمانی که کشتار (‌genocide‌) یا این نوع اتفاقات در مملکتی رخ می‌دهد، بتواند تحت آن، به لحاظ جلوگیری از کشتار یا از بین رفتن و یا ضایعات انسانی وارد عمل شود.

به لحاظ این‌که مسأله‌ی وبا در زیمباوه رایج شده و دولت قادر به جلوگیری از آن نیست و مردم بی‌پناه زیمباوه خاک زیمباوه را ترک می‌کنند و وارد آفریقای جنوبی و دیگر همسایگان می‌شوند، ممکن است زمینه‌ای باشد که سازمان ملل بتواند دخالت کند.

مهرداد خوانساری، کارشناس حقوق بین‌الملل /عکس: انجمن پژوهشگران ایران

با اشاره به صحبتی که کردید بیماری وبا دارد از مرزهای زیمباوه خارج می‌‌شود و به سراسر آفریقا سرایت می‌کند. باز هم به نظر نمی‌آید که سازمان ملل متحد دست به یک عملیات فوری بزند که این وضع را بهبود ببخشد.

این نوع مسایل، مسایلی نیست که سازمان ملل به طور اتوماتیک وارد آن بشود. این‌ها مسایلی است که سازمان بهداشت جهانی، زمینه‌ای برای مداخله در این‌گونه امور دارد.

سازمان بهداشت جهانی، یکی از سازمان‌های بین‌المللی است که نهایتاً زیر نظر سازمان ملل متحد اداره می‌شود. ولی اغلب منظور از مداخله‌ی سازمان ملل، مداخله‌ی شورای امنیت است.

این‌که شورای امنیت دخالت بکند به این لحاظ که حکومت زیمباوه یا حکومت هر کشوری را تحت فشار قرار بدهد و آن‌ها را مسوول این ماجرا بداند، هنوز به آن فرم روشن نشده است و اصل قضیه در یک وضعیت خاکستری قرار دارد و به این لحاظ زمینه برای دخالت سازمان ملل یک امر بدیهی نبوده است.

اگر این ماجرا ادامه پیدا بکند و باعث شود که کشورهای همسایه‌ی زیمباوه به سازمان ملل شکایت بکنند و به دبیر کل سازمان ملل رجوع کنند، بدیهی ا‌ست که وضع تغییر پیدا می‌کند و زمینه‌ای فراهم می‌شود که سازمان ملل بتواند به طور جدی‌تر وارد این مسأله بشود.

زنی که مبتلا به وبا است /عکس:رویترز

ببینید این در خبرهای تلویزیونی کاملاً آشکار است که حدود دو هفته است که مردم زیمباوه به هیچ گونه مواد غذایی دسترسی نداشته‌اند و این گرسنگی تا هفته‌های بعد هم ادامه خواهد داشت. از طرف دیگر، ممکن است در سال آینده میزان مرگ از گرسنگی دو برابر هم بشود. خیلی‌ها معتقدند باید این ابتکار از سوی کشورهای آفریقایی صورت بگیرد. به نظر شما چگونه این کشورها تا کنون ساکت ما‌نده‌اند.

این سوال بسیار خوبی است .چون یکی از مشکلاتی که همیشه در ارتباط با زیمباوه وجود داشته، در اصل هماهنگی است که بین دولت زیمباوه و دولت‌های آفریقایی وجود داشته است.

مسأله نارسایی‌های حکومت زیمباوه، امری است که سال‌ها توسط کشورهای غربی به ویژه بویژه بریتانیا پیرامون آن صحبت شده است. و دولت زیمباوه را مورد انتقاد قرار دادند.

آقای موگابه در زیمبابوه همیشه می‌گوید مسایل آفریقا مسایلی است که مربوط به کشورهای آفریقایی ا‌ست و کشورهای آفریقایی باید در قالب سازمان اتحاد آفریقا عمل بکنند.

اعضای سازمان اتحاد آفریقا به لحاظ این‌که موگابه همیشه به عنوان یکی از قهرمانان ضد استعمار قلمداد شده است، خیلی روش نرمی را در قبال آن داشته‌اند و هرگز تا این زمان حاضر نبوده‌اند که با غربی‌ها پیرامون مبارزه با او هم‌زبان باشند.

ولی امروز علایم و شواهدی را می‌بینیم که احتمالاً دارد این مسأله را تغییر می‌دهد. نخست ‌وزیر کنیا، آقای اودینگا برای اولین بار صحبت از این کرد که دولت زیمباوه باید تغییر پیدا بکند و آقای موگابه مسوول فاجعه‌ی فعلی ا‌ست و او باید صحنه‌ی سیاسی را ترک بکند.

حرف‌های آقای اودینگا بلافاصله با حرف‌هایی که از سوی نخست ‌وزیر بوتس‌وانا که در همسایگی زیمباوه قرار دارد مورد حمایت قرار گرفت.

می‌بینیم میان کشورهای آفریقایی که تا این زمان هرگز حاضر نبودند موضعی در قبال زیمباوه و آقای موگابه بگیرند، موضع جدیدی گرفته می‌شود‌.

بدون شک با تبلیغاتی که از سوی غرب و فشارهایی که کشورهای غربی از جمله بریتانیا و ایالات متحده روی آقای موگابه گذاشتند، ممکن است صحنه در ماه‌های آینده در زیمباوه عوض شود.